Sonyń biri – «Daýlet Beket» sharýa qojalyǵy. Qojalyq 28 myń gektar jerdi alyp jatyr. Munda maldardy baptap, qaraýǵa arnalǵan 20 qora bar. Óndiristegi túıe tuqymnyń kóbin túrikpenniń «Arýanasy» men qazaqtyń «Baqtrıa» tuqymdary quraıdy. Búginde Almaty oblysy túıe sanynan álem boıynsha ekinshi orynda. Al óz elimizde onyń aldyna túsetin eshkim joq.
Qojalyq basshysy Sydyq Dáýletov ata kásipti damytyp, elimizdiń mal sharýashylyǵynyń damýyna úles qosyp júrgen jandardyń biri. Bala kúninde qyryq túıem bolsa dep armandaǵan ol, qazir aldyna salǵan 5000 myń túıeniń ıesi.
Ol Ózbekstan eliniń Qaraqalpaqstan avtonomıasynda týyp, ósken. 90-jyldary ákem «Balam, elge baraıyq» degen soń elge kóship kelip, úı aldyq. Ákem tek túıe sútiniń joqtyǵyna úırene almady, shubat bolmasa, qaıtatynyn aıtqan. Sydyq aǵamyz elge kelgen jyly jol jóndeıtin kompanıada dánekerleýshi bolyp istep, túıe alýǵa qarajaty da bolmaǵan.
– 1993 jyly jumysta qysqartý boldy. Úsh balam, áke-sheshem bar. Sosyn qoldan keletini – tamaq jasaý. Áıelim ekeýmiz tańǵy tórtte turyp, manty jasap, bazarǵa aparyp satatynbyz. Adam kásip istep, eńbek aqysyn alsa ol sharshamaıdy. Sondaǵy maqsat – ákeme túıe alyp berý. Sóıtip 1995 jyly ákem úshin bir túıe satyp aldym. Kózimdi ashqaly biletinim, áke-sheshemniń qorasynda úsh-tórt túıesi bolatyn. Egemendik alyp, naryqtyq ekonomıkaǵa shyqqanda «40 túıem bolsa, jaman bolmaspyn» degen oı kelgen-di. Ol qolymnan keletin is. Bala kúnimnen túıe kórip, qasynda oınap óskenmin ári ata kásip. Men aınalyspaǵanda kim aınalysady? Bárimizge birdeı qalada jumys joq. Áke-sheshem sol úsh-tórt túıemen bizdi ósirdi, oqytty. Qazaqtyń tórt túligin bólip-jarýǵa bolmaıdy. Biraq túıe sharýashylyǵy ózime jaqyn. Bári de osylaı bastaldy. Ákem úsh-tórt túıe bolǵanyn kórip ketti. «Osy túıeden aıyrylma, odan jaman bolmaısyń» dep batasyn berdi, – deıdi qojalyq ıesi.
Túıeniń paıdasyn jurt endi túsinip kele jatyr. Sebebi bizdiń aǵzamyz sútke jaqyn. Sondyqtan onyń keleshegi zor. Mysaly, kórshi Qytaıda túıe súti 8 myń teńgeni, Eýropada 12-15 myń teńgeni quraıdy. Al bizde 500 teńge. Halqymyz osy nárli túıeniń nemese bıeniń sútin iship ósse, urpaqtarymyz «elim, jerim» dep óser ma edi?
Búginde seriktestik ujymy shubatpen qatar túıeniń etin de, júnin de kádege jaratýda. Qazir shubattyń «Jaqsartylǵan» jáne «Bıo» dep atalatyn eki túrin shyǵaryp otyr. Bul ónim 2013 jyl 1 maýsymnan bastap memlekettik standartqa ıe bolyp, Qazaq tamaq Akademıasy tarapynan maquldanyp, sertıfıkattalǵan. Shubat ızraıldik shaǵyn tehnologıa arqyly quıylady. Kúnine 5 tonna paıdaly sýsyn óndiriledi, onyń saqtalýy 60 kún. Eń bastysy, eshqandaı konservantsyz jáne basqa da qospasyz, taza tabıǵı qalpynda jasalady. Bir kúnde túıelerden 3950 lıtr shubat saýylady. Muny jylǵa shaqqanda 1 441 750 lıtr túıe súti saýylady eken.
Al «Qurt» pen «Balqaımaq» jańa ónim bolyp sanalady. Jańa ónimderdi shyǵarý qosymsha jumys ornyn ashýǵa múmkindik týǵyzǵan. Qazir sharýashylyqta shamamen 300-ge jýyq adam eńbektenedi. Almaty qalasynda jáne Qarasaı, İle aýdandarynda, oblys ortalyǵy – Taldyqorǵan qalasynda shubathanalar da ashylǵan. Atalǵan ónimder Qazaqstannyń ár oblysymen iri qalalardyń saýda ortalyqtarynda jáne shetelderde de satylýda.
Sydyq Ábýuly jaı ǵana kásipker emes. Ol – aýylsharýashylyq ǵylymynyń kandıdaty. Doktorlyq dısertasıasyn qorǵaýǵa daıyndyq ústinde.
Bolashaqtaǵy maqsaty – qazaq jerinde áli óz deńgeıinde zerttelmeı jatqan túıe sharýashylyǵyn zerttep, akademık ataný. Osy sala boıynsha zertteý ınstıtýtyn ashý. «Shubat keleshekte qazaqtyń álemdik deńgeıdegi brendine aınalýy ábden múmkin. Qazaqtyń keń saharasynda túıe sharýashylyǵy kóptep ashylý tıis. Shubat balalardyń ishki ishek aýrýlaryna qarsy em. Imýnıtetin kóterip, boıyna qýat beredi», – deıdi Sydyq Ábýuly.
Jarty ǵasyrdy eren eńbegimen, úlken qajyr-qaıratymen baǵyndyrǵan Sydyq myrzanyń shyǵar bıigi, alar asýy áli alda.
Baljan QAIRATQYZY, Almaty oblysy
