«Qoı, bulaı jumyssyz júrý jaramas» dep biraz gazet-jýrnaldyń redaksıasy, baspalar ornalasqan Abaı dańǵyly boıyndaǵy kóksury úıge tarttym. Esigin ashqan ataǵy taýdaı gazet-jýrnaldardyń basshylary: «Zaman bulaı bolar dep kim oılaǵan, ózimiz qyzmetkerlerdi qysqartyp, dalbasalap otyrmyz. Baıaǵydaı zaman bolǵanda jazýdyń qyr-syryn biletin ózińdeı azamatty shaqyryp jumysqa alar edik qoı. Renish bolmasyn», - dep shyǵaryp saldy. Eń sońǵy ashqan esigimde asa tanymal qalamger otyratyn, ishke endim.
– Jumys izdep júrmin de...
– Iá, aǵa.
– Zaman qıyn bop ketti ǵoı. Sonsha jyl aıtqan ótiriktiń «jemisi» bul. «Aýrýyńdy jasyrsań, ólimiń áshkere» degen osy. Bitti bári. Ádebıetińdi tipten aıtpaı-aq qoı. Aıtpaqshy, sen osy Túsipbekten úlkensiń be?
– Qaı Túsipbek?
– Joldasbek she?
Qudaıdaı kórip otyrǵan kisimniń ótirik jyndy bolyp otyrǵany meniń de nápsimdi oıatty. Elýdiń jýan ortasyna kelgen, tanymal kisini «senen úlken be?» dep sútke toıǵan mysyqtaı bolyp, túk bilmegendeı surap otyrǵany kimdi bolsyn ashýlandyrary anyq. Sonda da ózimdi ustap, betine qarap sál jymıdym.
– Ol kisiler bizden kóp kishi.
– A-a-a... solaı ma, – dedi kisim tistenińkirep.
– Ádebıetti dáriptep otyrǵan gazetimizdiń sıqy anaý. Bas redaktory Qytaıdan kelgen be sonyń?
– Sóıtken be? (Men de ańqaý bola qaldym)
– Iá, óte eski jazady ǵoı, Qytaıdan kelgen-aý sol.
– Múmkin, kelse kelgen shyǵar. Jaraıdy, aǵa. Sizge soǵa keteıin dep sol.
– Jaraıdy, baýyrym, habarlasyp tur.
Kóp aralastyǵym joq, biraq syrttaı syılap júretin kisimniń bulaısha «aqtarylǵany» jynymdy túrtti. Syrtqa shyqqanda ol ashýdy sebezgilep jaýǵan jańbyr shaıyp, qulazyp sala berdim. İshimdegi ózimmen birdeı bolyp «jetilgen» putymnyń qolynan jetelep, baıaý ilbidim. Qorjyny toq bolmasa da, áıteýir nápaqany aıyrýǵa bolatyn jekelegen gazet-jýrnal, saıttardyń usynysyn boıyma toǵytpaı, kelispegenime sál ókingendeı boldym...
***
Telefon shyr ete qaldy. Ekran qońyraý shalýshynyń kim ekenin birden kórsetti.
– Baýyrym, qalaısyń?
– Jaqsymyn, Sapeke.
– Ózińiz qalaısyz?
– Shúkirshilik. Qolyń bos bolsa bir jerlerge baryp qaıtsaq. Ary ketse úsh kúnde qaıtyp oralamyz.
– Árıne, bolady. Ózi de úıde bos jatqan adammyn ǵoı, qaıta el kórip, jer kórip kelsek, ol da bir ǵanıbet bolar edi.
– Kelistik onda. Erteń tańerteń jolǵa shyǵamyz, daıyndala ber.
Jańbyr basylsa da, qala munartyp tur. Qalanyń batys jaq shyǵa berisinde ońtústik oblystarǵa júretin taksılerdiń mańynan ýádemiz boıynsha Sapekeńmen jolyqtym. Bir-birimen talasyp, ala jónelýge daıyn turǵan júrgizýshilerge baratyn jerimizdi ázer aıtyp úlgerdik, mashınasyna súıreleı kep otyrǵyzdy. Sońǵy oryndarǵa biz kelip jaıǵastyq, kólik te zýlaı jóneldi.
– Jol boıy Bereke aýylyna soǵa ketemiz. Bir kisiler kútip otyr. Men de ol kisilermen áleýmettik jelilerde sóıleskenim bolmasa, ómiri kórgen emespin, – dedi Sapekeń.
– Árıne, endi Sizdiń aq degenińiz alǵys, qara degenińiz qarǵys bolady. Úsh kúnimizdi sizdiń erkińizge berdik, – dedim men qaljyńǵa súıep.
Tús aýa Bereke aýylyna da jettik. Aýdan ortalyǵynan qyryqtar shamasyndaǵy er adam men sál tolyqshalaý kelgen aqsary áıel kútip aldy. Aqsary áıel sol aýyldyń turǵyny, Turmanbet bizdiń aýdan ortalyǵyna aıaldaıtynymyzdy bilip, arnaıy oblys ortalyǵynan kelgen beti eken. Sapekeńniń joldasy. Úsh kisi bir-birimen qaýqyldasyp, máz-maıram. Sapekeń beıtanys kisilirge meni tanystyryp, qumalaǵymdy tórtten qoıyp-aq jatyr. Aman-sálem, tanystyq, bilistikten soń kútip alǵan kisiler birden meıramhanaǵa bastaı jóneldi. Meıramhanaǵa kire beriste toǵyz-on jastar shamasyndaǵy ul bala ertken taǵy bir áıel qarsy aldy. Ústelge otyryp, bir-eki kese shaı urttaǵan soń aqsary áıel:
– Tanysa otyryńyzdar, bul meniń Meıram degen qurbym. Uldyń aty – Serik. Sizder bizdiń aýylǵa keledi degen soń balasyn ertip, arnaıy kelip otyr.
Qurbysy da «ishimdegini tap» dep tymsyraıǵandardyń qatarynan emes, ashyq-jarqyn. Sózdi birden ilip áketti:
– Búgin sizder osynda keledi dep Gaýhar aıtqan. Burynnan attaryńyzdy estip, kórý násip bolsa eken dep júrgen jannyń birimin. Allaǵa myń shúkir. Jazyp, syzyp júrgen dúnıelerińizben tanyspyn, – dep tógile jóneldi. Sapekeń de attyń basyn jiberdi. Aqsary áıel sharýalarymen syrtqa shyǵyp, tirlikterin tyndyrýdy da esinen shyǵarmady. Dál biz otyrǵan meıramhananyń janynda jıhaz dúkeni bar, izdegender telefon shalyp, jıi mazasyn aldy. Kisini kóp jatyrqaı bermeıtin Meıram árneni aıtyp, bizdi jalyqtyrmady.
– Úıde inim bar, otyz jyl boıy tósek tartyp jatyr. Perzenthanada alǵash shyr etip dúnıe esigin ashqanda, sestra qyz qolynan túsirip alypty. Sodan beri múgedek, sodan beri em-domǵa súıenip, kúneltip keledi. Baıǵustyń peshenesine týmaı jatyp osyndaı taǵdyr jazylypty. Osy ulym ishke bitkende joldasymmen dám-tuzym jaraspaı, ajyrastym. Keıin myna ul dúnıege keldi. Aýrý inisine qarasyn degen shyǵar, mańdaıǵa sondaı taǵdyr jazyldy. İnim dúnıege kelgennen beri jedel-járdem aýlamyzǵa jıi keledi. İnimniń qoıanshyǵy jıi ustaıdy, keıde júregi toqtaıdy. Qazir ol jedel-járdemiń de bizden jalyqqan. Baıǵus balanyń jaǵdaıy aýyrlaǵanda telefon shalsaq: «A-a-a... sender me?..», – dep trýbkany tastaı salady. Úıdegiler de jalyqqan. Qoıanshyǵy ustasa, aýyrsa aýzyna dári tyǵyp, ońaı qutylýdy oılaıdy. Baıǵustyń janarynda ómirge degen esh súıispenshilik qalmady, nursyz. Ómirden baz keshýdi ǵana oılaıtyn. Adamdy óıtip tiri ólik qylýǵa meniń dátim shydamady. İnimniń janaryndaǵy sóngen nurdy qaıta jaqqym keldi. Adam shyn nıet qylsa, ol da oryndalady. Qazir inim burynǵysynan múlde ózgerdi. Ýkol-dári bere berýdi maqsatty túrde azaıttym. Árıne, ol da ońaı bolǵan joq. Dári, ýkolǵa beıimdelip ketken aǵza ońaı kónbedi. İnim aqyryn-aqyryn ol táýeldilikten de arylyp keledi. Bále bir aınaldyrsa, shyr aınaldyrady degen, tórkinime qaıtyp kelgen jyly sheshem jyǵyldy. Qol-aıaǵynan tura almaı, bir jyl tósekke tańyldy. Oı, bul qyrsyq degendi qoısańshy...
– Aıtyp otyrmyn ǵoı, sizder óte qutty qonaq boldyńyzdar. Osy aýdannyń qaınaǵan bazar jaǵynda shaǵyn ashana bar edi, sonda manty túıetin boldym. Jańa qojaıyn zvondaǵanda qýana-qýana baratynymdy aıtyp, kelisimimdi berdim. Aıyna qyryq myń teńge berem dedi. Qudaı berekesin berse, jaman aqsha emes. Jumys tańnan keshke deıin, esh qıyndyǵy joq!..
Áıeldiń áńgimesi júrekti syzdata bastady, únsiz tyńdaýǵa kóshtik. Óte sheshen sóıleıdi, «qıynshylyq kórdim» dep shaǵynbaıdy. Júzindegi ómirge degen qushtarlyqty kórip, ózińniń ústirt oılaryńnan uıalasyń. Ol kisi de bizdi aýzyna qaratyp, toqtamaı sóılep ketkenine uıalsa kerek:
– Oıbaı, sizderge tamaq ishkizbeı, sóılep otyra berippin ǵoı, qane, tamaqtan alyńyzdar, – dep iltıpat jasady. Sapekeń:
– İnińniń qazirgi jaǵdaıy qalaı endi, – dep úzilgen áńgimeni qaıta qaýzady.
– Oı, inimniń qazirgi jaǵdaıy keremet. Gaýhardan sizder qurastyrǵan kitaptardy alyp, kúnde oqyp berem. Men joqta balam oqyp beredi. Ótkende saıttaryńyzda jarıalanǵan «Mıǵrajnamany» kóshirip alyp, inime tyńdata qoıaıyn desem, kóshire almadym. Osy aýdanda «kompúterdiń qulaǵynda oınaıdy» degen jigitterdi qoımaı júrip taýyp, inimniń qoltelefonyna sol keremet dúnıeni kóshirtip berdim. Allaǵa shúkir, ol qazir ózgerdi, otbasyn qursam degen armany bar. İnim úılenip jatsa, sizderdi mindetti túrde toıǵa shaqyramyn. Kelesizder ǵoı, á? Búgin Qudaıdyń nury jaýǵan kún boldy, qoltańbalaryńyzben kitaptaryńyzdy alyp, inimdi qýantatyn boldym. Aıtpaqshy, jumys taptym. Qutty qonaq ekensizder. Jańa osylaı kelerde telefonyma zvondady...
Dál osy kezde kirpik qaǵym ýaqytta kók dónennen júırik kóńil bárin boljap úlgerdi. Retti kıingen, sonsha jigerli áıeldiń qandaı jumystyń bolsyn údesinen shyǵatyny sendiretin edi. Aýdan ákimshiliginiń bir salasy bolmasa mektep tóńireginde ońtaıly sharýa buıyrǵan shyǵar. Múmkin onan da táýir jumys... Solaı oılaǵanyma Táńir kýá. Biraq Meıramnyń:
– Aıtyp otyrmyn ǵoı, sizder óte qutty qonaq boldyńyzdar. Osy aýdannyń qaınaǵan bazar jaǵynda shaǵyn ashana bar edi, sonda manty túıetin boldym. Jańa qojaıyn zvondaǵanda qýana-qýana baratynymdy aıtyp, kelisimimdi berdim. Aıyna qyryq myń teńge berem dedi. Qudaı berekesin berse, jaman aqsha emes. Jumys tańnan keshke deıin, esh qıyndyǵy joq!..
Meıramnyń jumys týraly aıtqan sóziniń osy tustaryn ǵana estı aldym. Qalǵanyn estıtin shama da qalmaǵan. İshimdegi ózimmen birdeı, ılikpeıtin putym kúl-talqan bolyp shaǵylyp, tuńǵysh ret jalǵyz qaldym. Tamaǵyma óksik tyǵylyp, janardyń jasy syrtqa emes, ishke qaraı quıylǵandaı kúı keshtim. Jyly úıdiń terezesinen aǵash basyn oraǵan tumanǵa qarap, qulazý sezimin keshetin keıip-kespirdiń kózindegi kózildirik te byt-shyt bolyp, ómirdiń ózin tap qasynan kórdim...
Gaýhar meıramhana daıashylarymen eseptesip, kóp jeline qoımaǵan as-aýqatty qaltaǵa salyp, Meıramnyń qolyna ustatqanda, súıretilip ornymnan turdym...
Yrysbek DÁBEI
