بۇل ماقالا – ەلىمىزدە جايشىلىقتا ءجيى ايتىلاتىن «زاڭ ۇستەمدىگى» ۇعىمىنىڭ شىن مانىندە بوس ۇرانعا اينالىپ شىعا كەلەتىنىن ايعاقتايتىن اينا. كەيىپكەر – ادال كاسىپكەر نۇريسا الىمبەك. ول زاڭعا سەنىپ، كەلىسىمشارتقا قول قويىپ، سەنىمىنە سىنالاي كىرىپ العان الاياققا 23 890 000 تەڭگەسىن تۇگەل اۋدارىپ جىبەرگەن. ءبىراق وزىنە ۋادە ەتىلگەن ءونىمنىڭ 12%-ى عانا جەتكىزىلگەن. قالعانى «قىلمىس قۇرامى جوق» دەگەن پروكۋرورلىق ءموردىڭ استىندا عايىپ بولىپتى. بۇعان قوسا، ءىستى اقمولا وبلىسى كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتى دا قاراپ، كاسىپكەردىڭ تالابىن قاناعاتتاندىرماي تاستاپ وتىر. ەندى امالى تاۋسىلعان نۇريسا الىمبەك اپەللياسياعا ءۇمىت ارتۋعا ءماجبۇر، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

بۇل رەتتە ق ر قك-نىڭ 190-بابى («الاياقتىق») مەن ازاماتتىق كودەكستىڭ باپتارى سالىستىرمالى تۇردە تالدانىپ، زاڭ مەن شىنايى ءومىر اراسىنداعى شىڭىراۋ اشىلعالى تۇر. جالپى، بۇل ماقالا ءبىر عانا كاسىپكەردىڭ ادىلەت ءۇشىن كۇرەسىن ەمەس، ەل ىشىندە تۇتاس بيزنەسكە ءتونىپ تۇرعان مىناداي قاۋىپتەردى كورسەتەدى:

وسى جاعىن ەسكەرسەك، ءبىز كوتەرىپ وتىرعان ماسەلە رەسمي قۇجاتتار مەن سوت ماتەريالدارى نەگىزىندە جاسالعان پۋبليسيستيكالىق ايىپتاۋ اكتىسى بولادى. ونىڭ ءتۇيىنى ءبىر-اق سۇراققا كەلىپ توعىسادى: قازاقستانداعى زاڭ – جابىرلەنۋشى ازاماتتى قورعاي ما، الدە الاياقتى اقتاي ما؟

سونىمەن...

ميلليونداردى مىسە تۇتپاعان مامىلە

الدىمەن ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا توقتالساق، 2024 جىلدىڭ 26 جەلتوقسانى نۇريسا الىمبەك ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىككە تولى كۇن بولۋى كەرەك-تىن. كاسىپكەر زاڭدى كەلىسىمشارت جاساسىپ، اقمولا وبلىسىنداعى «بولاشاق اگرو 19» جشس-نەن زىعىر تۇقىمىن ساتىپ الۋعا شەشىم قابىلداعان. باسىندا بارلىعى قۇجات جۇزىندە راسىمدەلىپ، وعان ەكى جاقتىڭ قولى قويىلادى. بۇل – قازاقستاندا ءاربىر ادال كاسىپكەر سەنەتىن زاڭدى جول. الايدا سول سەنگەن جولدا ۇلكەن ءبىر قاقپان قۇرۋلى تۇرعان بولىپ شىقتى.

ناقتىلاي تۇسسەك، كاسىپكەر نۇريسا الىمبەكتىڭ تولەمدەرى تۇگەلدەي زاڭدى قۇجاتتارمەن راسىمدەلگەن. الدىمەن ول 13،8 ميلليون تەڭگەنى رەسمي تولەم تاپسىرماسىمەن بانك ارقىلى اۋدارادى. ودان كەيىن ۇستىنەن تاعى 6،6 ميلليون تەڭگەنى ءدال سونداي رەسمي جولمەن تولەگەن. ءبىراق «اۋادان اقشا ساۋۋ» ءادىسى ونىمەن توقتامايدى. سەرىكتەستىكتىڭ تالابى بويىنشا، 1،5 ميلليون جانە 1،99 ميلليون تەڭگە سەرىكتەستىكتىڭ رەسمي شوتىنا ەمەس، تىكەلەي ديرەكتوردىڭ تۋىستارىنىڭ Kaspi-شوتىنا اۋدارىلۋعا ءتيىس بولعان. ياعني بۇل جەردە كاسىپكەر بارلىق قارجىلىق مىندەتىن تولىق ورىنداپ وتىر. شوتقا كەتكەن شىعىننىڭ جالپى سوماسى – 23 ميلليون 890 مىڭ تەڭگە! سودان كەيىن عانا تولەمنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ جەكە ادامداردىڭ شوتىنا جىبەرىلۋى مامىلەنىڭ ادالدىعىنا كۇمان تۋدىرادى.

سوراقىسى، ۋادە ەتىلگەن ءونىمنىڭ ورنىنا كاسىپكەرگە نەبارى 23 توننا عانا زىعىر تۇقىمى بەرىلگەن. بۇل – جالپى كەلىسىمنىڭ نەبارى 12%-ىنا تەڭ. قالعان ءونىم دە، اقشا دا جوق.

مامىلە جاساسقان ەكىنشى تاراپتىڭ الاياق ەكەنىنىڭ انىق دالەلدەرى:

بىرىنشىدەن، «بولاشاق اگرو 19» ج ش س ققس-پەن جۇمىس ىستەيتىن ءوندىرۋشى مەكەمە رەتىندە تانىستىرىلعان. ياعني ءونىمنىڭ تىكەلەي يەسى رەتىندە كورسەتىلىپ وتىر. ال كەيىن بەلگىلى بولعانى، ءونىم تۇرعان قامبا دا، شارۋاشىلىق الاڭى دا، 200 توننا زىعىر تۇقىمى دا مۇلدە باسقا مەكەمە – «رەابۆي» جشس-نە تيەسىلى ەكەن. بۇل فاكتى الاياقتىقتىڭ العاشقى ءىزى ەدى.

ەكىنشىدەن، كاسىپكەر ءونىمدى كورۋگە بارعاندا، «رەابۆي» ج ش س باسشىلارىن «جاي عانا قامباداعى جۇمىسشىلار» دەپ تانىستىرعان. بۇل رەتتە شىندىقتى جاسىرىپ، كوز الداۋ ءۇشىن ارنايى سەناريي قۇرىلعانى انىق. ياعني سىرت كوزگە ءبارىن زاڭدى، اق-ادال ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن ماسكا كيگىزىلگەن.

ۇشىنشىدەن، «رەابۆي» ج ش س مەن «بولاشاق اگرو 19» ج ش س اراسىندا كەلىسىمشارت بولعان. سول قۇجات بويىنشا «بولاشاق اگرو 19» ج ش س زىعىر تۇقىمىنىڭ ءار كەلىسىن 230 تەڭگەدەن ساتىپ العان. ءبىراق سول ءونىمدى سەرىكتەستىك جك «الىمبەك نۇريساعا» 185 تەڭگەدەن ساتۋعا ءتيىس ەدى. ءدال وسى تۇستا قاراپايىم لوگيكا دا، ەكونوميكا دا جوق. تەك ءاۋ باستا-اق جالعان مامىلە ارقىلى ءىرى كولەمدەگى اقشانى قولدى ەتۋ جوسپارى قۇرىلعان. دەمەك اعايىندى پولات، ازات قاحارمانوۆتار جانە ولارمەن سىبايلاس جانايدار بىرىگىپ، كاسىپكەردى الداپ سوعۋدىڭ، ودان بارىنشا ۇلكەن سومانى جىمقىرۋدىڭ قاساقانا سحەماسىن ىسكە اسىرعان.

تورتىنشىدەن، پولات قاحارمانوۆتىڭ اتىنا جانە «بولاشاق اگرو 19» جشس-نە قاتىستى وزگە دە كوپتەگەن الاياقتىق فاكتىلەرى تىركەلگەن. بۇل – جۇيەلى قىلمىستىڭ، قايتالانعان سەنارييدىڭ ايقىن دالەلى.

مىسال كەلتىرەيىك:

- «AST AGRO COMPANY» جشس-نە قاتىستى سوت شەشىمىمەن 25.06.2025 ج. جانە 24.06.2025 ج. كۇندەرىنەن باستاپ، 812 500 تەڭگە جانە 10 428 750 تەڭگە قايتارىلماعان قارىزى ءۇشىن شەكتەۋ قويىلعان؛

- «سك-پرومترانس» جشس-نە 17.06.2025 ج. باستاپ 15 945 224 تەڭگە قارىزىن قايتارماعانى ءۇشىن شەكتەۋ قويىلعان؛

- پولات قاحارمانوۆتىڭ جەكە اتىنا ازار يساوعلى اللاحياروۆقا 8 382 754 تەڭگە قارىزى ءۇشىن 08.10.2018 جىلدان باستاپ شەكتەۋ قويىلعان؛

- پولات قاحارمانوۆتىڭ جەكە اتىنا سەرگەي يۋريەۆيچ مۋننىڭ تالابى بويىنشا 13 185 000 تەڭگە قارىزى ءۇشىن 20.06.2017 جىلدان باستاپ شەكتەۋ قويىلعان؛

- «كومپانيا شين Line» ج ش س اتىنان «بولاشاق اگرو 19» جشس-نە 1 412 336 تەڭگە قارىزى ءۇشىن 20.05.2024 جىلدان باستاپ شەكتەۋ قويىلعان؛

ودان بولەك، «بولاشاق اگرو 19» ج ش س ءالى كۇنگە دەيىن «حيم سويۋز» جشس-نە 20 ميلليون تەڭگەنى قايتارماي ءجۇر. ال «استانا نان» كوكشەتاۋ فيليالىنا 1 900 000 تەڭگە قارىزى ءۇشىن سوت ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر.

بۇل ءتىزىم – جاي عانا قارىزداردىڭ ستاتيستيكاسى ەمەس، كاسىپكەرلىك اتاۋىن جامىلعان، شىن مانىندە جاۋاپسىزدىق پەن الاياقتىقتى كاسىپ قىلعان جۇيەنىڭ جۇگەنسىزدىگى. وسىنشا كوپ فاكتى جينالىپ تۇرعاندا، مۇنى جاي عانا «ازاماتتىق داۋ» دەپ سيپاتتاۋ – ادىلەتتى مازاق ەتۋ.

تاعى ءبىر سوراقىلىق، جانايدار، پولات قاحارمانوۆ جانە ازات قاحارمانوۆ زاڭنىڭ وسال تۇستارىن پايدالانىپ، جاۋاپكەرشىلىكتەن تالاي مارتە وڭاي سىتىلىپ كەتكەن. ارينە، وسىنىڭ ءوزى-اق ولاردىڭ «تاجىريبەسى»، قالىپتاسقان قىلمىستىق قولتاڭباسى بار ەكەنىن كورسەتەدى.

الاياقتىق سحەمالاردىڭ بەتپەردەسى

ەگەر كەلىسىم ادال بولسا، نەگە اقشانىڭ ءبىر بولىگى جەكە ادامداردىڭ Kaspi-شوتىنا اۋدارىلۋى كەرەك؟ بۇل جاي عانا كەزدەيسوقتىق پا، الدە الدىن الا ويلاستىرىلعان «قالتالىق جوسپار» ما؟ بۇل سۇراققا ازىرگە جاۋاپ تاپپاسا دا نۇريسا الىمبەك ءۇنسىز قالماق ەمەس. ول پوليسياعا ارىزداندى، پروكۋراتۋراعا جۇگىندى، سوتقا باردى... قىسقاسى، باسىن تاۋعا دا ۇردى، تاسقا دا سوقتى. ءبىراق باياعى جارتاس – سول جارتاس، ءىستىڭ اقيقاتى ءالى اشىلماي تۇر. ادال ەڭبەگىمەن تاپقان 24 ميلليون تەڭگەسىنەن ايرىلعان ازاماتتى قۇزىرلى ورگاندار زاڭ جۇزىندە قورعاپ شىعۋعا مۇددەلىلىك تانىتپايتىنعا ۇقسايدى. بۇل وقيعا – قازاقستانداعى ءاربىر كاسىپكەر ءۇشىن ۇلكەن ساباق. ەرتەڭ ءسىزدىڭ بيزنەسىڭىزدىڭ دە ءدال وسىلاي قۇربان بولمايتىنىنا كىم كەپىل؟

سونىمەن، كاسىپكەر اقشاسىن تولەپ بولعان سوڭ، «بولاشاق اگرو 19» ءجشس-نىڭ وكىلدەرى – اعايىندى قاحارمانوۆتار مەن ولاردىڭ سەرىكتەسى جانايدار ءبىر ساتتە جوق بولدى. تەلەفوندارى ءوشتى، ۋادەلەر ءۇزىلدى. بۇل جاي عانا دەلدالداردىڭ قاتەلىگى ەمەس، جوسپارلى تۇردە ۇيىمداستىرىلعان ۇنسىزدىك ەدى.

نۇريسا الىمبەك الماتىدان ارنايى استاناعا ۇشىپ كەلىپ، اتالعان ادامدارمەن بەتپە-بەت سويلەسكىسى كەلگەن. ءبىراق كەزدەسۋلەردىڭ ءبارى – ءبىر سەناريي: «ازدان سوڭ ءبارىن قايتارىپ بەرەمىز»، «جاقىن ارادا شەشىلەدى» دەگەن جالعان جۇباتۋ، كومەسكى ءۇمىت. ۋاقىت سوزىلدى، ناتيجە شىقپادى. اقىرىندا ولاردان كۇدەرى ۇزىلگەن كاسىپكەر زاڭعا جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولعان.

تەرگەۋ ناتيجەسى: «قىلمىس قۇرامى جوق»

كەلەسى كەزەكتە كاسىپكەر شىعىنىن قايتارۋ ءۇشىن زەرەندى اۋداندىق پوليسياسىنا رەسمي ارىز جازىپ، سونىڭ نەگىزىندە سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ ءىسى باستالدى. وكىنىشكە قاراي، كوپ ۇزاماي ءبارى توسىن ءارى تۇسىنىكسىز اياقتالعان.

الدىمەن پروكۋرور بايجانوۆ قاۋلى شىعارىپ، ءىستى ق ر قپك-نىڭ 35-بابى 1-بولىگىنىڭ 2-تارماعى («قىلمىس قۇرامىنىڭ بولماۋى») نەگىزىندە توقتاتىپ تاستاعان. كەيىن بۇل شەشىمدى اقمولا وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسى دا بەكىتتى. ال باس پروكۋراتۋرا، ءتىپتى، شاعىمدى قاراۋدان باس تارتقان. سونىڭ سالدارىنان سوڭعى ءۇمىت سوت جۇيەسىنە ارتىلادى. ءبىراق زەرەندى اۋداندىق جانە اقمولا وبلىستىق سوتى دا نۇريسا الىمبەكتىڭ جەكە شاعىمىن قاناعاتتاندىرماي، ءىستى سول باياعى توقتاتىلعان كۇيىندە قالدىرعان. وسىلايشا، رەسمي قورىتىندى قايتا-قايتا اينالىپ كەلىپ، «قىلمىس قۇرامى جوق» دەگەن ءبىر-اق سويلەمگە كەلىپ تىرەلە بەردى. ال بەيرەسمي اقيقات تىم اششى: كاسىپكەر 23 890 000 تەڭگەنى تۇگەل تولەگەنمەن، قولىنا تيگەنى – نەبارى 23 توننا زىعىر. ونىڭ سەنىمىنە كىرگەندەر ادەيى ۋاقىتتى سوزۋ ءۇشىن 5 ميلليون تەڭگەنى عانا قايتارادى. سودان زەرەندى اۋداندىق پروكۋراتۋراسى قىلمىستىق ءىستى توقتاتقاننان كەيىن قالعان 16 ميلليون تەڭگەنىڭ قايتارىلماعانىنا جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپ كەتكەن.

سوت شەشىمى جانە اپەللياسيا

2025 جىلعى 25 شىلدەدە بۇل ءىستى اقمولا وبلىسى كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتى قاراعان. ءبىراق ونىڭ دا شەشىمى كاسىپكەر نۇريسا الىمبەكتىڭ ءۇمىتىن اقتامادى.

سوت ق ر ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 160-بابىنا جانە 2016 جىلعى 7 شىلدەدەگى №6 ق ر جوعارعى سوتىنىڭ نورماتيۆتىك قاۋلىسىنا سىلتەمە جاساۋمەن شەكتەلىپ، الاياقتىق ارەكەتتەردى ەسكەرمەگەن. كاسىپكەر العا تارتقان «200 توننا زىعىر تۇقىمىن بوتەن قويمادا وزىنىكى دەپ كورسەتىپ الداۋ» فاكتىسى جانە «قۇقىقتىق سالدار جاساۋ نيەتىنسىز مامىلە جاسالدى» دەگەن دالەل نازاردان تىس قالعان.

سونىمەن قاتار، جابىرلەنۋشىنىڭ زەرەندى اۋداندىق پوليسيا باسقارماسىنا جەكە ۇيعارىم شىعارۋ تۋرالى ءوتىنىشى قارالماي، پروسەسسۋالدىق قۇقىقتار بۇزىلىپ وتىر. ءتىپتى، سوت وتىرىسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە قولدانباۋ دا زاڭدىق كەمشىلىك رەتىندە اتالدى.

وسىنىڭ ءبارىن نەگىزگە العان كاسىپكەر نۇريسا الىمبەكتىڭ بۇل جولى شەندىلەرگە اپەللياسيالىق شاعىم تۇسىرۋىنە تۋرا كەلگەن. ول ءقازىر العاشقى سوت شەشىمىنىڭ كۇشىن جويۋدى جانە تالاپ-ارىزدى تولىق قاناعاتتاندىرۋ جونىندە جاڭا شەشىم قابىلداۋدى سۇراپ وتىر.

زاڭ ءتىلى نە دەيدى؟

ق ر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 190-بابى («الاياقتىق») «الاياقتىق – بوتەننىڭ مۇلكىن نەمەسە وعان قۇقىقتى الداۋ نەمەسە سەنىمدى تەرىس پايدالانۋ ارقىلى يەمدەنۋ» دەپ سويلەپ تۇر. بۇل انىقتاماعا كاسىپكەر نۇريسا الىمبەكتىڭ باسىنان وتكەن جاعداي اينا-قاتەسىز سايكەس كەلەدى. بىرىنشىدەن، الداۋ بولدى. اعايىندى قاحارمانوۆتار مەن ولاردىڭ سەرىكتەسى تولىق ءونىم جەتكىزۋدى ۋادە ەتتى. ءبىراق كەلىسىلگەن تاۋاردىڭ تەك وننان ءبىرى عانا بەرىلدى. قالعانى جوق. ەكىنشىدەن، سەنىمدى تەرىس پايدالانۋ بولدى. ەكى تاراپ رەسمي كەلىسىمشارتقا قول قويدى، تولەمدەر بانكتىك جۇيە ارقىلى ءوتتى. ءتىپتى ءبىر بولىگىنىڭ رەسمي ەمەس Kaspi-شوتتارعا جىبەرىلگەنى دە زاڭدى اينالىپ وتۋگە جاسالعان ايلا ەكەنىن كورسەتەدى. ۇشىنشىدەن، بوتەننىڭ مۇلكىن يەمدەنۋ فاكتىسى بار. كاسىپكەردىڭ 23 890 000 تەڭگەسى قارسى تاراپتىڭ قولىندا قالدى. ياعني مۇلىك يەسى اقشاسىنان ايىرىلدى، ال ۋادە ەتكەن تاراپ وزىنە تيەسىلى ەمەس قارجىنى يەلەنىپ وتىر.

مىنە، قىلمىستىق كودەكس باپتارىنىڭ ديسپوزيسياسى وسىلاي اشىق ايقايلاپ تۇر. بۇل – ازاماتتىق-قۇقىقتىق داۋدان گورى قىلمىستىق قۇرامعا تولىق سايكەس كەلەتىن كلاسسيكالىق الاياقتىق. الايدا وسىنىڭ ءبارىن كوزگە شۇقىپ كورسەتكەندەي دالەلدەر تۇرسا دا پروكۋراتۋرا ءىستى «قىلمىس قۇرامى جوق» دەپ توقتاتا سالدى. ال سوتتار ول شەشىمدى بەكىتىپ بەردى. بۇل جەردە زاڭ مەن ءومىردىڭ اراسىنداعى قايشىلىق ايقىندالا تۇسەدى. زاڭ بويىنشا الاياقتىق بار، ومىردە اقشاسى جوعالعان كاسىپكەر بار. ءبىراق رەسمي قورىتىندى – «قىلمىس جوق».

ەندى وسىنى قاراپايىم لوگيكاعا سالساق: اقشا بار + تاۋار جوق = قىلمىس. ءبىراق ءبىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ لوگيكاسى باسقاشا: اقشا بار + تاۋار جوق = ازاماتتىق داۋ. دۇكەننەن ءبىر بولكە نان ۇرلاساڭ، ول – قىلمىس. ال 23 890 000 تەڭگەنى قالتاعا باسساڭ، ول – «قۇقىقتىق مامىلە». توقەتەرى – ادىلەتتىڭ ءىرى قىلمىسقا كوز جۇما قاراپ، ۇساق قىلمىسپەن اينالىسۋى. بۇنى تەك ءبىر كاسىپكەردىڭ ەمەس، تۇتاس قۇقىقتىق جۇيەنىڭ داعدارىسى دەرسىڭ. ەگەر وسىنداي جاعدايدا دا ق ر قك-نىڭ 190-بابى جۇمىس ىستەمەسە، وندا ول باپ كىم ءۇشىن جازىلعان؟..

زاڭدىق تالداۋ: مامىلە مە، الاياقتىق پا؟

بۇل كلاسسيكالىق ازاماتتىق داۋ ەمەس، قىلمىستىق سحەمانىڭ اينا-قاتەسىز ۇلگىسى بولسا كەرەك. ويتكەنى ازاماتتىق كودەكستىڭ 147، 151-باپتارى مامىلە جارامسىز بولسا، ونىڭ زاڭدىق كۇشى جوق دەپ كورسەتەدى. ءبىراق مۇندا جاي «جارامسىز مامىلە» ەمەس، قاساقانا الداۋ، جوسپارلانعان ارەكەت بار. سوندىقتان ءىستى تەك ازاماتتىق-قۇقىقتىق پلاندا قاراستىرۋ – قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارۋدىڭ ءبىر جولى عانا.

وسىنىڭ ءبارىن قورىتا ايتقاندا، ادىلەت قايدا؟ البەتتە، مۇنداي جاعدايدا مەملەكەتتىك زاڭ قىلمىستى ايقىنداماي، ادىلەتتى قورعاماي تۇرسا، سەنىم قۇلايدى. سەنىم قۇلاعان جەردە بيزنەس تە، ينۆەستيسيا دا، ازاماتتىق كەلىسىم دە ءومىر سۇرە المايدى. قازاقستان بيلىگى ءجيى ايتاتىن «جاڭا، ادىلەتتى قازاقستان» ۇرانى ءدال وسىنداي ىستەردە سىنالادى. ەگەر 30 ميلليون تەڭگەلىك الاياقتىق «قىلمىس ەمەس» دەپ تانىلسا، وندا «ادىلەت» دەگەننىڭ قاعازداعى ادەمى سوزدەر عانا بولىپ كورىنەرى حاق.

ەركەعالي بەيسەنوۆ