– Gúlnara Hamıtovna, ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalar men jetim balalardyń quqyqtarynyń saqtalýyn qamtamasyz etý boıynsha qandaı jumystar júrgizip jatyrsyz?

Jetim balalar men ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalar – halyqtyń eń álsiz toptarynyń biri. Olar úshin memleket kepildigi asa mańyzdy: turǵyn úı alý quqyǵy, áleýmettik qoldaý, bilimge qoljetimdilik jáne, árıne, otbasynda tárbıelený múmkindigi. Aqmola oblysynda, elimizdiń basqa óńirlerindegideı, zańnamalyq baza bar, qoldaý tetikteri kózdelgen jáne osy quqyqtardyń iske asyrylýyn qamtamasyz etetin ýákiletti memlekettik organdar jumys isteıdi.

Sonymen qatar, ókinishke qaraı, is júzinde zań buzýshylyqtar áli de kezdesedi. Aqmola oblysy boıynsha Adam quqyqtary jónindegi ulttyq ortalyqtyń ókildigi atalǵan sanattaǵy balalardyń quqyqtary men zańdy múddeleriniń saqtalýyna taldaý júrgizdi.

2025 jylǵy derekter boıynsha óńirde ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan jáne jetim 1 177 bala tirkelgen. Olardyń ishinde:

• 1 004 bala – otbasylarda (qamqorshylyq, qorǵanshylyq, qabyldaýshy otbasylarda),

• 173 bala – balalar úıi mekemelerinde tárbıelenýde.

– Jetim balalardyń komýnaldyq turǵyn úı qorynan baspana alý quqyqtary qalaı saqtalyp jatyr?

«Turǵyn úı qatynastary týraly» zańnyń 67, 68, 73 jáne 74-baptaryna sáıkes, jetim balalar komýnaldyq turǵyn úı qorynan 29 jasqa deıin baspana alýǵa birinshi kezekte quqyly. Olar turǵyn úı berilgenge deıin kezekten alynbaýy tıis.

Zańnamaǵa sáıkes, beriletin jalpy turǵyn úı kóleminiń keminde 20%-y dál osy sanattaǵy balalarǵa bólinýi tıis. Alaıda, shynaıy jaǵdaı árqalaı:

• 2020 j.: 212 páter berildi, onyń ishinde jetim balalarǵa — 37 (17,4%);

• 2021 j.: 305 páter, balalarǵa — 56 (18,3%);

• 2023 j.: 424 páter, balalarǵa — 90 (21,2%);

• 2024 j.: 417 páter, balalarǵa — 105 (25,1%).

Sońǵy jyldary kvota artyǵymen oryndalyp keledi, bul máseleni sheshýde oń serpin beredi. Degenmen, 389 bala 5 jyldan astam, al 99 bala 10 jyldan astam ýaqyt boıy turǵyn úı kezeginde tur. 144 bala 18 jasqa tolǵansha turǵyn úı ala almady. Soǵan qaramastan, kezekke qoıý tártibi buzylǵan faktiler anyqtalǵan joq.

– Ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalar úshin alıment óndirý boıynsha qandaı jumys atqarylýda?

254 balaǵa qatysty ata-analar ata-ana quqyǵynan shektelgen nemese aıyrylǵan. Alaıda, QR «Neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly» kodeksiniń 77 jáne 80-baptaryna sáıkes, ata-ana quqyǵynan aıyrylý alımenttik mindettemelerden bosatpaıdy.

Soǵan qaramastan, balalardyń jartysyna jýyǵy alıment almaıdy. Aqmola oblysy Ádilet departamentiniń derekteri boıynsha:

• 105 bala alıment almaıdy, jalpy bereshek — 178,9 mln teńge;

• 413 ata-ananyń tek 9-y ákimshilik jaýapkershilikke tartylǵan;

• 43 atqarý qujaty qamqorshylardyń ótinishi boıynsha toqtatylǵan.

Sonymen birge, 123, 124 jáne 132-4-baptarynyń 4-tarmaǵyna sáıkes, qabyldaýshy otbasylarǵa berilgen balalar alımentke, áleýmettik tólemderge jáne járdemaqylarǵa quqyly bolyp qala beredi.

– Júrgizilgen taldaý nátıjesinde qandaı sharalar qabyldandy?

Biz tıisti organdarǵa usynymdar joldadyq, qazirgi tańda kelesi sharalar iske asyryldy:

• Alıment boıynsha 13 mln teńge bereshek óteldi;

• 11 boryshker ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy (QR ÁQBtK-niń 669-baby);

• 5 is boıynsha jalaqydan ustap qalý sharalary qabyldandy;

• 34 boryshkerge shetelge shyǵýǵa tyıym salyndy jáne esepshottaryna tyıym salyndy;

• 15 adam jumysqa ornalastyryldy;

• 6 is boryshkerlerge izdeý jarıalanýyna baılanysty toqtatyldy;

• Bilim basqarmasymen birlese otyryp, buryn qamqorshylardyń ótinishimen toqtatylǵan 43 atqarý isi qaıta jandandy.

Ádilet departamenti jekemenshik sot oryndaýshylaryna kelesi tapsyrmalar berdi:

• Boryshkerlerdiń ornalasqan jerin anyqtaý;

• Alıment óndirý boıynsha sharalar qabyldaý;

• Jumysqa ornalastyrýdy qamtamasyz etý;

• Atqarý óndirisiniń barysy týraly aı saıyn esep berý.

– Qandaı negizgi problemalar ózekti bolyp otyr?

Kóptegen jumystar atqarylǵanyna qaramastan, kelesi máseleler áli de ótkir:

• Turǵyn úı kezeginde uzaq kútý;

• Alımentterdiń tólenbeýi;

• Ata-analardyń tómen jaýapkershiligi.

Biz vedomstvoaralyq ózara is-qımyldy kúsheıtýdi, qamqorshylyq organdarynyń jumys tıimdiligin arttyrýdy jáne qabyldaýshy otbasylar ınstıtýtyn damytýdy qajet dep sanaımyz. Ata-anasyz qalǵan bala ózin memleket úshin eleýsiz sezinbeýi tıis. Onyń quqyqtaryn qamtamasyz etý — barshamyzdyń ortaq mindetimiz.

– Qorytyndylaı kele, qoǵam men balalarmen jumys isteıtin mamandarǵa ne aıtar edińiz?

Eń aldymen, ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń taǵdyryna beıjaı qaramaıtyn barlyq azamattarǵa alǵysymdy bildirgim keledi. Bul balalarǵa zańmen qorǵalý ǵana emes, sonymen qatar adamdyq jylý, kóńil men túsinistik qajet.

Qoǵamǵa – meıirimdilik, tózimdilik jáne áleýmettik jaýapkershilik tileımin. Árqaısymyz úles qosa alamyz: volonter, qabyldaýshy ata-ana nemese jaı ǵana balaǵa jyly sóz aıtyp, qoldaý bildire alatyn azamat retinde.

Qamqorshylyq, bilim berý, ádilet salasynda jumys isteıtin mamandarǵa kásibı yntasyn joǵaltpaı, árbir esep pen derektiń artynda naqty balanyń taǵdyry turǵanyn umytpaýyn tileımin. Tek birlese áreket etý arqyly biz balalardyń quqyqtarynyń tolyqqandy júzege asýyn qamtamasyz etip, olar úshin qaýipsiz, qamqor jáne ádiletti orta qalyptastyra alamyz.

Bala quqyqtaryn qorǵaý – bir rettik shara emes, turaqty jáne júıeli jumys. Bul baǵyttaǵy árbir qadam – mańyzdy.

– Gúlnara Hamıtovna, ashyq áńgimeńizge jáne balalardyń quqyqtaryn qorǵaýdaǵy jumysyńyz úshin alǵys bildiremiz. Kásibı jetistikterińiz ózińizge shabyt, qoǵamǵa paıda ákelsin. Aldaǵy ýaqytta da yntymaqtastyǵymyz jalǵasady degen úmittemiz. Taǵy da rahmet!