اسكەري قولباسشىلىقتىڭ جەدەل-اۋماقتىق ورگانى بولىپ سانالاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانىنىڭ «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ ەل قورعانىسىنداعى ماڭىزى زور. بۇل قۇرىلىمعا باعىنىستى اسكەري بولىمدەردىڭ قىزمەتى ستراتەگيالىق مۇددەسى بار مەملەكەتتىك نىسانداردى قورعاۋعا، قوعامدىق ءتارتىپتى قاداعالاۋعا، توتەنشە جاعدايلاردى جويۋعا، سونداي-اق قورعانىس كۇشتەرىن نىعايتۋعا، ەلدىڭ شىعىس ءوڭىرىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى، ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن ساقتاۋعا باعىتتالعان. وسىنداي سالماقتى مىندەتتى موينىنا العان «شىعىس» قۇرىلىمى جاۋىنگەرلىك جارىستاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا دا بىرنەشە جىل قاتارىنان وڭىرلىك قولباسشىلىقتار اراسىندا الدىڭعى قاتاردان كورىنىپ كەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانى «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى، كاپيتان باعدات امانگەلدى ۇلى جاۋىنگەرلىك مىندەتتەر مەن اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ تۇرمىسى، تىنىس-تىرشىلىگى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.

 

– باعدات امانگەلدى ۇلى، «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنا قاراستى اسكەري بولىمدەردىڭ قىزمەتى مەن مىندەتتەرىنە نە كىرەدى، كەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭىز؟

– وتكەن جىلى قۇقىق قورعاۋ جاساقتارىنىڭ قۇرىلا باستاعانىنا 30 جىل تولدى. دەمەك، ءبىزدىڭ قولباسشىلىق ءۇش ونجىلدىق قاتارىنان اسكەري قىزمەتتىڭ مىندەتتەرىن اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ كەلدى. وسى ءۇردىستى بۇدان كەيىن دە ساقتايمىز دەگەن سەنىمدەمىن.

ۇلتتىق ۇلاننىڭ قىزمەتتىك-جاۋىنگەرلىك قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى تۇرلەرىنىڭ ءبىرى قوعامدىق ءتارتىپتى قورعاۋ ءارى قاداعالاۋ بولىپ سانالادى. پاترۋلدىك قىزمەت بولىمشەلەرى ەلىمىزدىڭ قالالارىندا قاۋىپسىزدىك پەن ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى قوعامدىق-ساياسي، مادەني جانە سپورتتىق، ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق ماڭىزى بار ءىس-شارالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى.

بۇل رەتتە ۇلتتىق ۇلاننىڭ بولىمشەلەرى ەرەكشە ماڭىزدى نىسانداردى، ناقتىلاي ايتقاندا اتومدىق جانە ەنەرگەتيكالىق كاسىپورىنداردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەدى. ولارعا قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى مەكەمەلەرىن كۇزەتۋ مىندەتتەرى دە جۇكتەلەدى، سونداي-اق توتەنشە جاعدايلاردىڭ سالدارىن جويۋ جۇمىستارىمەن دە اينالىسادى.

ال «ب» ارنايى جاساق بولىمشەلەرى ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا قارۋلى قىلمىسكەرلەردى زالالسىزداندىرۋ، زاڭسىز اسكەريلەندىرىلگەن نەمەسە قارۋلى جاساقتاردىڭ، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ قىزمەتىن توقتاتۋ باعىتىندا ارنايى وپەراسيالارعا قاتىسادى. «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى 1962 جىلى قۇرىلىپ، سودان بەرى جەكە ادامنىڭ، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ادام مەن ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ءتۇرلى زاڭسىز شابۋىلداردان قورعاۋ ماقساتىندا قىزمەتتىك-جاۋىنگەرلىك تاپسىرمالاردى ورىنداپ كەلەدى.

«شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ داڭقتى جولىن داتالارمەن ساباقتاساق: 1961 جىلى 6638 اسكەري ءبولىمى ىرگە قالادى، ونىڭ ءبىرىنشى كومانديرى مايور يۆان مينوۆيچ لازارەنكو بولعان. بۇل اسكەري قۇرىلىمدى 250ء-شى جەكە ىشكى جانە كونۆويلىق قاۋىپسىزدىك ديۆيزياسى دەپ تە اتادى. 1962 جىلى اسكەري ءبولىم جاۋىنگەرلىك تۋمەن ماراپاتتالدى.

2013 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ىشكى اسكەرلەرىنىڭ شىعىس بولىمشەسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ىشكى اسكەرلەرىنىڭ «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى بولىپ قايتا اتالدى. ال 2014 جىلدان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ىشكى اسكەرلەرى ۇلتتىق ۇلانى بولىپ قايتا قۇرىلدى.

ايتا كەتۋ كەرەك، 6638 اسكەري ءبولىمىنىڭ اسكەري داستۇرلەرى قىزمەتتىك-جاۋىنگەرلىك جانە ارناۋلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا، ونىڭ ىشىندە قۇقىق ءتارتىبىن، ستراتەگيالىق وبەكتىلەردى قورعاۋدا، تابيعي اپاتتار مەن قوعامداعى تۇراقسىزدىق سالدارىن وقشاۋلاۋدا ايقىن كورىنىس تاپتى. ماسەلەن، الدىڭعى جىلعى قاڭتاردا ورىن العان جاپپاي تارتىپسىزدىكتەر كەزىندە ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەرىمىز وزدەرىنە جۇكتەلگەن تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىندادى.

سونىمەن قاتار قۇقىقتىق ءتارتىپتىڭ جاي-كۇيى، سونداي-اق جاۋىنگەرلىك جارىس قورىتىندىسى بويىنشا «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى بىرنەشە جىل قاتارىنان وڭىرلىك قولباسشىلىقتار اراسىندا الدىڭعى قاتاردان كورىنىپ كەلەدى.

– ۇلتتىق ۇلان حالىقارالىق دەڭگەيدە قانداي ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىق ورناتقان؟ جوعارىداعىداي مىندەتتەردى موينىنا العان قۇرىلىمعا مۇنداعى باعىتتاعى شارۋالار دا اسا قاجەت سياقتى.

– البەتتە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۇلانى اسكەري كادرلاردى دايارلاۋ جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، قۇرىلىمدىق بولىمشەلەردىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ جانە قولداۋ سالاسىندا تاجىريبە الماسۋ ماسەلەلەرىندە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءوزارا قۇرمەت، ەگەمەندىك پەن تەڭ قۇقىقتىلىق نەگىزدە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى رەتىمەن جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى.

مۇنىڭ ىشىنە مادەني جانە سپورتتىق ءوزارا ارەكەتتەسۋ دە كىرەدى. ولاردىڭ قاتارىندا رەسەي ۇلتتىق ۇلانى، بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ىشكى اسكەرلەرى، تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ جاندارمەرياسى مەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقتىق قارۋلى پوليسياسى، سونداي-اق باسقا دا ەلدەردىڭ قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى بار. ولارمەن ءتۇرلى باعىتتا تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتقانبىز. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسا بەرەتىن بولادى.

– اسكەري بولىمدەر بارلىق قاجەتتى قۇرال-جابدىقتارمەن، قارۋ-جاراقتارمەن جەتكىلىكتى تۇردە جابدىقتالعان با جانە وتكىزىلىپ جاتقان وقۋ-جاتتىعۋلاردىڭ ءرولى قانداي؟

– «شىعىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنا قاراستى اسكەري بولىمدەر جەكە قۇراممەن، قاجەتتى قارۋ-جاراقپەن، جاۋىنگەرلىك، ارنايى تەحنيكامەن جانە ماتەريالدىق رەسۋرستارمەن نورماتيۆكە ساي جابدىقتالعانى العا قويىلعان مىندەتتەردى ويداعىداي شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

اسكەري بولىمدەردى دايارلاۋ نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ تالاپتارىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس ءمينيسترىنىڭ، قارۋلى كۇشتەردىڭ جوعارعى باس قولباسشىسىنىڭ بۇيرىقتارىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.

جەدەل دايارلىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى وڭىرلىك قولباسشىلىقتىڭ باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جانە اسكەري بولىمدەردىڭ جاۋىنگەرلىك ازىرلىكتەرىنىڭ جوعارى دەڭگەيىنە جەتكەندەگى ءىس-قيمىلدارعا تۇراقتى جاۋىنگەرلىك (جۇمىلدىرۋ) جانە جەدەل دايىندىعىن قامتاماسىز ەتۋ، داعدارىستى جاعدايلاردا جەدەل ىسكە كىرىسۋ، سونىمەن قاتار، تەرروريستىك ءقاۋىپ تونگەن وقيعادا ساقاداي ساي بولۋ دەگەنگە سايادى.

كاسىبي دايىندىقتى ۇدايى جەتىلدىرۋ ماقساتىندا جوسپارعا سايكەس وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارى، جاتتىعۋلار، قىزمەتكەرلەردى وقىتۋ جانە باسقا دا ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. ماسەلەن، جۋىردا وسكەمەندە اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسارلارىنا ارنالعان وقۋ-ادىستەمەلىك جيىن ءوتتى.

قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ۇلتتىق ۇلاننىڭ 40-قا جۋىق وفيسەرى قاتىسقان وقۋ-جاتتىعۋ جيىنىندا وڭىرلىك قولباسشىلىقتاردىڭ، ۇلتتىق ۇلان اكادەمياسىنىڭ جانە اسكەري بولىمدەر اسكەريلەرىنىڭ قىزمەتى مەن اسكەري ازىرلىگىن ساراپقا سالعانبىز. وندا اپتا بويى گۆاردياشىلار كۇزەتەتىن نىسانعا شابۋىلدى تويتارۋ تاكتيكالىق تاسىلدەرى مەن ادىستەرى بويىنشا تاجىريبەلىك ساباقتار ءوتىپ، وفيسەرلەر ءارتۇرلى پوزيسيالاردان وق اتۋ، شابۋىلداۋشىنى ۇستاۋ جانە جويۋ جۇمىستارىندا دايىندىق ماسەلەلەرىن پىسىقتادى. كاسىبي دايىندىقتارىن تەكسەرۋ ماقساتىندا وفيسەرلەر قىزمەتتىك مىندەتتەرى مەن باسقارۋ قۇجاتتارىنىڭ تالاپتارىن ءبىلۋ باعىتىندا تەست تاپسىردى. جيىن بارىسىندا «اسكەري بولىمدەگى كەزەكشىنىڭ جانە ونىڭ كومەكشىسىنىڭ داعدارىستىق جاعداي كەزىندەگى ىس-ارەكەتى» سياقتى ءتۇرلى تاقىرىپتاردا سىناق ساباقتارى ۇيىمداستىرىلدى.

ءبىر ايتا كەتەرلىگى، مۇنداي ءىس-شارالاردىڭ لەگى جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە دە، ءارتۇرلى ورىنداردا جالعاسىن تاۋىپ وتىرادى.

– باعدات امانگەلدى ۇلى، ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ قوعامدىق تىنىشتىقتى كۇزەتۋدەگى جۇمىسى جايىندا نە ايتا الاسىز؟

– پاترۋلدىك قىزمەتتى اتقارۋ، قالا كوشەلەرىن قاراۋ كەزىندە ءتارتىپ ساقشىلارى جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنان كەلىپ تۇسكەن حابارلامالارعا جەدەل ارەكەت ەتەدى. قۇقىقتىق ءتارتىپتى ساقتاۋدا ءبىز مەملەكەتتىڭ بەت-بەينەسىمىز دەپ ايتا الامىز، سوندىقتان كوپتەگەن حالىقارالىق ءىس-شارالاردا بىزگە قاتىسۋشىلار مەن قوناقتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جاۋاپكەرشىلىگى جۇكتەلەدى. بۇل دەگەنىڭىز، بىلە بىلگەنگە ۇلكەن ءارى جاۋاپتى شارۋا.

ءبىزدىڭ ءتارتىپ ساقشىلارى كەزەكشىلىكتە بولماسا دا، دەمالىس كۇندەرى نەمەسە سەرۋەندەپ جۇرگەن كەزىندە دە قيىن جاعدايلاردا ازاماتتارعا قول ۇشىن سوزۋدان قايمىققان ەمەس. دەمەك، ءبىزدىڭ قاتارىمىزداعى ءاربىر جاۋىنگەردىڭ ماقسات-مۇراتى سول دەسەم، قاتەلەسپەيمىن. كۇن سايىن مۇنىڭ كوپتەگەن مىسالىن دا كورىپ-بىلىپ ءجۇرمىز.

ماسەلەن، ءۇلبى وزەنىنىڭ ماڭىندا قالىپ قويعان اسكەري ءبولىمنىڭ ساربازى ەفرەيتور تىلەك قۇماربەكوۆ سۋعا باتىپ بارا جاتقان بالانى اجالدان قۇتقارىپ قالدى. ول كەزدە ءبىزدىڭ باتىرىمىز دا ەرلىك جاساعانىمەن، سۋعا باتىپ كەتە جازدادى، وعان جاقىن ماڭداعى ادامدار كومەككە كەلدى.

تاعى ءبىر مىسال. وسكەمەندە ەڭبەك دەمالىسىندا جۇرگەن اسكەري ءبولىمنىڭ كەلىسىمشارت بويىنشا اسكەري قىزمەتكەرى، سەرجانت ريزابەك قاناپيانوۆ تۋىسى ماناربەك اۋعانبايەۆپەن بىرگە ورتەنىپ جاتقان ۇيدەن كورشىسىن امان الىپ قالعان. بۇل رەتتە اسكەري ادامنىڭ ءوزى دە ەرلىگى تۋرالى ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپاعان، بولىمشە كومانديرى گۆارديانىڭ ەرلىگى جايىندا شىعىس قازاقستان وبلىسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ حابارلاماسىنان بىلگەن.

سودان كەيىن سەرجانت ريزابەك قاناپيانوۆ ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا بايلانىستى توتەنشە جاعدايدا كورسەتكەن ەرلىگى مەن كاسىبيلىگى ءۇشىن ارنايى ناگرادامەن ماراپاتتالدى. بۇل ونى قاناتتاندىرعانى ءسوزسىز. بۇل جەردە ول ەرلىكتى ماراپات الامىن دەپ جاساماعانىن تاعى ەسكەرىڭىز.

– باعدات امانگەلدى ۇلى، كەرەمەت! ەندى اسكەريلەر ءۇشىن وزەكتى تاقىرىپقا ورالساق، ولار قانداي الەۋمەتتىك پاكەتپەن قامتاماسىز ەتىلگەن، مەملەكەتتەن قانداي جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان، باسپانامەن قالاي قامتاماسىز ەتىلگەن؟

– وتە ماڭىزدى ساۋال، مەملەكەت اسكەري قىزمەتشىلەردى الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ جاتقانىن بىلەسىزدەر. ونىڭ ىشىندە وفيسەرلەر مەن اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ كەلىسىمشارت بويىنشا ءۇش جىلعا جالاقىسىن 70 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ جانە تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمى شەڭبەرىندە مەملەكەت ەسەبىنەن اسكەري-مەديسينالىق مەكەمەلەردە كەپىلدەندىرىلگەن مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ، سونداي-اق قاراجاتتى وتەۋ شارالارى بار. بۇل قارجىنى مەديسينالىق قىزمەتتەردىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن كولەمىنىڭ شەگىندە ەمدەلۋگە جۇمساي الادى.

تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىنە كەلسەك، كەلىسىمشارت بويىنشا بارلىق وفيسەرلەر مەن اسكەري قىزمەتكەرلەرگە جالدامالى باسپانادا تۇرۋ ءۇشىن اقشا تولەنەدى. سونىمەن قاتار ولار «اسكەري باسپانا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا جەكە باسپانا ساتىپ الا الادى.

قازىرگى كەزدە جوعارى وقۋ ورىندارىندا تەگىن ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلىپ جاتىر. ءتىپتى، شەشىمىن تاپتى دەسەك تە بولادى. مۇنىڭ دا يگىلىگىن كورەدى دەگەن ويدامىز ساربازدارىمىز.

– اسكەري قىزمەتكەر بولعىسى كەلەتىندەر سىزدەردىڭ قاتارلارىڭىزعا قالاي قوسىلادى؟ قانداي دا ءبىر شارتتارى نەمەسە تالاپتارى بار ما؟

– اسكەري قىزمەتكە كىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن فيزيكالىق تۇرعىدان ساپ-ساۋ جانە پسيحيكالىق احۋالى تۇراقتى بولۋ ماڭىزدى. كوبىنەسە ۇلتتىق ۇلاندا قىزمەت ەتكەندەردىڭ كوبى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا قىزمەت ەتۋ ءۇشىن قالىپ جاتادى.

اسكەري انت قابىلداۋ الدىندا اسكەرگە شاقىرىلعانداردىڭ بارلىعى جاس ساربازدار كۋرسىنان ءوتىپ، وندا قىزمەت ەتۋ ەرەجەلەرى جان-جاقتى وقىتىلادى، سونداي-اق زاڭنامالىق بازامەن تانىستىرىلادى.

وفيسەرلەر كورپۋسى ەكى ساناتقا بولىنەدى: اسكەري ءبىلىمى بار، وعان اسكەري ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا العان مانساپتىق وفيسەرلەر جانە ازاماتتىق جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ولاردىڭ جانىنداعى اسكەري كافەدرالاردى بىتىرگەن زاپاستاعى وفيسەرلەر كىرەدى. مىسالى، وسكەمەن قالاسىندا ءتيىستى ءبىلىمدى شىعىس قازاقستان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسكەري كافەدرالارىندا الۋعا بولادى.

ال مانساپتىق وفيسەر بولۋ ءۇشىن پەتروپاۆل قالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانىنىڭ اسكەري ينستيتۋتىنا ءتۇسۋ كەرەك، وندا كۋرسانتتار ءتورت جىل بويى وقۋ كۋرسىنان ءوتىپ، وقۋدى اياقتاعاننان كەيىن ولار ءارتۇرلى لاۋازىمداردا قىزمەت ەتەدى. «اسكەري ەرلىك»، «وفيسەر نامىسى»، «ساربازدىڭ ەرلىگى» دەگەن ۇعىمدار بار، بۇل جاستاردى ماماندىق تاڭداۋدا ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا ءجيى تارتادى، ءبىراق ول ءۇشىن قايسارلىق، تاباندىلىق جانە جەڭىسكە دەگەن ۇمتىلىس قابىلەتى سياقتى ەرەكشە قاسيەتتەر قاجەت ەكەنىن دە ەستە ۇستاعان ءجون. قورقىنىش پەن قيىندىقتاردان قايمىقپاۋ كەرەك.

بۇگىنگى تاڭدا اسكەري ماماندىق ابىرويلى دا قۇرمەتتى، ويتكەنى اسكەري قىزمەت قاي زاماندا دا ابىرويلى ءىس، ەرلىك پەن جانقيارلىق مەكتەبى بولعان. ءالى دە سولاي بولا بەرەدى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت! ساربازدارىمىزدىڭ كۇشى سارقىلماسىن!

سۇحباتتاسقان اسحات قويشىعارا ۇلى