Қазақстанда лудомания мәселесі тұңғыш рет ғылыми негізге сүйеніп зерттеліп отыр – бұрынғыдай өсек-аяңға, аңыздар мен жорамалдарға сүйенбей, дәлелді деректермен бекітілген. Жаңа есеп нақты қауіптің қай тұста жатқанын түсінуге мүмкіндік береді, деп хабарлайды Dalanews.kz.
Аталған баяндаманы «Esbol Qory» қоғамдық қоры әзірлеуді қолға алған. Бұл құжат елімізде ұзақ уақыттан бері жүріп келе жатқан пікірталастар мен болжамдарды ғылыми дәлелдерге сүйенген талдауға ауыстырады.
Бұған дейін қоғам мен бұқаралық ақпарат құралдарында лудомания тақырыбы белсенді талқыға түскенімен, мәселені жан-жақты қамтыған ғылыми зерттеу болмаған еді. Жаңа есеп осы олқылықтың орнын толтырып, ойынға тәуелділіктің ел ішіндегі таралу сипатын объективті бағалауға жол ашады.
Болжамнан дерекке: мәселені ғылыми талдау
«Лудомания феномені және оның дамуына ықпал ететін факторлар» деп аталатын аналитикалық есеп «Esbol Qory» (Esirtkisiz Bolashaq) қорының тапсырысы бойынша «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының қатысуымен дайындалды. Зерттеу жұмысы деректерді кабинеталық талдау әдісімен қатар сапалық социология тәсілдерін – мамандармен сараптамалық сұхбат жүргізу және ойынға тәуелділікке тап болған жандармен тереңдетілген сұхбаттасу әдістерін қамтыды.
Жалпы алғанда, есеп авторлары экономика, құқық, психология, әлеуметтану салаларындағы сарапшылар мен оңалту орталықтарының жетекшілері қатарынан 10 маманмен сұхбаттасты, сондай-ақ лудоманиядан емделіп жүрген 60 адаммен әңгімелесті.
Осылайша пәнаралық тәсіл қолданылып, мәселе жан-жақты қамтылды. Зерттеудің қорытындылары мемлекеттік органдар мен қоғамға арналған тәжірибелік ұсыныстардың негізіне айналып, лудомандарды сауықтыруға және алдын алуға бағытталған шараларды жетілдіруге септігін тигізеді.
«Біз қоғамда лудоманияға қатысты алаңдаушылықтың жылдан жылға күшейіп келе жатқанын байқап жүрдік, алайда бұл құбылыстың көлемі мен себептері жайлы нақты деректер болмады. Бұған дейін жария айтылғанның бәрі тек болжамдар мен түрлі пікірлерге негізделіп келді. Енді, біздің зерттеуіміздің арқасында, жағдайды дәлелді материалдармен талдап, ойынға тәуелділікке қарсы тиімді шаралар әзірлеуге мүмкіндік бар. Наркотикке тәуелділікпен күреске ден қойған ұйым ретінде біз лудоманияны да жастар мен қоғам үшін кем түспейтін қауіп деп санаймыз. Сондықтан “Esbol Qory” бұл зерттеуді қолға алып, мемлекет пен қоғамға жаңа қатерге ғылыми негізде қарсы тұруға жәрдемдесуді мақсат тұтты», – дейді «Esbol Qory» қоғамдық қорының төрағасы Жандос Ақтаев.
Зерттеудегі негізгі тұжырымдар
Аналитикалық есептің авторлары алынған нәтижелердің бірқатар болжамды нақты деректермен алғаш рет растайтынын атап көрсетеді. Қазақстандағы лудоманияны зерттеу барысында анықталған басты үрдістер мен факторлар мыналар:
Азарттық ойындардың интернет арқылы жаппай қолжетімді болуы. Ұялы телефон мен компьютер арқылы ойынға қосылудың жеңілдігі лудоманияның таралуына ықпал ететін басты себеп ретінде аталады. Кез келген орында, кез келген уақытта ойынға қатысу мүмкіндігі тәуелділіктің қалыптасу шегін төмендетіп, қауіп-қатерді еселей түседі;
Эмоциялық себептердің материалдық мүддеден жоғары тұруы;
Ойынға тартылудың басты себебі көбіне жеңіске жету үмітінен гөрі, эмоциялық қозу мен құмарлықты сезінуге ұмтылыс болып шығады. Сарапшылардың айтуынша, ойын барысындағы әсер мен толғаныс адамның негізгі мақсатына айналады, осылайша материалдық ұтыс кейінгі орынға ысырылып, тәуелділікке жол ашады;
Онлайн-казино мен спорттық бәс тігулердің танымал болуы. Зерттеу деректеріне сүйенсек, Қазақстанда ең көп тараған азарттық ойындар – онлайн-ойындар, онлайн-казино және спорттық бәс тігулер. Олардың танымалдығы ұялы телефон мен компьютер арқылы оңай қосылуға болатынымен, тез нәтиже беретіндігімен және оңай ұтысқа кенелуге деген елесін тудыруымен байланысты. Алайда есеп авторлары Қазақстанда тыйым салынған онлайн-казино секілді заңсыз платформалардың қауіптілігін ерекше атап өтеді: мұндай сайттар заңмен шектелмейді, тұтынушыларды қорғау шаралары ескерілмейді, сөйтіп ойыншыларды тәуелділікке тез ұрындырады;
Көптеген пайдаланушылар заңды және заңсыз платформаларды ажырата алмайды. Соның салдарынан кейбіреулер қауіптілігі жоғары, тұтынушыны ешқалай қорғау көзделмеген ресурстарда ойнап жатқандарын білмейді, сырттай бәрі қауіпсіздей көрінгенімен, тәуекел деңгейі өте жоғары;
Тәуекел тобы – жас жігіттер. Зерттеу мәліметтері бойынша, лудомания көбіне 18–35 жас аралығындағы ер адамдарда кездеседі. Әсіресе табысы төмен немесе психологиялық қиындықтарға ұшыраған жастар осал топ саналады. Қаржылық тұрақсыздық, тәуекелшілдіктің басымдығы мен күйзеліс факторлары бұл әлеуметтік-демографиялық топты ойынға тәуелділікке бейім етеді;
Заң шектеулері жөнінде төмен деңгейдегі ақпараттану. Халықтың едәуір бөлігі игорлық бизнесті реттейтін заңдар жайлы жеткілікті білмейді.
Құқықтық және қаржылық сауаттың төмендігі мен заңсыз онлайн-платформаларға оңай қосылу мүмкіндігі азаматтардың тиісті заң нормаларынан да, мұндай ойындардың өздеріне және отбасына төндірер зардабынан да дер кезінде хабарсыз қалуына әкеледі. Авторлар цифрлы қолжетімділік пен нарықтың шашыраңқы жағдайында заңмен реттелетін және заңсыз ойын арналарын ажырата білу аса маңызды екенін айтады.
Зерттеу деректеріне сәйкес, қазіргі таңда ойын залдары емес, смартфон экраны – азарттық ойындардың негізгі кіру нүктесі. Telegram-арналардағы болжамдар, айналып өтетін сайт-сілтемелер (айна-сайттар) мен Instagram-дағы каперлік блогтар жастардың күнделікті цифрлық дағдысына айналып үлгерген.
Есеп лудоманияның кешенді сипатта екенін және оған қарсы күресте ведомствоаралық үйлестірудің маңыздылығын ерекше атап көрсетеді. Лудомания мәселесі бойынша заңнамалық өзгерістер қабылданған тұста басты міндет – мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың және басқа да мүдделі тараптардың бірлесіп жұмыс істеуі, халықтың тәуелділік қатері мен заңнамалық шектеулер туралы ақпараттануын арттыру, сондай-ақ тәуелді жандарға көмек көрсетудің тиімді бағдарламаларын жүзеге асыру болмақ.
Есеп авторлары елде лудомандар санына қатысты нақты статистика келтірмейді; сарапшылардың бағалауы да әркелкі. Бұл фактінің өзі маңызды қорытынды: тәуелділік көбіне жасырын сипатқа ие болып, оның ауқымын ұзақ мерзімді мониторингсіз бағалау қиын.
Демек жүйелі тәсілдің қажеттілігі де нақ осы жерде айқындалады.
Заң шығарушылар пікірі
Зерттеу қорытындыларымен танысқан Мәжіліс депутаттары да ғылыми тұрғыдан талдау жасаудың маңыздылығын қолдайтындарын білдірді.
«Соңғы жылдары елімізде ойынға тәуелділік ушығып, отбасылардың шайқалуына себеп болуда. Жастар оңай олжа іздеп, ақырында туған-туыстарын қиын жағдайға душар етіп жатыр», – деп атап өтті Мәжіліс депутаты Елнұр Бейсенбаев. Ол игроманияға қарсы тұру жолында белсенділік танытып жүргені белгілі.
«Сондықтан бұл зерттеудің деректері қоғам үшін өте қажет, әрі ғылыми-зерттеу нәтижелерінің маңызын тағы бір дәлелдей түседі», – деп қосты депутат, есептің қорытындыларын мемлекеттік саясатты қалыптастыруда пайдалануға шақырып.
«Esbol Qory» қорының жаңа бағдары және алдағы жоспарлар
Көп жылдан бері нашақорлықтың алдын алу шараларымен белсенді айналысып келе жатқан «Esbol Qory» (Esirtkisiz Bolashaq – «Есірткісіз болашақ») лудоманияны жаңа әлеуметтік сынақ ретінде көріп, оған айрықша көңіл аударды.
Қор өкілдерінің пікірінше, игромания да жастар, отбасы және қоғамның тұрақтылығына тікелей әсер ететін өткір қатерге айналып үлгерді. Осы зерттеуді қолға алу арқылы «Esbol Qory» билік пен қоғамның назарын жүйелі әрекеттердің қажет екеніне аударуды көздейді.
Есеп қолданбалы мақсатта дайындалған: оның ұсынымдары профильді мемлекеттік органдарға жіберіліп те үлгерді. Алынған қорытындылар мен ұсыныстардың негізінде тәуелділіктің алдын алу саласындағы мемлекеттік саясатты жетілдіру жоспарланып отыр.
Қор бұл бағыттағы жұмысты мемлекеттік құрылымдармен және қоғамдық ұйымдармен бірлесіп жалғастырмақ – ақпараттық кампаниялар жүргізуден бастап нормативтік құжаттарды әзірлеуге дейін атсалысатын болады.
«Esbol Qory» қоры 2004 жылы құрылған және жастар арасындағы есірткіге тәуелділікпен күрес бағдарламаларымен танымал. Қор 2024–2026 жылдарға арналған заңсыз ойын бизнесіне және лудоманияға қарсы күрес жөніндегі кешенді жоспарды үкіметпен бірлесе әзірлеуге атсалысқан. Лудомания туралы ұсынылып отырған аналитикалық есеп – ұйымның жаңа тәуелділік түрлеріне қарсы тұру жөніндегі күш-жігерінің бір бөлшегі.
«Esbol.kz» сайтында бұл баяндама кез келген мүдделі ұйым мен көпшілікке қолжетімді, оны заң жобаларын әзірлеуге, ағартушылық бастамалар мен Қазақстандағы оңалту шараларын жетілдіруге пайдалануға болады.
