Búgin Senattyń jalpy otyrysynda Búdjet kodeksiniń jańa jobasy talqylanyp, aqyrynda ony senatorlar Májiliske keri qaıtardy. Senat tóraǵasy Máýlen Áshimbaev osy otyrysta búdjet shyǵyndaryn ońtaılandyrý máselesine basa nazar aýdaryp, Úkimetke memlekettik qarajatty tıimdi paıdalaný jóninde birneshe keńes berdi. Sóıtip muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy Ilon Masktyń istep jatqan tirlikterin de mysalǵa keltirdi, dep jazady Dalanews.kz.
Senatta Áshimbaev Búdjet kodeksiniń jobasyn talqylaý kezinde búginderi AQSH-ta jańa prezıdent ákimshiligi bizdiń elimiz úshin de ózekti másele - búdjetti únemdeý saıasatyn qolǵa alyp, úkimettiń shyǵyndaryn qaıta qarap jatqanyn eske saldy.
"Olar jańa mınıstrlik qurdy, onyń quramynda, ózderińiz biletindeı, Ilon Mask ta bar. Úkimet tıimdiligi jónindegi mınıstrlik. Ol memlekettik organdardyń búdjetin qysqartyp, shyǵyndardyń tıimdiligi-tıimsizdigin anyqtap, kerek emesiniń kózin joıýmen aınalysady. Túbinde qandaı únem jasalady, ony alda kóretin bolamyz. Árıne, bizdiń ózgeniń tájirıbesin bas aslyp, kóshirmeleýdiń qajeti joq. Alaıda aıtyp, osy arada "ılep jatqan terimizdiń pushpaǵy" osy shyǵyndar tıimdiligi ekenin túsinip alýymyz kerek", - dedi ol.
Al mundaı jaǵdaıda, Senat spıkeriniń aıtýynsha, eki jol bar: úkimet usynyp otyrǵandaı, salyq reformasyn júzege asyrý arqyly tabysty arttyrý jáne búdjet balansyn qoldaý úshin shyǵyndardy qysqartý.
Senat depýtaty Bekbol Orynbasarov atap ótkendeı, kodeks jobasyna birneshe negizgi baǵyt boıynsha mynandaı tolyqtyrýlar engizilgen:
- Mysaly, prezıdenttiń Ulttyq qordy tıimdi paıdalaný jónindegi tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda, sondaı-aq Ulttyq qordyń valútalyq aktıvin 100 mlrd dollarǵa deıin ulǵaıtýdy (155-bap) qamtamasyz etý úshin maqsatty transfertterdi orynsyz jumsaý jaǵdaıy anyqtalsa, ony Ulttyq qorǵa keri mindetti túrde qaıtarý normasy;
- Sondaı-aq, Ulttyq qordan bólingen qarajattyń ıgerilýin baqylaýdy kúsheıtý boıynsha kodekstiń 63-babyna bólingen qarajattyń zańdy, maqsatty jáne tıimdi jumsalýyna júrgizilgen monıtorıń nátıjelerin Ulttyq qordy basqarý jónindegi keńestiń qaraýyna usynatyn norma. Iaǵnı, bul arada monıtorıń nátıjelerin arnaıy keńes qarap, olar qajet bolsa qosymsha sharalar qabyldamaq. Osylaısha, qor qarajatynyń beı-bereket ıgerilýine jol bermeý kózdelip, memleket múddesine qaıshy keletin árbir fakti muqıat zertteletin bolady. Senatorlar munyń búdjet turaqtylyǵy men uzaqmerzimdi damý úshin asa mańyzdy qadam bolatyndyǵyna senimdi ekenin jetkizdi.
- 105-bap mindettemeler men tólemder boıynsha qarjylandyrý josparlaryn ázirleý tártibin, sondaı-aq búdjetke túsetin túsimderdiń jıyntyq josparlaryn jáne mindettemeler men tólemder boıynsha qarjylandyrýdyń jıyntyq josparlaryn jasaý tártibin aıqyndaý jónindegi normamen tolyqtyryldy;
- 110-bapta kvazımemlekettik sektor sýbektileriniń tólemderdi, onyń ishinde qurylysqa, memlekettik satyp alýǵa, pılottyq jobalardy iske asyrýǵa baılanysty tólemderdi júrgizý kezinde aǵymdaǵy baqylaý aıqyndalǵan;
- Kodekstiń 143-babynda eksportty qoldaý boıynsha memlekettik kepildikti alý úshin búdjet saıasaty jónindegi ortalyq ýákiletti organnyń oń qorytyndysynyń bolýy boıynsha talap kózdelgen. Osyǵan baılanysty onyń quzyretine atalǵan memlekettik kepildikterdi berý úshin qorytyndyny ázirleýge nemese túzetýge qoıylatyn talaptardy belgileý jónindegi normany engizý qajet;
- búgingi tańda Ulttyq qordan tartylatyn kepildik berilgen transferttiń jyldyq somasy aı saıyn teń úlestermen tartylady jáne qarjy jyly ishinde onyń qajetti somalarǵa suranysy ártúrli bolýy múmkin bolǵandyqtan, memlekettik qazynashylyqtyń naqty qajettilikterine qaraı kepildik berilgen transferttiń aı saıynǵy kóleminiń ártúrli somalaryn belgileý múmkindigi bolatyn norma usynylady;
- kepilgerlik sharty jáne onyń qoldanylý merzimin reglamentteý sheńberinde respýblıkalyq búdjetten bólingen qarajattyń qaıtarylýyn qamtamasyz etý maqsatynda 145-bapta olardy qaıtarý jónindegi normany, sondaı-aq memleket kepilgerliginiń qoldanylýyn toqtatý negizin kózdeıtin normany kózdeý usynylady;
- Búdjet kodeksi memlekettik ıslam baǵaly qaǵazyn shyǵarýdy kózdeıtindikten, onyń shyǵarylýy men aınalymynyń tártibi men sharttaryn kózdeý usynylady.
Zań jobasy aıasynda depýtattar Ulttyq qordan bólinetin qarajattyń kestesin ózgertý máselesin de kóterdi.
Qoldanystaǵy tártip boıynsha barlyq transfert aı saıyn teńdeı úlespen beriletindikten, naqty qajettilikke sáıkes ıkemdi júıe joq. Osy másele basa nazar aýdartqan senatorlar bul rette Qarjy mınıstrligine qarajatty bólýdi aı saıynǵy suranysqa baılanysty retteý usynysyn engizdi. Iaǵnı, belgili bir kezeńde jobalarǵa kóbirek nemese az qarajat qajet bolýy múmkin, sondyqtan memlekettik organdarǵa qarjyny der kezinde ári suranys kólemine saı baǵyttaýdy josparlaý usynylady. Bul tásil búdjet aqshasyn únemdep, qarjyny maqsatty ári shynaıy paıdalaný úshin mańyzdy qadam bolmaq. Senat músheleri bul ózgeristiń ákimshilik kedergilerdi azaıtyp, ıgerilmegen qarajattyń bostan bosqa jatýyna jol bermeýge septigin tıgizedi dep sanaıdy.
Buǵan deıin saıtymyzda "Endi Ulttyq qordan da, syrttan da kóp aqsha almaımyz - sarapshy" degen maqala jarıalanǵan bolatyn. Bul maqalada Dúnıejúzilik bank jarıalaǵan "Kazakhstan Economic Update" atty kezekti esebine ekonomıs Ǵalymjan Aıtqazın taldaý júrgizedi. Sondaı-aq "Inflásıa boljamdy kórsetkishten asyp túsip, sarapshylar shý etti" degen maqalany oqı otyryńyzdar. Onda 2025 jyly qańtardaǵy derek boıynsha, Qazaqstandaǵy ınflásıa 8,9% quraǵany aıtylady.Bul sıfr boljamdy kórsetkishterden de joǵary bolyp, sarapshylar der ýaqytynda shara qabyldamaǵan Ulttyq bankti aıyptady. Al Ulttyq bank elimizde toqtaýsyz ósip jatqan tutynýshylyq nesıe buǵan sebep ekenin aıtady.
