11 qazanda ótken Májilistiń plenarlyq otyrysynda birqatar depýtattar popýlısik sarynǵa salyp, Úkimettiń veıpke qatysty shuǵyl sheshimge kelýin surady. Máseleniń ekonomıkaǵa, qoǵamdyq densaýlyqqa qatysy bar ekenin biletin Úkimet ony jan-jaqty saraptap jatqan edi.
Qazaqstandaǵy depýtattar veıpti múlde tıym salyp toqtatamyz dese, Eýropa elderi kerisinshe durys ǵylymı jolmen júrip keledi. Olar aldymen veıptiń densaýlyqqa naqty áserin, ony tıym salsa oryn alýy múmkin problemalardy zertteı bastady. Kóp zertteýler veıp shylymǵa qaraǵanda aǵzaǵa jeńil, sondyqtan adam shylymdy tastamasa, veıpke kóshý arqyly zardabyn jeńildete alatynyn dáleldedi. Halyqaralyq sarapshylar da, óz kezeginde Qazaqstanǵa asyqpaı, oqys sheshim emes, zertteý, ǵylymı jolmen júrýdi usynyp otyr.
Mysaly, Shvesıada uzaq jyldar boıy shylym shegýmen kúresip júrgen Smoke Free Sweden qozǵalysynyń sarapshylary Qazaqstandaǵy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bul regressıvti qadamyna alańdaýshylyq bildirdi.
«Ol veıp pen nıkotın snústary syndy qazirgi zamanǵy ónimderge progresıvti kózqarasty qabyldaǵan keıbir elderdiń ustanymy men osy baǵyttaǵy jetistikterine qaıshy keledi», - deıdi, qoǵamdyq densaýlyq qorǵaýshysy jáne Smoke Free negizin qalaýshy, doktor Delon Húman.
Onyń sózinshe, dúnıe júzinde nıkotınniń balamaly ónimderi temeki shegýshilerge temekini tastaýǵa múmkindik beredi jáne sol arqyly mıllıondaǵan adamdardyń ómirin saqtap qalýǵa kómektesýde. Olardyń temekige qaraǵanda zıany kem degende 95%-ǵa az ekendigi dáleldendi. Veıpter temekini tastaýdyń eń tıimdi joly bolyp tabylady. Osy ónimderge tyıym salý temeki shegý saldarynan qaıtys bolatyn adam sanyn kóbeıtpek.
Doktor Húmannyń pikirinshe, aldaǵy birneshe aıda Shvesıada temeki shegý úlesi 5 paıyzǵa tómendemek. Qazaqstan Shvesıanyń osy tájirıbesin qoldansa bolady. Shvesıa bul maqsatqa qol jetkizý úshin shylymdy veıp pen nıkotın snústaryna almastyrýǵa baǵyttalǵan saıasat júrgizip, boljanǵan mejege 17 jyl buryn jetken Eýroodaqtyń alǵashqy memleketi bolyp otyr. Qazir Shvesıa temeki tútininen azat el bolyp sanalady.
Osy tásildiń tıimdiligin kórsetý úshin Smoke Free Sweden «Shved tájirıbesi: temekiden azat qoǵamǵa jol kartasy» atty zertteýin jarıalaǵan. Onda Shvesıada Eýropalyq Odaqtyń basqa elderimen salystyrǵanda temeki shegýge baılanysty ólim 44%-ǵa, qaterli isik aýrýy 41%-ǵa jáne qaterli isiktiń kez kelgen túrinen keletin ólim 38%-ǵa az ekeni aıtylady.
«Shvesıa qazir basqa elderge úlgi bolyp tabylady. Mysaly, Ulybrıtanıanyń densaýlyq saqtaý qyzmeti temeki shegýshilerge temeki shegýdi tastaýǵa kómektesý úshin tegin veıp jınaqtaryn usynýda. Olardyń úkimeti «Shylymdy tastaý úshin almastyrý» baǵdarlamasyn qarjylandyrýda», - deıdi, doktor Húman.
Qazir AQSH ta Shvesıa tájirıbesin zertteı bastady. Ońtústik Karolınadaǵy Holıngs qaterli isik ortalyǵynyń zertteýshileri temeki shegýden kóri veıpke aýysý aǵzaǵa zıandy azaıtatynyna kóz jetkizgen. Sarapshylardyń pikirinshe, temeki shegýdiń balamaly júıelerine aýysý Shvesıada jyl saıyn 3400-den astam adamnyń ómirin saqtap qalady. Al Qazaqstanda ol qansha adamnyń ómirin saqtap qalýy múmkin ekeni belgisiz. Respýblıkada eshqandaı keshendi zertteýler júrgizilgen joq.
Eýropa adam ómirin saqtaýda úlgi desek, olar jetistikke tıym salý emes, zerttep, qorytyndy jasaý arqyly kelip otyr. Bizdiń depýtattar men Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń veıpke tıym salýǵa asyǵyp otyrǵany baıqalady. Biraq tıym saldy deý, veıp joǵalady degendi bildirmeıdi. Tek endi naryǵymyz sapasyz kontrabandaǵa tolmaq. Onyń zardabyn óskeleń urpaq shegetini túsinikti.
«Qala men Dala» gazetiniń bas redaktory, belgili jýrnalıs Dýman Byqaıdyń oıynsha, másele túbegeıli, jan-jaqty zerttelgennen keıin ǵana sheshim qabyldanýy tıis. Ázirge Úkimetke veıpke tıym salý boıynsha máseleni keıinge qaldyryp, taraptar ýájine qulaq asqan jón.
