جاقىندا ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇكىلاسكەري كونفەرەنسيادا سويلەگەن سوزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى مەملەكەتىمىزدىڭ سەنىمدى تىرەگى ەكەنىن اسا سەنىممەن اتاپ ءوتتى. «وتانىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن ساقتاۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى بورىشىمىز. ەجەلدەن اتا-بابالارىمىز جەرىمىزگە ەشكىمنىڭ قول سۇعۋىنا جول بەرمەي، ونى قاسىق قانىمىز قالعانشا قورعاۋدى بىزگە وسيەت ەتىپ قالدىرعان. وسى ۇلى مۇرانى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قاستەرلەۋ – ءبىزدىڭ جانە كەلەسى بۋىننىڭ باستى مىندەتىمىز. ءبىز ۇرپاعىمىزعا ءبىرتۇتاس، قۋاتتى مەملەكەت قالدىرۋىمىز كەرەك. ەلدەگى تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتى قورعاۋ ارقىلى عانا ءبىز وزىق ءارى دامىعان مەملەكەت قۇرا الامىز. قارۋلى كۇشتەر وسى ىرگەلى قۇندىلىقتاردى سەنىمدى قورعاۋعا ىقپال ەتەدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ارينە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قورعانىس قابىلەتىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار سالماقتى مىندەتتەردى اتقارۋدا. ال نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ىشىندە مىنالاردى ءبولىپ كورسەتكەن ءجون:
ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى مەن ەگەمەندىگىن قورعاۋ – قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. اسكەري بولىمشەلەر تۇراقتى تۇردە شەكارانى كۇزەتەدى، ونداعى جاعدايدى باقىلايدى جانە قاداعالايدى، سونداي-اق ەلگە زاڭسىز كىرۋ ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الادى. بۇعان زاڭسىز كوشى-قون، قارۋ-جاراق، ەسىرتكى كونترابانداسى جانە ەل قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن باسقا دا زاڭسىز ارەكەتتەردى باقىلاۋ كىرەدى.
ىشكى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ – قارۋلى كۇشتەردىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى قىزمەتى. اسكەريلەر قازاقستان اۋماعىندا تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ارەكەتتەرگە قارسى ءىس-قيمىلدارعا قاتىسادى. اسكەري بولىمدەر ارنايى وپەراسيالاردى ۇيىمداستىرادى، بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى جانە قاۋىپتەردى زالالسىزداندىرادى، ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمدى قورعايدى جانە ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى.
توتەنشە جاعدايلار، دۇلەي ءزىلزالالار نەمەسە باسقا قاۋىپتەر تۋىنداعان جاعدايدا ازاماتتىق بيلىك ورگاندارى مەن حالىققا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى شاقىرىلۋى مۇمكىن. بۇل تابيعي اپاتتاردى جويۋعا قاتىسۋ، اپاتتار مەن توتەنشە جاعدايلار كەزىندە كومەك كورسەتۋ، ەلدى مەكەندەردى ەۆاكۋاسيالاۋ، گۋمانيتارلىق كومەك پەن مەديسينالىق كومەك كورسەتۋدى قامتۋى مۇمكىن.
قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنەن بولەك، حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك پەن بىتىمگەرشىلىك وپەراسيالاردى قولداۋعا بەلسەندى اتسالىسۋدا. ولار حالىقارالىق وقۋ-جاتتىعۋلارعا، بىرلەسكەن ءىس-قيمىلدارعا قاتىسىپ، باسقا ەلدەردىڭ قارۋلى كۇشتەرىمەن تاجىريبە الماسۋ جانە كاسىبي داعدىلاردى دامىتۋ ماقساتىندا ىنتىماقتاسادى. قازاقستان ارمياسى ترانسۇلتتىق قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى كۇرەستە باسقا مەملەكەتتەرمەن دە بەلسەندى ىنتىماقتاسادى.
ال قازاقستاننىڭ اسكەري دوكتريناسى – قارۋلى كۇشتەردى دامىتۋدىڭ پرينسيپتەرى مەن باعىتتارىن ايقىندايتىن نەگىزگى ستراتەگيالىق قۇجات. قورىتا ايتقاندا، قازاقستاننىڭ اسكەري دوكتريناسىنىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرىنە مىنالار جاتادى:
بەيبىت كەلىسىم. قازاقستان شابۋىل جاساماۋ جانە قاقتىعىستاردى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋ ساياساتىن ۇستانادى.
ىنتىماقتاستىق جانە سەرىكتەستىك. قارۋلى كۇشتەر ءوزارا تيىمدىلىك پەن ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا نەگىزدەلگەن حالىقارالىق اسكەري ىنتىماقتاستىق پەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى بەلسەندى تۇردە دامىتۋدا.
كاسىبيلىك پەن زاماناۋي تاكتيكا. قازاقستان ءوز اسكەري قىزمەتكەرلەرىنىڭ جوعارى كاسىبي دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە تاپسىرمالاردى ءتيىمدى ورىنداۋ ءۇشىن زاماناۋي قارۋ-جاراق پەن تەحنيكانى پايدالانۋعا ۇمتىلادى.
بۇل جەردە ءبىر ماڭىزدى جايتتى اتاپ وتكەن ءجون. وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا مەملەكەت باسشىسى ءتيىستى جارلىققا قول قويۋ ارقىلى ەلدىڭ اسكەري دوكتريناسىنا وزگەرىستەر ەنگىزگەن بولاتىن.
ستراتەگيالىق باعىتتار بويىنشا اسكەرلەردىڭ (كۇشتەردىڭ)، قارۋ-جاراقتىڭ، اسكەري تەحنيكانىڭ جانە ماتەريالدىق رەزەرۆتەردىڭ قاجەتتى كەشەنىن قۇرۋ ەسەبىنەن مەملەكەتتىڭ اسكەري ۇيىمىنىڭ قۇرلىقتاعى، اۋە كۇشتەرى مەن اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى قۇرامدارىنىڭ جاۋىنگەرلىك الەۋەتى ارتتى. قارۋلى كۇشتەردە اسكەرلەردەگى اقپاراتتىق-پسيحولوگيالىق جانە باعدارلامالىق-اپپاراتتىق (كيبەر) ىقپالعا قارسى ءىس-قيمىلدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن بولىمشەلەر قۇرىلدى.
زاماناۋي بەلسەندى قورعانىس جۇيەسىن جاساقتاۋعا باعىتتالعان تەحنيكالىق جانە كادرلىق الەۋەتتى دامىتۋ بويىنشا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. اۋماقتىق قورعانىس جۇيەسىن اسكەري قاۋىپسىزدىكتى جانە مەملەكەتتىك قورعانىستى قامتاماسىز ەتۋدىڭ جالپى جۇيەسىنە ينتەگراسيالاۋ شەڭبەرىندە قارۋلى كۇشتەر قۇرامىندا اۋماقتىق قورعانىستى باسقارۋ ورگانى قۇرىلدى.
اسكەرلەردىڭ ۇتقىرلىعىن ارتتىرۋ جانە اسكەري قاۋىپسىزدىككە تونەتىن زاماناۋي قاتەرلەرگە پارا-پارا دەن قويۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانىنىڭ قۇرىلىمىن جەتىلدىرۋ، قۇرامىن نىعايتۋ جانە ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ بويىنشا شارالار دايەكتى جانە جۇيەلى قابىلدانۋدا.
داعدارىس جاعدايلارىنداعى ماسەلەلەردى شەشۋ مەن ىشكى قارۋلى قاقتىعىستاردى باسۋ ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە توتەنشە الەۋمەتتىك جاعدايلاردىڭ، توتەنشە جانە سوعىس جاعدايىنىڭ قۇقىقتىق رەجيمدەرىن قامتاماسىز ەتۋ كەزىندە اسكەريلەردى قولدانۋدىڭ جاڭا نىساندارى مەن ارەكەت ەتۋ ادىستەرى ەنگىزىلۋدە.
وسىعان بايلانىستى قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيادا، اسىرەسە، ءوزىنىڭ اسكەري دوكتريناسىن دامىتۋ تۇرعىسىندا تاريحي جەتەكشى ورىنعا يە ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ەلىمىز 1993 جىلدىڭ وزىندە-اق تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كەزەڭىندە اسكەري دوكتريناسىنىڭ العاشقى نۇسقاسىن ۇسىندى. سودان بەرى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىرنەشە جاڭارتۋلار بولدى، ولاردىڭ سوڭعىسى (2022 جىلى ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى ەسەپتەمەگەندە) – 2017 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە قۇجاتتىڭ بەسىنشى باسىلىمى شىقتى.
2022 جىلدىڭ ماۋسىمىندا جاڭا باسىلىم شىققانعا دەيىن قورعانىس مينيسترلىگى مەن باسقا دا مەملەكەتتىك ورگاندار 24 ماۋسىمعا دەيىن قاراۋعا بولاتىن تۇزەتۋلەرىن ۇسىندى. وسىدان كەيىن قۇجات پىسىقتالىپ، كۇزدە پرەزيدەنتتىڭ قاراۋىنا جىبەرىلدى.
قازاقستاندىق ب ا ق بۇعان دەيىن جاڭا دوكترينانىڭ الدىڭعى 2017 جىلعى نۇسقاسىمەن سالىستىرعاندا تۇبەگەيلى وزگەرتىلەتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. دەگەنمەن، كەيبىر جاڭاشىلدىقتارعا قاراماستان، قۇجاتتىڭ قازان ايىنداعى نۇسقاسىندا الدىڭعى باسىلىمنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى ساقتالعان. قۇقىقتىق تۇرعىدان العاندا، بۇل – قازىرگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، قازان ايىندا پرەزيدەنت بەكىتكەن تۇزەتۋلەرى بار دوكترينانىڭ جاڭارتىلعان نۇسقاسى عانا ەدى. قۇجاتتىڭ مازمۇنى دا قورعانىس ماسەلەلەرىنە «جاڭا كوزقاراستى» بىلدىرمەيدى، كەرىسىنشە، سالىستىرمالى تۇردە شامالى وزگەرىستەرمەن جاڭا شىندىقتارعا بەيىمدەلۋدى بىلدىرەدى.
وزگەرىستەرگە قاراماستان، قۇجات قۇرىلىمى ايقىنىراق جانە كورنەكى بولدى. دوكترينا قورعانىس سيپاتىندا قالاى جانە قازاقستاننىڭ بەيبىتشىلىك سۇيگىش ۇستانىمىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. ول باسقا مەملەكەتتەردى الەۋەتتى قارسىلاس رەتىندە قاراستىرمايدى، سونىمەن قاتار ەلدىڭ قارۋلانۋ جارىسىنا قاتىسۋىن جوققا شىعارادى.
2017 جىلعى باسىلىم ءقازىردىڭ وزىندە اۆتوماتتاندىرۋدى، قارۋلى كۇشتەردى ستراتەگيالىق باعىتتار بويىنشا نىعايتۋدى جانە بۇۇ بىتىمگەرشىلىك ميسسيالارىنا قاتىسۋدى قامتاماسىز ەتتى. سول جىلى قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولدى، ودان كەيىن قازاقستاندىق بىتىمگەرشىلىك كونتينگەنت ليۆانعا جىبەرىلدى.
سونىمەن قاتار، 2017 جىلعى دوكترينادا ارميادا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن، سونىڭ ىشىندە ساربازدارعا ىقتيمال پسيحولوگيالىق جانە كيبەرشابۋىلدارعا قارسى ارەكەت ەتەتىن ارنايى بولىمشەلەر قۇرۋ قاراستىرىلعان.
دوكتريناداعى جاڭا وزگەرىستەر 2022 جىلعى قاڭتارداعى وقيعالارعا، اسىرەسە ينسايدەرلىك قاۋىپتەرگە جانە داعدارىستار كەزىندەگى ۆەدومستۆوارالىق ۇيلەستىرۋگە نەگىزدەلگەن. جاڭا قۇجاتتا قازاقستاننىڭ شىعىس شەكاراسىنداعى جاعدايعا جانە ۋكراينا داعدارىسىنا قاتىستى جاعداي دا كورسەتىلگەن. دەگەنمەن، بۇل وقيعالار قورعانىس دوكتريناسىن جاڭارتۋدىڭ بىردەن-بىر ىنتالاندىرۋشى فاكتورى بولعان جوق. اسكەري سالاداعى رەفورمالار كوپتەن بەرى قاراستىرىلىپ، «حالىق بىرلىگى مەن جۇيەلى رەفورمالار – ەل وركەندەۋىنىڭ بەرىك ىرگەتاسى» اتتى جولداۋىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قورعانىس جۇيەسىن قايتا ىسكە قوسۋ قاجەتتىگىن مالىمدەگەن بولاتىن. ول سول كەزدە قارۋلى كۇشتەر مەن اسكەري قۇرامالاردى قايتا قۇرۋ، قازاقستاننىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋ جونىندەگى تاپسىرمالاردى ونىڭ ساياسي باسىم باعىتتارىنىڭ بىرىنە اينالدىردى.
وسىنداي ەلەۋلى باستامالاردىڭ ارقاسىندا قازاقستان قاۋىپسىزدىك پەن قورعانىس سالاسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى بەلسەندى دامىتىپ كەلەدى. ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا مىنالار جاتادى:
بىتىمگەرشىلىك وپەراسيالارعا قاتىسۋ. قازاقستاندىق اسكەري بولىمدەر بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قامقورلىعىنداعى بىتىمگەرشىلىك وپەراسيالارعا بەلسەنە قاتىسۋدا، بۇل ايماقتاعى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا ىقپال ەتەدى.
تاجىريبە جانە ءبىلىم الماسۋ. قازاقستان حالىقارالىق وقۋ-جاتتىعۋلار مەن سەمينارلارعا قاتىسىپ، ارىپتەس ەلدەرمەن تاجىريبە جانە وزىق تاسىلدەردى الماسادى.
ترانسۇلتتىق قاۋىپتەرگە قارسى كۇرەستەگى ىنتىماقتاستىق. قازاقستان تەرروريزمگە، كيبەرقىلمىسقا جانە ترانسۇلتتىق قىلمىسقا قارسى تۇرۋ سالاسىندا باسقا مەملەكەتتەرمەن بەلسەندى ىنتىماقتاستىق جاساسادى.
وسىلايشا، سالىستىرمالى تۇردە جاقىندا قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ قورعانىس مينيسترلەرى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى. كەزدەسۋ ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن تاشكەنتتە قازاقستاندىق اسكەري دەلەگاسيانىڭ وزبەكستانعا رەسمي ساپارى اياسىندا ءوتتى. ق ر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى رۋسلان جاقسىلىقوۆ پەن وزبەكستاننىڭ قورعانىس ءمينيسترى باحودير قۇربانوۆ جاۋىنگەرلىك جانە جەكە قۇرامدى دايارلاۋ سالاسىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن تالقىلادى. ق ر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى مەملەكەتتەر اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناس پەن اسكەري سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ىنتىماقتاستىقتى جاڭا دامۋ كەزەڭىنە شىعاراتىنىن اتاپ ءوتتى.
ساپار بارىسىندا رۋسلان جاقسىلىقوۆ ارىپتەسىمەن بىرگە ەكى ەلدىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى قاتىساتىن «قالقان-2023» بىرلەسكەن تاكتيكالىق-ارنايى وقۋ-جاتتىعۋىنىڭ بەلسەندى كەزەڭىن باقىلادى، سونداي-اق وزبەكستان قارۋلى كۇشتەرى عىلىم اكادەمياسىنىڭ قىزمەتىمەن تانىستى.
ال بۇدان بۇرىن ءساۋىر ايىندا رۋسلان جاقسىلىقوۆ ءۇندىستان استاناسى نيۋ-دەليدە وتكەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قورعانىس مينيسترلەرىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىنا قاتىسقان بولاتىن. وندا ءۇندىستان، قازاقستان، جۇڭگو، قىرعىزستان، پاكىستان، رەسەي، تاجىكستان جانە وزبەكستان قورعانىس مينيسترلەرى قازىرگى گەوساياسي جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، ۇيىم فورماتىنداعى قورعانىس سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى پىكىر الماستى.
وتىرىسقا قاتىسۋشىلار اسكەري سالاداعى سەنىم شارالارىن نىعايتۋ جانە شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ايماقتىق قاۋىپسىزدىككە تونگەن جاڭا سىن-قاتەرلەر مەن كەدەرگىلەرگە قارسى تۇرۋداعى كۇش-جىگەرىن ۇيلەستىرۋ ۇيىمنىڭ كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلە بولىپ قالا بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
قورىتىندىلاي كەلە ايتارىمىز، ەلدەگى قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قورعانىس قابىلەتىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ءرولى مەن مىندەتتەرى اسا ماڭىزدى بولىپ قالا بەرەدى. اسكەري دوكترينانىڭ، ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى ارقىلى قازاقستان ايماقتاعى جانە الەمدەگى بەيبىت دامۋ مەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ءوزىنىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتىپ كەلەدى. قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى ەل مەن ونىڭ حالقىن قورعاۋ، ءوز اۋماعىندا جانە ودان تىس جەرلەردە بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ميسسياسىن جالعاستىرادى.
