قازاقستاندا لۋدومانيا ماسەلەسى تۇڭعىش رەت عىلىمي نەگىزگە سۇيەنىپ زەرتتەلىپ وتىر – بۇرىنعىداي وسەك-اياڭعا، اڭىزدار مەن جورامالدارعا سۇيەنبەي، دالەلدى دەرەكتەرمەن بەكىتىلگەن. جاڭا ەسەپ ناقتى ءقاۋىپتىڭ قاي تۇستا جاتقانىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

اتالعان باياندامانى «Esbol Qory» قوعامدىق قورى ازىرلەۋدى قولعا العان. بۇل قۇجات ەلىمىزدە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ءجۇرىپ كەلە جاتقان پىكىرتالاستار مەن بولجامداردى عىلىمي دالەلدەرگە سۇيەنگەن تالداۋعا اۋىستىرادى.

بۇعان دەيىن قوعام مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا لۋدومانيا تاقىرىبى بەلسەندى تالقىعا تۇسكەنىمەن، ماسەلەنى جان-جاقتى قامتىعان عىلىمي زەرتتەۋ بولماعان ەدى. جاڭا ەسەپ وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرىپ، ويىنعا تاۋەلدىلىكتىڭ ەل ىشىندەگى تارالۋ سيپاتىن وبەكتيۆتى باعالاۋعا جول اشادى.

بولجامنان دەرەككە: ماسەلەنى عىلىمي تالداۋ

«لۋدومانيا فەنومەنى جانە ونىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن فاكتورلار» دەپ اتالاتىن اناليتيكالىق ەسەپ «Esbol Qory» (Esirtkisiz Bolashaq) قورىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ قاتىسۋىمەن دايىندالدى. زەرتتەۋ جۇمىسى دەرەكتەردى كابينەتالىق تالداۋ ادىسىمەن قاتار ساپالىق سوسيولوگيا تاسىلدەرىن – ماماندارمەن ساراپتامالىق سۇحبات جۇرگىزۋ جانە ويىنعا تاۋەلدىلىككە تاپ بولعان جاندارمەن تەرەڭدەتىلگەن سۇحباتتاسۋ ادىستەرىن قامتىدى.

جالپى العاندا، ەسەپ اۆتورلارى ەكونوميكا، قۇقىق، پسيحولوگيا، الەۋمەتتانۋ سالالارىنداعى ساراپشىلار مەن وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەتەكشىلەرى قاتارىنان 10 مامانمەن سۇحباتتاستى، سونداي-اق لۋدومانيادان ەمدەلىپ جۇرگەن 60 اداممەن اڭگىمەلەستى.

وسىلايشا ءپانارالىق ءتاسىل قولدانىلىپ، ماسەلە جان-جاقتى قامتىلدى. زەرتتەۋدىڭ قورىتىندىلارى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قوعامعا ارنالعان تاجىريبەلىك ۇسىنىستاردىڭ نەگىزىنە اينالىپ، لۋدومانداردى ساۋىقتىرۋعا جانە الدىن الۋعا باعىتتالعان شارالاردى جەتىلدىرۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.

«ءبىز قوعامدا لۋدومانياعا قاتىستى الاڭداۋشىلىقتىڭ جىلدان جىلعا كۇشەيىپ كەلە جاتقانىن بايقاپ جۇردىك، الايدا بۇل قۇبىلىستىڭ كولەمى مەن سەبەپتەرى جايلى ناقتى دەرەكتەر بولمادى. بۇعان دەيىن جاريا ايتىلعاننىڭ ءبارى تەك بولجامدار مەن ءتۇرلى پىكىرلەرگە نەگىزدەلىپ كەلدى. ەندى، ءبىزدىڭ زەرتتەۋىمىزدىڭ ارقاسىندا، جاعدايدى دالەلدى ماتەريالدارمەن تالداپ، ويىنعا تاۋەلدىلىككە قارسى ءتيىمدى شارالار ازىرلەۋگە مۇمكىندىك بار. ناركوتيككە تاۋەلدىلىكپەن كۇرەسكە دەن قويعان ۇيىم رەتىندە ءبىز لۋدومانيانى دا جاستار مەن قوعام ءۇشىن كەم تۇسپەيتىن ءقاۋىپ دەپ سانايمىز. سوندىقتان “Esbol Qory” بۇل زەرتتەۋدى قولعا الىپ، مەملەكەت پەن قوعامعا جاڭا قاتەرگە عىلىمي نەگىزدە قارسى تۇرۋعا جاردەمدەسۋدى ماقسات تۇتتى»، – دەيدى «Esbol Qory» قوعامدىق قورىنىڭ ءتوراعاسى جاندوس اقتايەۆ.

زەرتتەۋدەگى نەگىزگى تۇجىرىمدار

اناليتيكالىق ەسەپتىڭ اۆتورلارى الىنعان ناتيجەلەردىڭ ءبىرقاتار بولجامدى ناقتى دەرەكتەرمەن العاش رەت راستايتىنىن اتاپ كورسەتەدى. قازاقستانداعى لۋدومانيانى زەرتتەۋ بارىسىندا انىقتالعان باستى ۇردىستەر مەن فاكتورلار مىنالار:

ازارتتىق ويىنداردىڭ ينتەرنەت ارقىلى جاپپاي قولجەتىمدى بولۋى. ۇيالى تەلەفون مەن كومپيۋتەر ارقىلى ويىنعا قوسىلۋدىڭ جەڭىلدىگى لۋدومانيانىڭ تارالۋىنا ىقپال ەتەتىن باستى سەبەپ رەتىندە اتالادى. كەز كەلگەن ورىندا، كەز كەلگەن ۋاقىتتا ويىنعا قاتىسۋ مۇمكىندىگى تاۋەلدىلىكتىڭ قالىپتاسۋ شەگىن تومەندەتىپ، قاۋىپ-قاتەردى ەسەلەي تۇسەدى؛

ەموسيالىق سەبەپتەردىڭ ماتەريالدىق مۇددەدەن جوعارى تۇرۋى؛

ويىنعا تارتىلۋدىڭ باستى سەبەبى كوبىنە جەڭىسكە جەتۋ ۇمىتىنەن گورى، ەموسيالىق قوزۋ مەن قۇمارلىقتى سەزىنۋگە ۇمتىلىس بولىپ شىعادى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ويىن بارىسىنداعى اسەر مەن تولعانىس ادامنىڭ نەگىزگى ماقساتىنا اينالادى، وسىلايشا ماتەريالدىق ۇتىس كەيىنگى ورىنعا ىسىرىلىپ، تاۋەلدىلىككە جول اشادى؛

ونلاين-كازينو مەن سپورتتىق ءباس تىگۋلەردىڭ تانىمال بولۋى. زەرتتەۋ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا ەڭ كوپ تاراعان ازارتتىق ويىندار – ونلاين-ويىندار، ونلاين-كازينو جانە سپورتتىق ءباس تىگۋلەر. ولاردىڭ تانىمالدىعى ۇيالى تەلەفون مەن كومپيۋتەر ارقىلى وڭاي قوسىلۋعا بولاتىنىمەن، تەز ناتيجە بەرەتىندىگىمەن جانە وڭاي ۇتىسقا كەنەلۋگە دەگەن ەلەسىن تۋدىرۋىمەن بايلانىستى. الايدا ەسەپ اۆتورلارى قازاقستاندا تىيىم سالىنعان ونلاين-كازينو سەكىلدى زاڭسىز پلاتفورمالاردىڭ قاۋىپتىلىگىن ەرەكشە اتاپ وتەدى: مۇنداي سايتتار زاڭمەن شەكتەلمەيدى، تۇتىنۋشىلاردى قورعاۋ شارالارى ەسكەرىلمەيدى، ءسويتىپ ويىنشىلاردى تاۋەلدىلىككە تەز ۇرىندىرادى؛

كوپتەگەن پايدالانۋشىلار زاڭدى جانە زاڭسىز پلاتفورمالاردى اجىراتا المايدى. سونىڭ سالدارىنان كەيبىرەۋلەر قاۋىپتىلىگى جوعارى، تۇتىنۋشىنى ەشقالاي قورعاۋ كوزدەلمەگەن رەسۋرستاردا ويناپ جاتقاندارىن بىلمەيدى، سىرتتاي ءبارى قاۋىپسىزدەي كورىنگەنىمەن، تاۋەكەل دەڭگەيى وتە جوعارى؛

تاۋەكەل توبى – جاس جىگىتتەر. زەرتتەۋ مالىمەتتەرى بويىنشا، لۋدومانيا كوبىنە 18–35 جاس ارالىعىنداعى ەر ادامداردا كەزدەسەدى. اسىرەسە تابىسى تومەن نەمەسە پسيحولوگيالىق قيىندىقتارعا ۇشىراعان جاستار وسال توپ سانالادى. قارجىلىق تۇراقسىزدىق، تاۋەكەلشىلدىكتىڭ باسىمدىعى مەن كۇيزەلىس فاكتورلارى بۇل الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق توپتى ويىنعا تاۋەلدىلىككە بەيىم ەتەدى؛

زاڭ شەكتەۋلەرى جونىندە تومەن دەڭگەيدەگى اقپاراتتانۋ. حالىقتىڭ ەداۋىر بولىگى يگورلىق بيزنەستى رەتتەيتىن زاڭدار جايلى جەتكىلىكتى بىلمەيدى.

قۇقىقتىق جانە قارجىلىق ساۋاتتىڭ تومەندىگى مەن زاڭسىز ونلاين-پلاتفورمالارعا وڭاي قوسىلۋ مۇمكىندىگى ازاماتتاردىڭ ءتيىستى زاڭ نورمالارىنان دا، مۇنداي ويىنداردىڭ وزدەرىنە جانە وتباسىنا توندىرەر زاردابىنان دا دەر كەزىندە حابارسىز قالۋىنا اكەلەدى. اۆتورلار سيفرلى قولجەتىمدىلىك پەن نارىقتىڭ شاشىراڭقى جاعدايىندا زاڭمەن رەتتەلەتىن جانە زاڭسىز ويىن ارنالارىن اجىراتا ءبىلۋ اسا ماڭىزدى ەكەنىن ايتادى.

زەرتتەۋ دەرەكتەرىنە سايكەس، قازىرگى تاڭدا ويىن زالدارى ەمەس، سمارتفون ەكرانى – ازارتتىق ويىنداردىڭ نەگىزگى كىرۋ نۇكتەسى. Telegram-ارنالارداعى بولجامدار، اينالىپ وتەتىن سايت-سىلتەمەلەر (اينا-سايتتار) مەن Instagram-داعى كاپەرلىك بلوگتار جاستاردىڭ كۇندەلىكتى سيفرلىق داعدىسىنا اينالىپ ۇلگەرگەن.

ەسەپ لۋدومانيانىڭ كەشەندى سيپاتتا ەكەنىن جانە وعان قارسى كۇرەستە ۆەدومستۆوارالىق ۇيلەستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەرەكشە اتاپ كورسەتەدى. لۋدومانيا ماسەلەسى بويىنشا زاڭنامالىق وزگەرىستەر قابىلدانعان تۇستا باستى مىندەت – مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە باسقا دا مۇددەلى تاراپتاردىڭ بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋى، حالىقتىڭ تاۋەلدىلىك قاتەرى مەن زاڭنامالىق شەكتەۋلەر تۋرالى اقپاراتتانۋىن ارتتىرۋ، سونداي-اق تاۋەلدى جاندارعا كومەك كورسەتۋدىڭ ءتيىمدى باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ بولماق.

ەسەپ اۆتورلارى ەلدە لۋدوماندار سانىنا قاتىستى ناقتى ستاتيستيكا كەلتىرمەيدى؛ ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى دا اركەلكى. بۇل فاكتىنىڭ ءوزى ماڭىزدى قورىتىندى: تاۋەلدىلىك كوبىنە جاسىرىن سيپاتقا يە بولىپ، ونىڭ اۋقىمىن ۇزاق مەرزىمدى مونيتورينگسىز باعالاۋ قيىن.

دەمەك جۇيەلى ءتاسىلدىڭ قاجەتتىلىگى دە ناق وسى جەردە ايقىندالادى.

زاڭ شىعارۋشىلار پىكىرى

زەرتتەۋ قورىتىندىلارىمەن تانىسقان ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا عىلىمي تۇرعىدان تالداۋ جاساۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن قولدايتىندارىن ءبىلدىردى.

«سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ويىنعا تاۋەلدىلىك ۋشىعىپ، وتباسىلاردىڭ شايقالۋىنا سەبەپ بولۋدا. جاستار وڭاي ولجا ىزدەپ، اقىرىندا تۋعان-تۋىستارىن قيىن جاعدايعا دۋشار ەتىپ جاتىر»، – دەپ اتاپ ءوتتى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەلنۇر بەيسەنبايەۆ. ول يگرومانياعا قارسى تۇرۋ جولىندا بەلسەندىلىك تانىتىپ جۇرگەنى بەلگىلى.
«سوندىقتان بۇل زەرتتەۋدىڭ دەرەكتەرى قوعام ءۇشىن وتە قاجەت، ءارى عىلىمي-زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنىڭ ماڭىزىن تاعى ءبىر دالەلدەي تۇسەدى»، – دەپ قوستى دەپۋتات، ەسەپتىڭ قورىتىندىلارىن مەملەكەتتىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋدا پايدالانۋعا شاقىرىپ.

«Esbol Qory» قورىنىڭ جاڭا باعدارى جانە الداعى جوسپارلار

كوپ جىلدان بەرى ناشاقورلىقتىڭ الدىن الۋ شارالارىمەن بەلسەندى اينالىسىپ كەلە جاتقان «Esbol Qory» (Esirtkisiz Bolashaq – «ەسىرتكىسىز بولاشاق») لۋدومانيانى جاڭا الەۋمەتتىك سىناق رەتىندە كورىپ، وعان ايرىقشا كوڭىل اۋداردى.

قور وكىلدەرىنىڭ پىكىرىنشە، يگرومانيا دا جاستار، وتباسى جانە قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىن وتكىر قاتەرگە اينالىپ ۇلگەردى. وسى زەرتتەۋدى قولعا الۋ ارقىلى «Esbol Qory» بيلىك پەن قوعامنىڭ نازارىن جۇيەلى ارەكەتتەردىڭ قاجەت ەكەنىنە اۋدارۋدى كوزدەيدى.

ەسەپ قولدانبالى ماقساتتا دايىندالعان: ونىڭ ۇسىنىمدارى ءپروفيلدى مەملەكەتتىك ورگاندارعا جىبەرىلىپ تە ۇلگەردى. الىنعان قورىتىندىلار مەن ۇسىنىستاردىڭ نەگىزىندە تاۋەلدىلىكتىڭ الدىن الۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

قور بۇل باعىتتاعى جۇمىستى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارمەن جانە قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ جالعاستىرماق – اقپاراتتىق كامپانيالار جۇرگىزۋدەن باستاپ نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى ازىرلەۋگە دەيىن اتسالىساتىن بولادى.

«Esbol Qory» قورى 2004 جىلى قۇرىلعان جانە جاستار اراسىنداعى ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكپەن كۇرەس باعدارلامالارىمەن تانىمال. قور 2024–2026 جىلدارعا ارنالعان زاڭسىز ويىن بيزنەسىنە جانە لۋدومانياعا قارسى كۇرەس جونىندەگى كەشەندى جوسپاردى ۇكىمەتپەن بىرلەسە ازىرلەۋگە اتسالىسقان. لۋدومانيا تۋرالى ۇسىنىلىپ وتىرعان اناليتيكالىق ەسەپ – ۇيىمنىڭ جاڭا تاۋەلدىلىك تۇرلەرىنە قارسى تۇرۋ جونىندەگى كۇش-جىگەرىنىڭ ءبىر بولشەگى.

«Esbol.kz» سايتىندا بۇل بايانداما كەز كەلگەن مۇددەلى ۇيىم مەن كوپشىلىككە قولجەتىمدى، ونى زاڭ جوبالارىن ازىرلەۋگە، اعارتۋشىلىق باستامالار مەن قازاقستانداعى وڭالتۋ شارالارىن جەتىلدىرۋگە پايدالانۋعا بولادى.