Keıingi ýaqytta qoǵamda jáne Parlament qabyrǵasynda jıi talqylanyp júrgen ózekti máselelerdiń biri – elimizdegi nekelesý men ajyrasý kórsetkishteri. Májilis depýtaty, saıasattanýshy Aıdos Sarym bul tendensıaǵa tereńirek úńilip, neke buzý faktileriniń kóbeıýine tek turmystyq qıyndyqtar emes, memleket júrgizip otyrǵan áleýmettik saıasattyń da janama áseri bar ekenin málimdedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Resmı statısıka ne deıdi?
Depýtattyń sózinshe, ajyrasý kórsetkishiniń eń joǵary deńgeıi birneshe óńirde tirkelgen.
"Resmı derekterge sensek, ótken jyly AHAT organdary 123 myń nekeni tirkegen. Bul aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 2 paıyzǵa artyq. Ajyrasýǵa keletin bolsaq, byltyr 40 myńnan astam otbasy nekesin buzǵan. Olardyń 30 myńy nemese 74 paıyzy - qala turǵyndary. Aımaqtar arasynda Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy, Pavlodar oblystary kósh bastap tur. Ajyrasýdyń eń tómen kórsetkishi ońtústik aımaqtarda tirkelgen. Bul shynaıy dáleldengen statısıka. Alaıda jaǵdaıdy odan ári ýshyqtyryp, "bári bitti, bári qurydy" dep oıbyǵa salatyndardyń da sany jetkilikti. Olardyń ishinde, ókinishke qaraı, depýtattar men laýazymdy tulǵalar da joq emes. Saıası upaı jınaý úshin jalǵan sebep taýyp, ony týǵyzyp jatqandar da jeterlik", – deıdi ol "Qazaqstan TV" arnasynyń "Múdde" baǵdarlamasynda.
Ajyrasýdy tek ekonomıkalyq sebeppen túsindirý jetkiliksiz
Aıdos Sarym qazirgi qoǵamda ajyrasýǵa degen kózqarastyń ózgerip kele jatqanyn atap ótti.
"Eger meniń kezimde ajyrasqan adam "qubyjyq, jalǵyzbasty ana" dep qabyldanatyn bolsa, búginde bul úırenshikti jaǵdaı. Buryn otbasy úshin de ajyrasý otbasylyq kategorıasyna kirse, búgin qoǵamdyq sana buǵan keshirimmen, túsinistikpen qaraıdy. "Ólseń de ajyraspa" degen qaǵıda qazir joq. Toqsanynshy jyldary odan keıin de ajyrasý sebepteri kóp zertteldi. Sol kezde ekonomıkalyq faktorlar birinshi orynǵa shyqqan edi. "Bala-shaǵysyn asyraı almady, turatyn úıi joq" deıtin túsinikter úırenshikti jaǵdaı edi", - deıdi depýtat.
Onyń pikirinshe, keıingi jyldary otbasylardyń buzylýyna negizinen psıhologıalyq jáne áleýmettik faktorlar sebep bolyp otyr.
"Baspana, jalaqy máseleleri de basty sebep emes. Negizgi ssebepter otbasy ishindegi zorlyq-zombylyq, lýdomanıa, ishimdik pen nashaqorlyq eken. Bul keseldermen kúres búgingi memlekettik otbasylyq saıasattyń negizgi ózegi bolyp jatqany osydan. Taǵy bir tosyn faktor bar – ajyrasý sanynyń artýyna 5-10 jyldan beri júrgizilip jatqan áleýmettik saıasattyń óz úlesi bar. Áleýmettik salaǵa ǵylymı negizsiz, esep-qısapsyz, tekserýsiz quıylǵan qarajat jalǵan neke men jalǵan ajyrasý faktoryn týdyryp otyr", - dep qosty ol.
Sonymen qatar depýtat keıingi jyldary júrgizilgen áleýmettik saıasattyń da janama túrde ajyrasý sanynyń ósýine áser etkenin alǵa tartady. Aıtýynsha, keıbir otbasylar memleketten járdemaqy alý úshin, páter kezegine turý maqsatynda nemese basqa áleýmettik jeńildikterge iligý úshin resmı túrde ajyrasqan.
"Jaqynda áriptesim Jarqynbek Amantaıuly depýtattyq saýal joldady. Onda mynadaı faktor bar edi. Mysaly, "áleýmettik kómekke iligemin, páter kezegine turamyn, sýbsıdıa alamyn" dep 2015jyly ajyrasqan juptardyń birazy keıinnen dúnıege ortaq bala ákelip, ákesiniń atyn alyp jatyr eken. Iaǵnı, ajyrasý memleket úshin tek formaldy túrde bolǵan. Depýtat resmı túrde ajyrasqanymen birge turyp jatqandardyń arasynda memlekettik qyzmette jáne bızneste júrgen otbasylardyń da jetip jatqanyn aıtady. Tipti záýlám úılerde turyp, ataýly áleýmettik kómekti alýdan bas tartpaı otyrǵandar da jeterlik. Zań turǵysynan jalǵan neke de jalǵan ajyrasý da taza alaıaqtyq. Osyndaı ortada ósken balanyń quqyqtyq sanasy men qundylyqtary týraly eshteńe aıtpaı-aq qoıalyq. Erte me kesh pe shyndyq ashylyp, biraz adam uıatty bolyp, qarjylaı sanksıaǵa iligýi múmkin", - deıdi ol.
Zańmen qalaı retteledi?
Aıdos Sarym elde "Neke jáne otbasy" týraly zańdy qaıta qarap, zamanaýı talaptarǵa beıimdeý qajettigin aıtady. Sonymen qatar ár otbasynyń áleýmettik jaǵdaıyn zerdeleıtin jáne memleket tarapynan bólinetin qarjylaı kómekterdi qadaǵalaıtyn sıfrlyq baqylaý quraldaryn engizý qajet ekenin atap ótti.
"Mundaı quraldar jasalyp jatyr. Aldaǵy ýaqytta onyń da jumysy týraly áńgime qylamyz", - dep túıindedi ol.
Eske salaıyq, buǵan deıin Májilis depýtaty Ardaq Nazarovtyń ajyrasý kórsetkishterine qatty alańdaıtynyn aıtyp, ajyrasqan azamattarǵa tabys salyǵyn kóterý usynysyn aıtýy qoǵamda úlken rezonans týdyrǵan edi. Bul usynysty saıasattanýshy Ǵazız Ábishev óziniń saraptamalyq jazbasynda synǵa alyp, ony bizdiń qoǵamdaǵy "mahabbatqa májbúrleý mádenıetiniń" taǵy bir kórinisi retinde sıpattady.
Ábishev Nazarovtyń usynysyna qatysty pikir bildirdi.
"Bul — tabıǵı áleýmettik qubylysty zorlyq-zombylyq tásilderi arqyly baqylaýǵa tyrysýdyń kezekti mysaly. Iaǵnı, adamdardyń jeke tańdaýymen baılanysty jaǵdaıdy alamyz da, onyń ishinen qoǵam úshin “qaýipti” elementti bólip alyp, ony ulǵaıtyp, máseleni sheshýdiń eń ońaı jolyn usynamyz: “Súı dep májbúrleıik”.
Sarapshy mundaı tásildiń tek salyq saıasaty arqyly emes, qalyńdyq urlaý, burynǵy áıeldi ańdý, tilge qysym jasaý, radıkaldy dinı úgit, tipti últralıberaldyq ıdeologıadaǵy shekten shyǵý formasynda da kórinis tabatynyn atap ótti. Onyń aıtýynsha, bul qubylystardyń barlyǵynda da adamdardan óz erkimen jaqsy kórýi talap etiledi. Nátıjesinde mahabbatty kúshtep nyǵaıtamyz-mys. “Unasa da, unamasa da, tóze ber, sulýym” degen ustanym sol — ǵasyrlar qoınaýynan jetken mádenı shtamp.
"Bul — adamnyń tabıǵatyn qarabaıyr túsiný. Al áleýmettik qatynastarǵa totalıtarlyq kózqaras tanytý", — deıdi Ábishev.
Onyń pikirinshe, eger eki adam birge ómir súrgisi kelmese, bul — olardyń tańdaýy. Eger olar ajyrassa, bul áreket basqa adamdardyń, basqa otbasylardyń nemese tutas memlekettiń quqyǵyn esh buzbaıdy.
"Onda olar ne úshin kóbirek salyq tóleýi kerek? Bul — ajyrasqandardy áleýmettik turǵydan kemsitý áreketi emes pe?" – deıdi ol.
Ǵazız Ábishev ajyrasqan erler men áıelder úılenbegen, turmysqa shyqpaǵan ne otbasyly adamdardan esh kem emes ekenin atap ótti.
"Olarǵa qosymsha salyq salý — olardyń Konstıtýsıalyq jáne jalpyadamzattyq quqyqtaryn shekteý" dep kesip aıtty saıasattanýshy.
Ol, tipti, bul usynystyń belgili bir jaǵdaıda adamdardy ajyrasýdan ustap qalýy múmkin ekenin de joqqa shyǵarmaıdy. Alaıda mundaı jaǵdaıdyń ózin teris dep baǵalaıdy: "Meıli, biren-saran jaǵdaıda bul qysym jumys istesin delik. Biraq mundaı jaǵdaıda nekeni qalaı “normaldy otbasy” dep aıta alamyz? Eger bir adam otbasynda zorlyq kórsetse, ne opasyzdyq jasasa, ne jalqaý, jaýapsyz bolsa, al ekinshi adam buǵan tózgisi kelmese — tek tózbegeni úshin salyq tóleýi kerek pe?"
Ol mundaı tásildi «últrakonservatorlar úshin úırenshikti dúnıe» dep sıpattaıdy.
"Qysym jasaý, májbúrleý, syndyryp, baǵyndyrý — olar úshin tabıǵı dúnıe. Bul — kádimgi ortaǵasyrlyq tásil. Biraq bul qazirgi zamannyń normasy bolmaýy kerek", — deıdi saıasattanýshy.
Onyń oıynsha, usynystyń taǵy bir qaýipti jaǵy — jastardyń neke qıýdan bas tartýyna túrtki bolýy múmkin.
"Eger ajyrasýdyń saldary — qarjylaı jaza bolsa, jastar: “Ne úshin úılenemin, keıin salyq tóleıtin bolsam?” dep oılaıdy. Sóıtip, neke qoǵamdaǵy senimdi ınstıtýt retinde álsireı bastaıdy", — dep atap ótti ol.
Sarapshy Ardaq Nazarov ajyrasqan adamdardy jazalaý arqyly otbasyn saqtap qalýdy emes, qazaq qoǵamyndaǵy otbasy ınstıtýtynyń damýyn tejeıtin qadam usynyp otyr dep esepteıdi. Mundaı májbúrleý – otbasyny saqtaý emes, kerisinshe, onyń tabıǵı damýyn tejeý.
