Bul maqala – elimizde jaıshylyqta jıi aıtylatyn «zań ústemdigi» uǵymynyń shyn máninde bos uranǵa aınalyp shyǵa keletinin aıǵaqtaıtyn aına. Keıipker – adal kásipker Nurısa Álimbek. Ol zańǵa senip, kelisimshartqa qol qoıyp, senimine synalaı kirip alǵan alaıaqqa 23 890 000 teńgesin túgel aýdaryp jibergen. Biraq ózine ýáde etilgen ónimniń 12%-y ǵana jetkizilgen. Qalǵany «Qylmys quramy joq» degen prokýrorlyq mórdiń astynda ǵaıyp bolypty. Buǵan qosa, isti Aqmola oblysy Kókshetaý qalasynyń Mamandandyrylǵan aýdanaralyq ekonomıkalyq soty da qarap, kásipkerdiń talabyn qanaǵattandyrmaı tastap otyr. Endi amaly taýsylǵan Nurısa Álimbek apelásıaǵa úmit artýǵa májbúr, dep habarlaıdy Dalanews.kz.

Bul rette QR QK-niń 190-baby («Alaıaqtyq») men Azamattyq kodekstiń baptary salystyrmaly túrde taldanyp, zań men shynaıy ómir arasyndaǵy shyńyraý ashylǵaly tur. Jalpy, bul maqala bir ǵana kásipkerdiń ádilet úshin kúresin emes, el ishinde tutas bızneske tónip turǵan mynadaı qaýipterdi kórsetedi:

Osy jaǵyn eskersek, biz kóterip otyrǵan másele resmı qujattar men sot materıaldary negizinde jasalǵan pýblısısıkalyq aıyptaý aktisi bolady. Onyń túıini bir-aq suraqqa kelip toǵysady: Qazaqstandaǵy zań – jábirlenýshi azamatty qorǵaı ma, álde alaıaqty aqtaı ma?

Sonymen...

Mıllıondardy mise tutpaǵan mámile

Aldymen máseleniń mán-jaıyna toqtalsaq, 2024 jyldyń 26 jeltoqsany Nurısa Álimbek úshin jańa múmkindikke toly kún bolýy kerek-tin. Kásipker zańdy kelisimshart jasasyp, Aqmola oblysyndaǵy «Bolashaq Agro 19» JSHS-nen zyǵyr tuqymyn satyp alýǵa sheshim qabyldaǵan. Basynda barlyǵy qujat júzinde rásimdelip, oǵan eki jaqtyń qoly qoıylady. Bul – Qazaqstanda árbir adal kásipker senetin zańdy jol. Alaıda sol sengen jolda úlken bir qaqpan qurýly turǵan bolyp shyqty.

Naqtylaı tússek, kásipker Nurısa Álimbektiń tólemderi túgeldeı zańdy qujattarmen rásimdelgen. Aldymen ol 13,8 mıllıon teńgeni resmı tólem tapsyrmasymen bank arqyly aýdarady. Odan keıin ústinen taǵy 6,6 mıllıon teńgeni dál sondaı resmı jolmen tólegen. Biraq «aýadan aqsha saýý» ádisi onymen toqtamaıdy. Seriktestiktiń talaby boıynsha, 1,5 mıllıon jáne 1,99 mıllıon teńge seriktestiktiń resmı shotyna emes, tikeleı dırektordyń týystarynyń Kaspi-shotyna aýdarylýǵa tıis bolǵan. Iaǵnı bul jerde kásipker barlyq qarjylyq mindetin tolyq oryndap otyr. Shotqa ketken shyǵynnyń jalpy somasy – 23 mıllıon 890 myń teńge! Sodan keıin ǵana tólemniń bir bóliginiń jeke adamdardyń shotyna jiberilýi mámileniń adaldyǵyna kúmán týdyrady.

Soraqysy, ýáde etilgen ónimniń ornyna kásipkerge nebári 23 tonna ǵana zyǵyr tuqymy berilgen. Bul – jalpy kelisimniń nebári 12%-yna teń. Qalǵan ónim de, aqsha da joq.

Mámile jasasqan ekinshi taraptyń alaıaq ekeniniń anyq dálelderi:

Birinshiden, «Bolashaq Agro 19» JSHS QQS-pen jumys isteıtin óndirýshi mekeme retinde tanystyrylǵan. Iaǵnı ónimniń tikeleı ıesi retinde kórsetilip otyr. Al keıin belgili bolǵany, ónim turǵan qamba da, sharýashylyq alańy da, 200 tonna zyǵyr tuqymy da múlde basqa mekeme – «REABVı» JSHS-ne tıesili eken. Bul fakti alaıaqtyqtyń alǵashqy izi edi.

Ekinshiden, kásipker ónimdi kórýge barǵanda, «REABVı» JSHS basshylaryn «jaı ǵana qambadaǵy jumysshylar» dep tanystyrǵan. Bul rette shyndyqty jasyryp, kóz aldaý úshin arnaıy senarı qurylǵany anyq. Iaǵnı syrt kózge bárin zańdy, aq-adal etip kórsetý úshin maska kıgizilgen.

Úshinshiden, «REABVı» JSHS men «Bolashaq Agro 19» JSHS arasynda kelisimshart bolǵan. Sol qujat boıynsha «Bolashaq Agro 19» JSHS zyǵyr tuqymynyń ár kelisin 230 teńgeden satyp alǵan. Biraq sol ónimdi seriktestik JK «Álimbek Nurısaǵa» 185 teńgeden satýǵa tıis edi. Dál osy tusta qarapaıym logıka da, ekonomıka da joq. Tek áý basta-aq jalǵan mámile arqyly iri kólemdegi aqshany qoldy etý jospary qurylǵan. Demek aǵaıyndy Polat, Azat Qaharmanovtar jáne olarmen sybaılas Janaıdar birigip, kásipkerdi aldap soǵýdyń, odan barynsha úlken somany jymqyrýdyń qasaqana shemasyn iske asyrǵan.

Tórtinshiden, Polat Qaharmanovtyń atyna jáne «Bolashaq Agro 19» JSHS-ne qatysty ózge de kóptegen alaıaqtyq faktileri tirkelgen. Bul – júıeli qylmystyń, qaıtalanǵan senarıdiń aıqyn dáleli.

Mysal keltireıik:

- «AST AGRO COMPANY» JSHS-ne qatysty sot sheshimimen 25.06.2025 j. jáne 24.06.2025 j. kúnderinen bastap, 812 500 teńge jáne 10 428 750 teńge qaıtarylmaǵan qaryzy úshin shekteý qoıylǵan;

- «SK-PROMTRANS» JSHS-ne 17.06.2025 j. bastap 15 945 224 teńge qaryzyn qaıtarmaǵany úshin shekteý qoıylǵan;

- Polat Qaharmanovtyń jeke atyna Azar Isaoǵly Allahárovqa 8 382 754 teńge qaryzy úshin 08.10.2018 jyldan bastap shekteý qoıylǵan;

- Polat Qaharmanovtyń jeke atyna Sergeı Iýrevıch Mýnnyń talaby boıynsha 13 185 000 teńge qaryzy úshin 20.06.2017 jyldan bastap shekteý qoıylǵan;

- «Kompaná SHIN Line» JSHS atynan «Bolashaq Agro 19» JSHS-ne 1 412 336 teńge qaryzy úshin 20.05.2024 jyldan bastap shekteý qoıylǵan;

Odan bólek, «Bolashaq Agro 19» JSHS áli kúnge deıin «Hım Soıýz» JSHS-ne 20 mıllıon teńgeni qaıtarmaı júr. Al «Astana Nan» Kókshetaý fılıalyna 1 900 000 teńge qaryzy úshin sot úderisi júrip jatyr.

Bul tizim – jaı ǵana qaryzdardyń statısıkasy emes, kásipkerlik ataýyn jamylǵan, shyn máninde jaýapsyzdyq pen alaıaqtyqty kásip qylǵan júıeniń júgensizdigi. Osynsha kóp fakti jınalyp turǵanda, muny jaı ǵana «azamattyq daý» dep sıpattaý – ádiletti mazaq etý.

Taǵy bir soraqylyq, Janaıdar, Polat Qaharmanov jáne Azat Qaharmanov zańnyń osal tustaryn paıdalanyp, jaýapkershilikten talaı márte ońaı sytylyp ketken. Árıne, osynyń ózi-aq olardyń «tájirıbesi», qalyptasqan qylmystyq qoltańbasy bar ekenin kórsetedi.

Alaıaqtyq shemalardyń betperdesi

Eger kelisim adal bolsa, nege aqshanyń bir bóligi jeke adamdardyń Kaspi-shotyna aýdarylýy kerek? Bul jaı ǵana kezdeısoqtyq pa, álde aldyn ala oılastyrylǵan «qaltalyq jospar» ma? Bul suraqqa ázirge jaýap tappasa da Nurısa Álimbek únsiz qalmaq emes. Ol polısıaǵa aryzdandy, prokýratýraǵa júgindi, sotqa bardy... Qysqasy, basyn taýǵa da urdy, tasqa da soqty. Biraq baıaǵy jartas – sol jartas, istiń aqıqaty áli ashylmaı tur. Adal eńbegimen tapqan 24 mıllıon teńgesinen aırylǵan azamatty quzyrly organdar zań júzinde qorǵap shyǵýǵa múddelilik tanytpaıtynǵa uqsaıdy. Bul oqıǵa – Qazaqstandaǵy árbir kásipker úshin úlken sabaq. Erteń sizdiń bıznesińizdiń de dál osylaı qurban bolmaıtynyna kim kepil?

Sonymen, kásipker aqshasyn tólep bolǵan soń, «Bolashaq Agro 19» JSHS-niń ókilderi – aǵaıyndy Qaharmanovtar men olardyń seriktesi Janaıdar bir sátte joq boldy. Telefondary óshti, ýádeler úzildi. Bul jaı ǵana deldaldardyń qateligi emes, josparly túrde uıymdastyrylǵan únsizdik edi.

Nurısa Álimbek Almatydan arnaıy Astanaǵa ushyp kelip, atalǵan adamdarmen betpe-bet sóıleskisi kelgen. Biraq kezdesýlerdiń bári – bir senarı: «Azdan soń bárin qaıtaryp beremiz», «Jaqyn arada sheshiledi» degen jalǵan jubatý, kómeski úmit. Ýaqyt sozyldy, nátıje shyqpady. Aqyrynda olardan kúderi úzilgen kásipker zańǵa júginýge májbúr bolǵan.

Tergeý nátıjesi: «Qylmys quramy joq»

Kelesi kezekte kásipker shyǵynyn qaıtarý úshin Zerendi aýdandyq polısıasyna resmı aryz jazyp, sonyń negizinde sotqa deıingi tergeý isi bastaldy. Ókinishke qaraı, kóp uzamaı bári tosyn ári túsiniksiz aıaqtalǵan.

Aldymen prokýror Baıjanov qaýly shyǵaryp, isti QR QPK-niń 35-baby 1-bóliginiń 2-tarmaǵy («Qylmys quramynyń bolmaýy») negizinde toqtatyp tastaǵan. Keıin bul sheshimdi Aqmola oblysynyń prokýratýrasy da bekitti. Al Bas prokýratýra, tipti, shaǵymdy qaraýdan bas tartqan. Sonyń saldarynan sońǵy úmit sot júıesine artylady. Biraq Zerendi aýdandyq jáne Aqmola oblystyq soty da Nurısa Álimbektiń jeke shaǵymyn qanaǵattandyrmaı, isti sol baıaǵy toqtatylǵan kúıinde qaldyrǵan. Osylaısha, resmı qorytyndy qaıta-qaıta aınalyp kelip, «Qylmys quramy joq» degen bir-aq sóılemge kelip tirele berdi. Al beıresmı aqıqat tym ashshy: kásipker 23 890 000 teńgeni túgel tólegenmen, qolyna tıgeni – nebári 23 tonna zyǵyr. Onyń senimine kirgender ádeıi ýaqytty sozý úshin 5 mıllıon teńgeni ǵana qaıtarady. Sodan Zerendi aýdandyq prokýratýrasy qylmystyq isti toqtatqannan keıin qalǵan 16 mıllıon teńgeniń qaıtarylmaǵanyna jylǵa jýyq ýaqyt ótip ketken.

Sot sheshimi jáne apelásıa

2025 jylǵy 25 shildede bul isti Aqmola oblysy Kókshetaý qalasynyń Mamandandyrylǵan aýdanaralyq ekonomıkalyq soty qaraǵan. Biraq onyń da sheshimi kásipker Nurısa Álimbektiń úmitin aqtamady.

Sot QR Azamattyq kodeksiniń 160-babyna jáne 2016 jylǵy 7 shildedegi №6 QR Joǵarǵy sotynyń normatıvtik qaýlysyna silteme jasaýmen shektelip, alaıaqtyq áreketterdi eskermegen. Kásipker alǵa tartqan «200 tonna zyǵyr tuqymyn bóten qoımada óziniki dep kórsetip aldaý» faktisi jáne «quqyqtyq saldar jasaý nıetinsiz mámile jasaldy» degen dálel nazardan tys qalǵan.

Sonymen qatar, jábirlenýshiniń Zerendi aýdandyq polısıa basqarmasyna jeke uıǵarym shyǵarý týraly ótinishi qaralmaı, prosesýaldyq quqyqtar buzylyp otyr. Tipti, sot otyrysynda memlekettik tildi jetkilikti deńgeıde qoldanbaý da zańdyq kemshilik retinde ataldy.

Osynyń bárin negizge alǵan kásipker Nurısa Álimbektiń bul joly shendilerge apelásıalyq shaǵym túsirýine týra kelgen. Ol qazir alǵashqy sot sheshiminiń kúshin joıýdy jáne talap-aryzdy tolyq qanaǵattandyrý jóninde jańa sheshim qabyldaýdy surap otyr.

Zań tili ne deıdi?

QR Qylmystyq kodeksiniń 190-baby («Alaıaqtyq») «Alaıaqtyq – bótenniń múlkin nemese oǵan quqyqty aldaý nemese senimdi teris paıdalaný arqyly ıemdený» dep sóılep tur. Bul anyqtamaǵa kásipker Nurısa Álimbektiń basynan ótken jaǵdaı aına-qatesiz sáıkes keledi. Birinshiden, aldaý boldy. Aǵaıyndy Qaharmanovtar men olardyń seriktesi tolyq ónim jetkizýdi ýáde etti. Biraq kelisilgen taýardyń tek onnan biri ǵana berildi. Qalǵany joq. Ekinshiden, senimdi teris paıdalaný boldy. Eki tarap resmı kelisimshartqa qol qoıdy, tólemder banktik júıe arqyly ótti. Tipti bir bóliginiń resmı emes Kaspi-shottarǵa jiberilgeni de zańdy aınalyp ótýge jasalǵan aıla ekenin kórsetedi. Úshinshiden, bótenniń múlkin ıemdený faktisi bar. Kásipkerdiń 23 890 000 teńgesi qarsy taraptyń qolynda qaldy. Iaǵnı múlik ıesi aqshasynan aıyryldy, al ýáde etken tarap ózine tıesili emes qarjyny ıelenip otyr.

Mine, Qylmystyq kodeks baptarynyń dıspozısıasy osylaı ashyq aıqaılap tur. Bul – azamattyq-quqyqtyq daýdan góri qylmystyq quramǵa tolyq sáıkes keletin klasıkalyq alaıaqtyq. Alaıda osynyń bárin kózge shuqyp kórsetkendeı dálelder tursa da prokýratýra isti «Qylmys quramy joq» dep toqtata saldy. Al sottar ol sheshimdi bekitip berdi. Bul jerde zań men ómirdiń arasyndaǵy qaıshylyq aıqyndala túsedi. Zań boıynsha alaıaqtyq bar, ómirde aqshasy joǵalǵan kásipker bar. Biraq resmı qorytyndy – «qylmys joq».

Endi osyny qarapaıym logıkaǵa salsaq: aqsha bar + taýar joq = qylmys. Biraq bizdiń quqyq qorǵaý júıesiniń logıkasy basqasha: aqsha bar + taýar joq = azamattyq daý. Dúkennen bir bólke nan urlasań, ol – qylmys. Al 23 890 000 teńgeni qaltaǵa bassań, ol – «quqyqtyq mámile». Toqeteri – ádilettiń iri qylmysqa kóz juma qarap, usaq qylmyspen aınalysýy. Buny tek bir kásipkerdiń emes, tutas quqyqtyq júıeniń daǵdarysy dersiń. Eger osyndaı jaǵdaıda da QR QK-niń 190-baby jumys istemese, onda ol bap kim úshin jazylǵan?..

Zańdyq taldaý: mámile me, alaıaqtyq pa?

Bul klasıkalyq azamattyq daý emes, qylmystyq shemanyń aına-qatesiz úlgisi bolsa kerek. Óıtkeni Azamattyq kodekstiń 147, 151-baptary mámile jaramsyz bolsa, onyń zańdyq kúshi joq dep kórsetedi. Biraq munda jaı «jaramsyz mámile» emes, qasaqana aldaý, josparlanǵan áreket bar. Sondyqtan isti tek azamattyq-quqyqtyq planda qarastyrý – qylmystyq jaýapkershilikten jaltarýdyń bir joly ǵana.

Osynyń bárin qoryta aıtqanda, ádilet qaıda? Álbette, mundaı jaǵdaıda memlekettik zań qylmysty aıqyndamaı, ádiletti qorǵamaı tursa, senim qulaıdy. Senim qulaǵan jerde bıznes te, ınvestısıa da, azamattyq kelisim de ómir súre almaıdy. Qazaqstan bıligi jıi aıtatyn «Jańa, ádiletti Qazaqstan» urany dál osyndaı isterde synalady. Eger 30 mıllıon teńgelik alaıaqtyq «qylmys emes» dep tanylsa, onda «ádilet» degenniń qaǵazdaǵy ádemi sózder ǵana bolyp kórineri haq.

Erkeǵalı BEISENOV