پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز جولداۋىندا "جاسىل ەنەرگيانىڭ" ماڭىزدىلىعىنا توقتالا كەلە، «قازاقستان – الەمدەگى ەڭ ءىرى ۋران ءوندىرۋشى مەملەكەت. ەندەشە ءوز جەرىمىزدە اتوم ستانسياسىن سالۋعا ابدەن قاقىمىز بار. كەيبىر ساراپشىلار شاعىن يادرولىق ستانسيالار سالۋ كەرەك دەگەن پىكىر ايتادى. الايدا كوپتەگەن ازامات پەن ءبىرقاتار ساراپشىلار يادرولىق ستانسيانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كۇمانمەن قارايدى.سەمەي پوليگونى حالقىمىزعا قانشاما قاسىرەت اكەلگەنىن ەسكەرسەك، ولاردىڭ كۇدىگىن تۇسىنۋگە بولادى»، - دەدى توقايەۆ پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا.
مەملەكەت باسشىسى وسى ماسەلە بويىنشا قوعامدىق تىڭداۋلاردى، ەگجەي-تەگجەيلى، كەڭ اۋقىمدى تالقىلاۋلاردى جالعاستىرۋ قاجەتتىگىن جەتكىزدى.
-«ءبىز ماڭىزدى ستراتەگيالىق ماسەلەلەرگە قاتىستى تۇپكى شەشىمدى رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلداۋىمىز قاجەت. بۇل – 2019 جىلى سايلاۋ الدىندا مەنىڭ حالىققا بەرگەن ۋادەم. اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ نەمەسە سالماۋ ماسەلەسى – بۇل ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا قاتىستى اسا ماڭىزدى ماسەلە. سوندىقتان ونى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم ارقىلى شەشكەن ءجون دەپ سانايمىن. ناقتى مەرزىمىن كەيىن انىقتايمىز»، - دەپ اتاپ كورسەتتى پرەزيدەنت.
وسكەمەن قالاسىندا قوعامدىق كەڭەس مۇشەلەرى، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى مەن قوعام بەلسەندىلەرى ساراپشىلارمەن بىرلەسىپ، ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇرعىدا اسا ماڭىزدى ماسەلەنى تالقىعا سالدى.
- «اتوم ەلەكتر ستانسيالارىندا ۇلكەن ارتىقشىلىقتار بار – بۇل ۇلكەن ەنەرگيا سىيىمدىلىعى، وتىندى قايتا پايدالانۋ، ويتكەنى ورگانيكالىق وتىندى جاعۋ كەزىندە كۇل مەن قوج كوپ قالادى. سونداي-اق ەكولوگيالىق ەرەكشەلىكتەر، پارنيكتىك گازداردىڭ تومەندەۋى، ەكونوميكانىڭ ءوسۋى بولماق. قازىرگى ۋاقىتتا ۇسىنىلىپ وتىرعان زاماناۋي رەاكتورلاردى سالۋ كەزىندە وسى تاجىريبەنىڭ بارلىعى ەسكەرىلدى، كوپتەگەن قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرى بار»، – دەدى د. سەرىكبايەۆ اتىنداعى شقتۋ ساۋلەت، قۇرىلىس جانە ەنەرگەتيكا مەكتەبىنىڭ دەكانى ايبەك اقايەۆ.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل رەاكتورلاردا ءپاسسيۆتى جانە بەلسەندى قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرى بار. اتاپ ايتقاندا، رەاكتور بولات پەن بەتوننان جاسالعان قورعانىس قابىعىنىڭ (كونتايمەنتتىڭ) ىشىندە ورنالاسقان. كونتايمەنت 8 بالدىق جەر سىلكىنىسىنە، سۋ تاسقىنىنا جانە ءتىپتى 720 كم/ساع جىلدامدىقپەن ۇشاتىن 400 توننالىق ۇشاقتىڭ اسەرىنە ءتوزىمدى. سونىمەن قاتار، رەاكتور ءپاسسيۆتى جانە اپاتتىق سالقىنداتۋ جۇيەلەرىمەن جابدىقتالعان.
- «اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەلەتىن بولساق، ونىڭ قورعانىس شارالارىن جوسپارلاۋ ايماعى 3 شاقىرىمنان اسپايدى. اۋىر اپاتتىڭ ىقتيمالدىعى 10 ميلليون جىلدا ءبىر جاعدايدى قۇرايدى. قازىرگى رەاكتورلار تەرەڭ ەشەلوندالعان قورعانىسقا يە»، - دەپ ءتۇسىندىردى ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ اتوم ەنەرگياسى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەربولات قويانبايەۆ.
سونداي-اق ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ اياسىندا تاجىريبەلىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدە. اەس سالۋ جونىندەگى دايىندىق جۇمىستارىنا عىلىمي-تەحنيكالىق قولداۋ كورسەتىپ وتىرعانىن ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى ەرلان باتىربەكوۆ ايتىپ ءوتتى.
-«بۇل باعىتتا اۋقىمدى دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاننىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىندە اەس سالۋ مۇمكىندىگىنە تالداۋ جاسالدى. وسى سالاداعى تاجىريبەمىز بەن بىلىكتىلىگىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ جۇمىس ىستەۋ سيكلىنىڭ بارلىق كەزەڭىندە وسىنداي قولداۋ كورسەتۋگە دايىنبىز»، دەدى ەرلان باتىربەكوۆ.
ءيا، اتوم ەلەكتر ستاسياسى دەگەن كەزدە، قازاقستان حالقىنىڭ ۇرەيمەن قارايتىنى تۇسىنىكتى. سەبەپتە جوق ەمەس. 40 جىل جەرىمىزدى ۋلاپ، ميلليونداعان ادام زارداپ شەكتى. حيروسيما مەن ناگاساكي، 1986 جىلى چەرنوبىلداعى جانە جاپونيا ەلىندەگى فۋكۋسيماداعى اتوم ەلەكتر ستانسياسىنداعى اپاتتار ەل ەسىندە. اتومنىڭ ءقاۋىپتى جاعىن عانا ايتۋدامىز. ەنەرگيا كوزى تۇرعىسىنان قاراعاندا، ونىڭ الدەقايدا ءقاۋىپسىز ەكەنىن، بەيبىت ماقساتتا قولدانسا ەنەرگيانىڭ قاينار كوزى ەكەنىن بىلە بەرمەيمىز. قازاقستان بەيبىت اتومدى قولدانىسقا ەنگىزۋدە كوپتەگەن قادامدار جاساۋدا. سوندىقتان ماماندار بەيبىت ماقساتقا قولدانىلاتىن اتوم وندىرىسىنەن قورقۋدىڭ قاجەتى جوق دەيدى. قازىرگى تاڭدا الەمدە 500-گە تارتا يادرولىق رەاكتور جۇمىس ىستەپ تۇر، 100-گە جۋىق اتوم رەاكتورىن ىسكە قوسۋ جوباسى بار. اتومدى بەيبىت ماقساتتا ءتيىمدى پايدالانۋ ەلدىڭ دامۋىنا، وسىپ-وركەندەۋىنە جول اشار مۇمكىندىكتىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. سالا ماماندارىنىڭ پىكىرىنشە بىزدە ەنەرگيانىڭ بالاما كوزىن دامىتۋعا شيكىزاتتا، كادردا، ساقتايتىن ينفراقۇرىلىمدا جەتكىلىكتى. الداعى مىندەت اتومدى قىرىپ-جويۋ قۇرالى ەمەس، بەيبىت ماقساتتا قولدانۋدىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋ. وسى جولدا ىزدەنىس كوپ.
قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
