Жақында еліміздің Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Бүкіләскери конференцияда сөйлеген сөзінде Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері мемлекетіміздің сенімді тірегі екенін аса сеніммен атап өтті. «Отанымыздың аумақтық тұтастығын сақтау – біздің қасиетті борышымыз. Ежелден ата-бабаларымыз жерімізге ешкімнің қол сұғуына жол бермей, оны қасық қанымыз қалғанша қорғауды бізге өсиет етіп қалдырған. Осы ұлы мұраны көздің қарашығындай қастерлеу – біздің және келесі буынның басты міндетіміз. Біз ұрпағымызға біртұтас, қуатты мемлекет қалдыруымыз керек. Елдегі тыныштық пен тұрақтылықты қорғау арқылы ғана біз озық әрі дамыған мемлекет құра аламыз. Қарулы күштер осы іргелі құндылықтарды сенімді қорғауға ықпал етеді», - деді Мемлекет басшысы.
Әрине, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері еліміздің ұлттық қорғаныс қабілетін қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар салмақты міндеттерді атқаруда. Ал негізгі міндеттердің ішінде мыналарды бөліп көрсеткен жөн:
Еліміздің аумақтық тұтастығы мен егемендігін қорғау – Қазақстан Қарулы Күштерінің басты міндеттерінің бірі. Әскери бөлімшелер тұрақты түрде шекараны күзетеді, ондағы жағдайды бақылайды және қадағалайды, сондай-ақ елге заңсыз кіру әрекеттерінің алдын алады. Бұған заңсыз көші-қон, қару-жарақ, есірткі контрабандасы және ел қауіпсіздігіне қатер төндіретін басқа да заңсыз әрекеттерді бақылау кіреді.
Ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету – Қарулы Күштердің тағы бір маңызды қызметі. әскерилер Қазақстан аумағында террористік және экстремистік әрекеттерге қарсы іс-қимылдарға қатысады. Әскери бөлімдер арнайы операцияларды ұйымдастырады, барлау жұмыстарын жүргізеді және қауіптерді залалсыздандырады, маңызды инфрақұрылымды қорғайды және азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Төтенше жағдайлар, дүлей зілзалалар немесе басқа қауіптер туындаған жағдайда азаматтық билік органдары мен халыққа көмек көрсету үшін Қазақстан Қарулы Күштері шақырылуы мүмкін. Бұл табиғи апаттарды жоюға қатысу, апаттар мен төтенше жағдайлар кезінде көмек көрсету, елді мекендерді эвакуациялау, гуманитарлық көмек пен медициналық көмек көрсетуді қамтуы мүмкін.
Қазақстанның Қарулы Күштері өзінің негізгі міндеттерінен бөлек, халықаралық қауіпсіздік пен бітімгершілік операцияларды қолдауға белсенді атсалысуда. Олар халықаралық оқу-жаттығуларға, бірлескен іс-қимылдарға қатысып, басқа елдердің қарулы күштерімен тәжірибе алмасу және кәсіби дағдыларды дамыту мақсатында ынтымақтасады. Қазақстан армиясы трансұлттық қауіп-қатерлерге қарсы күресте басқа мемлекеттермен де белсенді ынтымақтасады.
Ал Қазақстанның әскери доктринасы – Қарулы Күштерді дамытудың принциптері мен бағыттарын айқындайтын негізгі стратегиялық құжат. Қорыта айтқанда, Қазақстанның әскери доктринасының негізгі принциптеріне мыналар жатады:
Бейбіт келісім. Қазақстан шабуыл жасамау және қақтығыстарды дипломатиялық жолмен шешу саясатын ұстанады.
Ынтымақтастық және серіктестік. Қарулы күштер өзара тиімділік пен аймақтың қауіпсіздігін нығайтуға негізделген халықаралық әскери ынтымақтастық пен стратегиялық әріптестікті белсенді түрде дамытуда.
Кәсібилік пен заманауи тактика. Қазақстан өз әскери қызметкерлерінің жоғары кәсіби деңгейін қамтамасыз етуге және тапсырмаларды тиімді орындау үшін заманауи қару-жарақ пен техниканы пайдалануға ұмтылады.
Бұл жерде бір маңызды жайтты атап өткен жөн. Өткен жылдың қазан айында Мемлекет басшысы тиісті жарлыққа қол қою арқылы елдің Әскери доктринасына өзгерістер енгізген болатын.
Стратегиялық бағыттар бойынша әскерлердің (күштердің), қару-жарақтың, әскери техниканың және материалдық резервтердің қажетті кешенін құру есебінен мемлекеттің әскери ұйымының құрлықтағы, әуе күштері мен әскери-теңіз күштері құрамдарының жауынгерлік әлеуеті артты. Қарулы Күштерде әскерлердегі ақпараттық-психологиялық және бағдарламалық-аппараттық (кибер) ықпалға қарсы іс-қимылды ұйымдастыру үшін бөлімшелер құрылды.
Заманауи белсенді қорғаныс жүйесін жасақтауға бағытталған техникалық және кадрлық әлеуетті дамыту бойынша жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Аумақтық қорғаныс жүйесін әскери қауіпсіздікті және мемлекеттік қорғанысты қамтамасыз етудің жалпы жүйесіне интеграциялау шеңберінде Қарулы Күштер құрамында аумақтық қорғанысты басқару органы құрылды.
Әскерлердің ұтқырлығын арттыру және әскери қауіпсіздікке төнетін заманауи қатерлерге пара-пара ден қою мақсатында Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының құрылымын жетілдіру, құрамын нығайту және инфрақұрылымын дамыту бойынша шаралар дәйекті және жүйелі қабылдануда.
Дағдарыс жағдайларындағы мәселелерді шешу мен ішкі қарулы қақтығыстарды басу үшін, соның ішінде төтенше әлеуметтік жағдайлардың, төтенше және соғыс жағдайының құқықтық режимдерін қамтамасыз ету кезінде әскерилерді қолданудың жаңа нысандары мен әрекет ету әдістері енгізілуде.
Осыған байланысты Қазақстанның Орталық Азияда, әсіресе, өзінің әскери доктринасын дамыту тұрғысында тарихи жетекші орынға ие екенін атап өткен жөн. Еліміз 1993 жылдың өзінде-ақ тәуелсіздіктің алғашқы кезеңінде әскери доктринасының алғашқы нұсқасын ұсынды. Содан бері бүгінгі күнге дейін бірнеше жаңартулар болды, олардың соңғысы (2022 жылы енгізілген өзгерістерді есептемегенде) – 2017 жылдың қыркүйегінде құжаттың бесінші басылымы шықты.
2022 жылдың маусымында жаңа басылым шыққанға дейін Қорғаныс министрлігі мен басқа да мемлекеттік органдар 24 маусымға дейін қарауға болатын түзетулерін ұсынды. Осыдан кейін құжат пысықталып, күзде президенттің қарауына жіберілді.
Қазақстандық БАҚ бұған дейін жаңа доктринаның алдыңғы 2017 жылғы нұсқасымен салыстырғанда түбегейлі өзгертілетінін мәлімдеген болатын. Дегенмен, кейбір жаңашылдықтарға қарамастан, құжаттың қазан айындағы нұсқасында алдыңғы басылымның негізгі ережелері сақталған. Құқықтық тұрғыдан алғанда, бұл – қазіргі жағдайды ескере отырып, қазан айында Президент бекіткен түзетулері бар доктринаның жаңартылған нұсқасы ғана еді. Құжаттың мазмұны да қорғаныс мәселелеріне «жаңа көзқарасты» білдірмейді, керісінше, салыстырмалы түрде шамалы өзгерістермен жаңа шындықтарға бейімделуді білдіреді.
Өзгерістерге қарамастан, құжат құрылымы айқынырақ және көрнекі болды. Доктрина қорғаныс сипатында қалаы және Қазақстанның бейбітшілік сүйгіш ұстанымына ерекше мән береді. Ол басқа мемлекеттерді әлеуетті қарсылас ретінде қарастырмайды, сонымен қатар елдің қарулану жарысына қатысуын жоққа шығарады.
2017 жылғы басылым қазірдің өзінде автоматтандыруды, қарулы күштерді стратегиялық бағыттар бойынша нығайтуды және БҰҰ бітімгершілік миссияларына қатысуды қамтамасыз етті. Сол жылы Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болды, одан кейін қазақстандық бітімгершілік контингент Ливанға жіберілді.
Сонымен қатар, 2017 жылғы доктринада армияда ақпараттық қауіпсіздік мәселелерімен айналысатын, соның ішінде сарбаздарға ықтимал психологиялық және кибершабуылдарға қарсы әрекет ететін арнайы бөлімшелер құру қарастырылған.
Доктринадағы жаңа өзгерістер 2022 жылғы қаңтардағы оқиғаларға, әсіресе инсайдерлік қауіптерге және дағдарыстар кезіндегі ведомствоаралық үйлестіруге негізделген. Жаңа құжатта Қазақстанның шығыс шекарасындағы жағдайға және Украина дағдарысына қатысты жағдай да көрсетілген. Дегенмен, бұл оқиғалар қорғаныс доктринасын жаңартудың бірден-бір ынталандырушы факторы болған жоқ. Әскери саладағы реформалар көптен бері қарастырылып, «Халық бірлігі мен жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік іргетасы» атты жолдауында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қорғаныс жүйесін қайта іске қосу қажеттігін мәлімдеген болатын. Ол сол кезде Қарулы Күштер мен әскери құрамаларды қайта құру, Қазақстанның қорғаныс қабілетін нығайту жөніндегі тапсырмаларды оның саяси басым бағыттарының біріне айналдырды.
Осындай елеулі бастамалардың арқасында Қазақстан қауіпсіздік пен қорғаныс саласындағы стратегиялық серіктестік пен халықаралық ынтымақтастықты белсенді дамытып келеді. Ынтымақтастықтың негізгі бағыттарына мыналар жатады:
Бітімгершілік операцияларға қатысу. Қазақстандық әскери бөлімдер Біріккен Ұлттар Ұйымының қамқорлығындағы бітімгершілік операцияларға белсене қатысуда, бұл аймақтағы жағдайды тұрақтандыруға ықпал етеді.
Тәжірибе және білім алмасу. Қазақстан халықаралық оқу-жаттығулар мен семинарларға қатысып, әріптес елдермен тәжірибе және озық тәсілдерді алмасады.
Трансұлттық қауіптерге қарсы күрестегі ынтымақтастық. Қазақстан терроризмге, киберқылмысқа және трансұлттық қылмысқа қарсы тұру саласында басқа мемлекеттермен белсенді ынтымақтастық жасасады.
Осылайша, салыстырмалы түрде жақында Қазақстан мен Өзбекстанның қорғаныс министрлері ынтымақтастықты дамыту перспективаларын талқылады. Кездесу біршама уақыт бұрын Ташкентте қазақстандық әскери делегацияның Өзбекстанға ресми сапары аясында өтті. ҚР Қорғаныс министрлігінің басшысы Руслан Жақсылықов пен Өзбекстанның қорғаныс министрі Баходир Құрбанов жауынгерлік және жеке құрамды даярлау саласындағы екіжақты ынтымақтастық мәселелерін талқылады. ҚР Қорғаныс министрлігінің басшысы мемлекеттер арасындағы достық қарым-қатынас пен әскери саладағы ынтымақтастықты нығайту ынтымақтастықты жаңа даму кезеңіне шығаратынын атап өтті.
Сапар барысында Руслан Жақсылықов әріптесімен бірге екі елдің әскери қызметшілері қатысатын «Қалқан-2023» бірлескен тактикалық-арнайы оқу-жаттығуының белсенді кезеңін бақылады, сондай-ақ Өзбекстан Қарулы Күштері Ғылым академиясының қызметімен танысты.
Ал бұдан бұрын сәуір айында Руслан Жақсылықов Үндістан астанасы Нью-Делиде өткен Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің қорғаныс министрлерінің кезекті отырысына қатысқан болатын. Онда Үндістан, Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Пәкістан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан қорғаныс министрлері қазіргі геосаяси жағдайды ескере отырып, ұйым форматындағы қорғаныс саласындағы ынтымақтастық туралы пікір алмасты.
Отырысқа қатысушылар әскери саладағы сенім шараларын нығайту және ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің аймақтық қауіпсіздікке төнген жаңа сын-қатерлер мен кедергілерге қарсы тұрудағы күш-жігерін үйлестіру ұйымның күн тәртібіндегі өзекті мәселе болып қала беретінін атап өтті.
Қорытындылай келе айтарымыз, елдегі қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің қорғаныс қабілетін қамтамасыз етудегі рөлі мен міндеттері аса маңызды болып қала береді. Әскери доктринаның, стратегиялық серіктестіктің және халықаралық ынтымақтастықтың негізгі қағидаттары арқылы Қазақстан аймақтағы және әлемдегі бейбіт даму мен қауіпсіздікті қамтамасыз ете отырып, өзінің қорғаныс қабілетін нығайтып келеді. Қазақстан Қарулы Күштері ел мен оның халқын қорғау, өз аумағында және одан тыс жерлерде бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету миссиясын жалғастырады.
