– گۇلنارا حاميتوۆنا، اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار مەن جەتىم بالالاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرسىز؟
جەتىم بالالار مەن اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار – حالىقتىڭ ەڭ ءالسىز توپتارىنىڭ ءبىرى. ولار ءۇشىن مەملەكەت كەپىلدىگى اسا ماڭىزدى: تۇرعىن ءۇي الۋ قۇقىعى، الەۋمەتتىك قولداۋ، بىلىمگە قولجەتىمدىلىك جانە، ارينە، وتباسىندا تاربيەلەنۋ مۇمكىندىگى. اقمولا وبلىسىندا، ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىندەگىدەي، زاڭنامالىق بازا بار، قولداۋ تەتىكتەرى كوزدەلگەن جانە وسى قۇقىقتاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار جۇمىس ىستەيدى.
سونىمەن قاتار، وكىنىشكە قاراي، ءىس جۇزىندە زاڭ بۇزۋشىلىقتار ءالى دە كەزدەسەدى. اقمولا وبلىسى بويىنشا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۇلتتىق ورتالىقتىڭ وكىلدىگى اتالعان ساناتتاعى بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىنىڭ ساقتالۋىنا تالداۋ جۇرگىزدى.
2025 جىلعى دەرەكتەر بويىنشا وڭىردە اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان جانە جەتىم 1 177 بالا تىركەلگەن. ولاردىڭ ىشىندە:
• 1 004 بالا – وتباسىلاردا (قامقورشىلىق، قورعانشىلىق، قابىلداۋشى وتباسىلاردا)،
• 173 بالا – بالالار ءۇيى مەكەمەلەرىندە تاربيەلەنۋدە.
– جەتىم بالالاردىڭ كوممۋنالدىق تۇرعىن ءۇي قورىنان باسپانا الۋ قۇقىقتارى قالاي ساقتالىپ جاتىر؟
«تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭنىڭ 67، 68، 73 جانە 74-باپتارىنا سايكەس، جەتىم بالالار كوممۋنالدىق تۇرعىن ءۇي قورىنان 29 جاسقا دەيىن باسپانا الۋعا ءبىرىنشى كەزەكتە قۇقىلى. ولار تۇرعىن ءۇي بەرىلگەنگە دەيىن كەزەكتەن الىنباۋى ءتيىس.
زاڭناماعا سايكەس، بەرىلەتىن جالپى تۇرعىن ءۇي كولەمىنىڭ كەمىندە 20%-ى ءدال وسى ساناتتاعى بالالارعا ءبولىنۋى ءتيىس. الايدا، شىنايى جاعداي ءارقالاي:
• 2020 ج.: 212 پاتەر بەرىلدى، ونىڭ ىشىندە جەتىم بالالارعا — 37 (17،4%)؛
• 2021 ج.: 305 پاتەر، بالالارعا — 56 (18،3%)؛
• 2023 ج.: 424 پاتەر، بالالارعا — 90 (21،2%)؛
• 2024 ج.: 417 پاتەر، بالالارعا — 105 (25،1%).
سوڭعى جىلدارى كۆوتا ارتىعىمەن ورىندالىپ كەلەدى، بۇل ماسەلەنى شەشۋدە وڭ سەرپىن بەرەدى. دەگەنمەن، 389 بالا 5 جىلدان استام، ال 99 بالا 10 جىلدان استام ۋاقىت بويى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇر. 144 بالا 18 جاسقا تولعانشا تۇرعىن ءۇي الا المادى. سوعان قاراماستان، كەزەككە قويۋ ءتارتىبى بۇزىلعان فاكتىلەر انىقتالعان جوق.
– اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ءۇشىن اليمەنت ءوندىرۋ بويىنشا قانداي جۇمىس اتقارىلۋدا؟
254 بالاعا قاتىستى اتا-انالار اتا-انا قۇقىعىنان شەكتەلگەن نەمەسە ايىرىلعان. الايدا، ق ر «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسىنىڭ 77 جانە 80-باپتارىنا سايكەس، اتا-انا قۇقىعىنان ايىرىلۋ اليمەنتتىك مىندەتتەمەلەردەن بوساتپايدى.
سوعان قاراماستان، بالالاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى اليمەنت المايدى. اقمولا وبلىسى ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا:
• 105 بالا اليمەنت المايدى، جالپى بەرەشەك — 178،9 ملن تەڭگە؛
• 413 اتا-انانىڭ تەك 9-ى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان؛
• 43 اتقارۋ قۇجاتى قامقورشىلاردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا توقتاتىلعان.
سونىمەن بىرگە، 123، 124 جانە 132-4-باپتارىنىڭ 4-تارماعىنا سايكەس، قابىلداۋشى وتباسىلارعا بەرىلگەن بالالار اليمەنتكە، الەۋمەتتىك تولەمدەرگە جانە جاردەماقىلارعا قۇقىلى بولىپ قالا بەرەدى.
– جۇرگىزىلگەن تالداۋ ناتيجەسىندە قانداي شارالار قابىلداندى؟
ءبىز ءتيىستى ورگاندارعا ۇسىنىمدار جولدادىق، قازىرگى تاڭدا كەلەسى شارالار ىسكە اسىرىلدى:
• اليمەنت بويىنشا 13 ملن تەڭگە بەرەشەك وتەلدى؛
• 11 بورىشكەر اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى (ق ر اقبتك-نىڭ 669-بابى)؛
• 5 ءىس بويىنشا جالاقىدان ۇستاپ قالۋ شارالارى قابىلداندى؛
• 34 بورىشكەرگە شەتەلگە شىعۋعا تىيىم سالىندى جانە ەسەپشوتتارىنا تىيىم سالىندى؛
• 15 ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى؛
• 6 ءىس بورىشكەرلەرگە ىزدەۋ جاريالانۋىنا بايلانىستى توقتاتىلدى؛
• ءبىلىم باسقارماسىمەن بىرلەسە وتىرىپ، بۇرىن قامقورشىلاردىڭ وتىنىشىمەن توقتاتىلعان 43 اتقارۋ ءىسى قايتا جانداندى.
ادىلەت دەپارتامەنتى جەكەمەنشىك سوت ورىنداۋشىلارىنا كەلەسى تاپسىرمالار بەردى:
• بورىشكەرلەردىڭ ورنالاسقان جەرىن انىقتاۋ؛
• اليمەنت ءوندىرۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋ؛
• جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛
• اتقارۋ ءوندىرىسىنىڭ بارىسى تۋرالى اي سايىن ەسەپ بەرۋ.
– قانداي نەگىزگى پروبلەمالار وزەكتى بولىپ وتىر؟
كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلعانىنا قاراماستان، كەلەسى ماسەلەلەر ءالى دە وتكىر:
• تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە ۇزاق كۇتۋ؛
• اليمەنتتەردىڭ تولەنبەۋى؛
• اتا-انالاردىڭ تومەن جاۋاپكەرشىلىگى.
ءبىز ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ءىس-قيمىلدى كۇشەيتۋدى، قامقورشىلىق ورگاندارىنىڭ جۇمىس تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدى جانە قابىلداۋشى وتباسىلار ينستيتۋتىن دامىتۋدى قاجەت دەپ سانايمىز. اتا-اناسىز قالعان بالا ءوزىن مەملەكەت ءۇشىن ەلەۋسىز سەزىنبەۋى ءتيىس. ونىڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ — بارشامىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز.
– قورىتىندىلاي كەلە، قوعام مەن بالالارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا نە ايتار ەدىڭىز؟
ەڭ الدىمەن، اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قارامايتىن بارلىق ازاماتتارعا العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. بۇل بالالارعا زاڭمەن قورعالۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ادامدىق جىلۋ، كوڭىل مەن تۇسىنىستىك قاجەت.
قوعامعا – مەيىرىمدىلىك، توزىمدىلىك جانە الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك تىلەيمىن. ءارقايسىمىز ۇلەس قوسا الامىز: ۆولونتەر، قابىلداۋشى اتا-انا نەمەسە جاي عانا بالاعا جىلى ءسوز ايتىپ، قولداۋ بىلدىرە الاتىن ازامات رەتىندە.
قامقورشىلىق، ءبىلىم بەرۋ، ادىلەت سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا كاسىبي ىنتاسىن جوعالتپاي، ءاربىر ەسەپ پەن دەرەكتىڭ ارتىندا ناقتى بالانىڭ تاعدىرى تۇرعانىن ۇمىتپاۋىن تىلەيمىن. تەك بىرلەسە ارەكەت ەتۋ ارقىلى ءبىز بالالاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ تولىققاندى جۇزەگە اسۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ولار ءۇشىن ءقاۋىپسىز، قامقور جانە ادىلەتتى ورتا قالىپتاستىرا الامىز.
بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ – ءبىر رەتتىك شارا ەمەس، تۇراقتى جانە جۇيەلى جۇمىس. بۇل باعىتتاعى ءاربىر قادام – ماڭىزدى.
– گۇلنارا حاميتوۆنا، اشىق اڭگىمەڭىزگە جانە بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋداعى جۇمىسىڭىز ءۇشىن العىس بىلدىرەمىز. كاسىبي جەتىستىكتەرىڭىز وزىڭىزگە شابىت، قوعامعا پايدا اكەلسىن. الداعى ۋاقىتتا دا ىنتىماقتاستىعىمىز جالعاسادى دەگەن ۇمىتتەمىز. تاعى دا راحمەت!
