***
ۋايەت ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ساپارىنا اكۆارەل بوياۋىمەن شىققان كىسى. (سۋرەتشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن ەندريۋ ۋايەتتى بىرەۋلەر «وقىماعان سۋرەتشى» دەگەنىن قۇلاعىمىز شالعانى بار. بەكەر. جيىرما جاسىندا جاساعان تۇڭعىش جەكە كورمەسىندە ونىڭ اكۆارەلمەن جازعان كارتينالارىن ءبىر كۇندە جۇرت تۇك قالتىرماي ساتىپ اكەتپەپ پە ەدى؟ ول ونسىز دا «وقىپ تۋعان كىسى» ەدى عوي. بويىندا اكەسى، اتاقتى يلليۋستراتور نيۋەلل كونۆەرس ۋايەتتىڭ قانى اعىپ جاتقان، جاراتقان يە تاعدىرىن شىن سۋرەتشى قىلىپ جازىپ قويعان ەندريۋگە وقۋ نە كەرەك؟) كەيىن، تەمپەرا دەيتىن ۇنتاق، جۇمىرتقانىڭ سارى ۋىزىن ارالاستىرىپ بارىپ جازىلاتىن بوياۋدى قالاپ الدى دا، بارلىق كارتينالارىن سونىمەن جازىپ شىقتى. ويتكەنى، باسەڭ دە ءبىرىڭعاي، باياۋ ۇندەستىكتە جازىلاتىن بۇكىل كارتينالارىنىڭ جان دۇنيەسىن كورەرمەنگە تەمپەرا عانا جەتكىزە الاتىن ەدى. سۋرەتشىنىڭ داڭعازانى سۋقانى سۇيمەيتىن بۇيىعى مىنەزى تەك تەمپەرامەن عانا ۇيلەسىم تاپتى.
گولليۆۋد، مانحەتتەن ءتارىزدى شۋدان-دۋدان قۇلاق تۇنعان قالالاردان جىراقتا، اۋىزعا تۇسە بەرمەيتىن مەن شتاتىنىڭ شەت، قيانداعى ءبىر كۋشينگ ايماعىندا، قونىس تەپكەن ۋايەت سۋرەتشى ءومىرى بىرتوعالىقپەن ەرەكشە.ۋايەت اناۋ جيھانگەز ارىپتەسى، سۋرەتشى روكۋەل كەنتتەي ەمەس، ناعىز ءۇي كۇشىكتىڭ ءوزى بولاتىن. ءومىر باقي تۋىپ وسكەن چەددس-فورد پەن جازدا بارىپ جايلاۋ قىلاتىن كۋشينگ اراسىن شيىرلاپ قانا ءومىر كەشتى. «مەنىڭ ءبىر جاققا تابانىم تارتپايدى-ەي قۇدىرەت. ساپارلاپ كەتسەم-اق، باسىما الدەبىر اقىل قوساقتالا كەتىپ، كورگەنىم كوبەيىپ كەتەتىندەي. مۇنداعى ۋىزداي ۇيىپ، تىلسىم-تىنىشتىقتا جاتقان مونتانى قالپىمنان ايىرىلىپ، سۋرەت سالۋعا دەگەن تۇيىق تا تۇنىق پايىمىمدى لايلاپ، اڭعىرت بولمىستان ايىرىلىپ قالارداي قورقامىن» – دەيدى ەكەن كۇندەلىگىنە.
ول كوكتەم مەن جازدان گورى كۇزبەنەن قىستى سۇيەتىن. كۇز بولعاندا دا جەمىسى جينالىپ قازان بولىپ كەتكەن، جارقىلسىز، جاداۋ كۇزدى ءسۇيدى. قاڭقا سۇيەگى ادىرايىپ تۇرعان قىستى، ونىڭ الدەبىر نارسەنى جاسىرىپ، تەرەڭىنە بۇگىپ قالعان جان سىرىنا بەيىلى كەتتى.
تۋعان جەرىن، قونىسىن، ونى مەكەن ەتكەن قاراپايىم ادامدار تۇرمىسىن تىنباي جازسا – كارتينالارىندا ولىممەن ءومىر سىرلاسىپ، كوڭىلدىڭ پەرنەسىن جايلاپ ءبىر باسىپ، كورگەن كىسىنىڭ جايباراقات قالپىن ساپ تيىپ، كەۋدەسىن الدەبىر مۇڭمەن شىرماپ، تۇتقىنداپ الادى. كىسىنى وقىس ايانىش ەمەس، سىزداپ، شانشي، اۋىرا سوعاتىن اباي جۇرەكتەي ءبىر حال مەڭدەيدى. ەندريۋ ۋايەتتىڭ كەيىپكەرلەرى دە ورالحان بوكەيدىڭ كەيىپكەلەرى سەكىلدى، جاپادان جالعىز. ءانابىر اسپاننان قۇس قاۋىرسىنى جاۋىپ تۇرعان جالعىز ءۇيلى پەيزاجى، الگىبىر قوس تىزەسىن قۇشاقتاپ ويعا باتىپ وتىرعان، تۇلكى تىماقتى بالاقاي – قازاق جازۋشىسىنىڭ «قار قىزى»، «مۇزتاۋ»، «جىلىمىق» شىعارمالارىمەن ۇندەسىپ، ۇيلەسە كەتەتىندەي. ورال-حاننىڭ كەيىپكەرلەرى دە قيىر، شالعاي، التايدىڭ ادام اياعى سيرەك تۇسەتىن الدەبىر بوكتەرىندە عۇمىر كەشۋشى ەدى عوي.
«سىرت كورىنىس – تانىم مەن تۇيسىكتىڭ ىشكى مازمۇنى» دەيتىن ءتامسىل ۋايەت شىعارمالارىنا قاراپ جانە ءبىر قايتالانسا كەرەك. كوكەي كوزىمەن قاراپ، ىشكى تۇيسىگىنە عانا سەنىپ، كوز الدىنا ەلەستەتە الاتىندىعىمەن (ولەڭدەرىندە الەمنىڭ تۇتاستىعىن جىرلايتىن اقىن ۋيتمەننىڭ سوڭىن الا بەرىپ)، كوكىرەگى كورەگەن سۋرەتشى ۋايەت امەريكا مادەنيەتىن تاعى ءبىر بيىككە كوتەرىپ شىقتى. ويتكەنى، ونىڭ كەيىپكەرلەرىندە امەريكالىقتىڭ عانا بەت الپەتى، كەيپى ەمەس جاھان حالىقتارىنىڭ كەسكىن كەلبەتى بار. كارتينالارىنان مۇحيت اتتاپ، قۇرلىق اسىپ كەتكەن، ءتۇبى نەمىس، فينن، شۆەدتىك تەك بىلىنەدى. ومىردەن قايتقان ادامدى قايىققا جاتقىزىپ، اعىسپەن بىرگە قويا جىبەرەتىن سالقىن قاندى ۆيكينگىلەر عۇرپى سەزىلەدى. عۇمىرىنىڭ تالاي كۇنىن سارپ ەتىپ، نەمىس تەكتى حەلگا تەستورفقا ارانعان كارتينانىڭ كەز كەلگەنىنەن، ءتىپتى ءبىر عانا ادامعا دەپ اشاتىن ءتان سۇلۋلىعى، ار-ۇياتپەن قىمتاپ قانا، سۇيگەنىنە عانا كورسەتەر جالاڭاش كەيپى سۋرەتشى شەبەرحاناسىنان شىعىپ، الەمنىڭ مەنشىگىنە، ورتاق قازىناسىنا اينالادى.
سۋرەتكە ايدار تاققىش قاۋىم «ميستيكالىق گيپەررەاليزم» دەپ اتاعان سۋرەتشى الەمى راسىندا الدەبىر كوزگە كورىنبەيتىن ارباۋشى، سيقىرىمەن ەرەكشە. «تەڭىزدەن سوققان سامال»، «ءتۇن»، «جەل سوعاتىن جاق»، «جاتىن بولمەنىڭ يەسى»، «بۇرىمدى قىز» سياقتى كارتينالارىنا ۇڭىلسەڭىز دە، ءجۇزىن ەمەس سىرتىن بەرىپ، بىردە ايدالا، بىردە تەڭىزگە ۇمسىنىپ، بىردە ءدىڭى قارتايىپ-قارايىپ كەتكەن اعاشقا سۇيەنىپ ويعا باتىپ قالعان جالعىز-جارىم كەيىپكەرىن كورسەڭىز دە تاڭعالۋ مەن ۇناتپاۋدان بولەك ءبىر اتى جوق سەزىم بويدى الادى.
ەندريۋ نەمىس سۋرەتشىسى البرەحت ديۋرەر سەكىلدى جەرىنە جەتكىزە جازادى. پورترەتتەرىندەگى ءار ءبىر تال شاش، پەيزاجدارىنداعى ءاربىر ءشوپ تاپتىشتەي باياندالعانى سونشا – ونى ادام بەينەلەدى دەگەننەن گورى ايازدىڭ تەرەزەگە سالعان ورنەگىندەي، تابيعات تىلسىمىمەن سالىندى دەگەنگە كوبىرەك سەنەسىز. ويتكەنى كەنەپ كەرگەندەر كوبىنشە زاتتىڭ سىرقى بەينەسىن كوبىرەك قىزىقتاپ، «ىشىنە كىرىپ كەتۋ» مۇمكىندىگىنە كەلگەندە توسىلىپ جاتسا، مىنا سۋرەتشى اركىم-اق كۇندە كورىپ جۇرگەن الدەبىر بۇيىم، الدەبىر زاتتان ولاردىڭ كوكىرەك كوزىنە شالىنباعان كورىنىستى تاۋىپ الار ەدى؛ الگى بولماشى دۇنيەنىڭ «ويىن وقىپ قويار» ەدى؛ «كەيىپكەرىنىڭ» ءىشىن سەزەر ەدى؛ وبرازىنان وبراز تۋعىزار ەدى. ءسويتىپ، كورەرمەنىن ءاپ-سات جۋاسىتىپ، انتەك جابىرقاتىپ، تاڭعالتىپ، تاڭىرقاتىپ، تەرەڭىنە ايداپ اكەتەر ەدى.
كىم بىلەدى، سۋرەتشىنىڭ قۇپياسى – ءوزىن-وزى شەكتەپ، بالاداي تازا بولمىسىن ساقتاپ قالعانىندا شىعار. «كريتينا الەمى» دەپ كوز الداپ، ول ءوزىنىڭ الەمىن جازعان شىعار...
كەزىندە امەريكانىڭ سيمۆولىنا اينالعان «كريستينا الەمىن» ەندريۋ ۋايەت وتىز ءبىر جاسىندا جازدى.
ولسەن اتتى شارۋا وتباسىن جازعى ۇيىنە كورشى قىلىپ، قونىس تەبەدى. العاشقى كۇنى ۇيگە كىرگەن قوناق جىگىتتى، كرەسلودا كۇن جىلى بولسا دا تىزەسىن جامىلعىمەن جاۋىپ الىپ، قوزعالماي وتىرىپ-اق اڭگىمەسىن ايتىپ، اقجارقىن قالىپپەن قارسى الاعان پەرىشتە كەيىپتەگى قىز كورىنەدى. «اناسى بىزگە شاي دەمدەپ اكەلگەنگە دەيىن ورنىنان ءبىر تۇرمادى. داستارحان جينالىپ، قايىر قوش ايتىپ شىعىپ كەتكەنىمدە دە قىز سول ورنىندا قالدى. ءمان جايدى تەك ەرتەسى عانا، ۇيدە، كەزدەيسوق تەرەزەدەن سىرتقا كوز تاستاپ تۇرعانىمدا ءبىلدىم» – دەيدى سۋرەتشى. كريستينا پوليوميەليت دەرتىنەن كەيىن ەكى اياعىنان سال بولىپ جۇرە المايتىن ەدى. بىرەۋگە ماسىل بولعىم كەلمەيدى دەپ، قول اربادان ادەيىلەپ باس تارتىپ، جيىرىلىپ-سوزىلىپ، ەكى قولىمەن جەردى دەمەپ، ەڭبەكتەپ ەمەس، سۇيرەتىلىپ بارا جاتقان كەمباعال قىز، كەيىن سۋرەتشىنى الەمگە ءماشھۇر قىلاتىنىن بىلگەن جوق تۇعىن. (اۋىزىن ايعا بىلەپ، جاپونعا اتوم بومباسىن تاستاپ، الەمدى تىتىرەتىپ تۇرعان امەريكانىڭ جەر باۋىرلاپ جىلجىعان ءعارىپ قىز بەينەلەنگەن كارتينانى سيمۆول ەتىپ العانى ءبىر قاراعانعا شەتىن-اق جاعداي. الايدا، جاراتقان يەدەن كەلگەن تالانت الدىندا اينالاعا كارىن توگىپ تۇرعان ۇلى دەرجاۆانىڭ قالپاق شەشكەن بۇل قىلىعىن تۇسىنۋگە بولادى. ويتكەنى، دارا، وزىندىك قاسيەتكە عانا تابىنۋ – امەريكالىقتاردى وزگەلەردەن ەرەكشەلەپ تۇراتىن. دەرتى دە داڭقى دا سول. وسى قاسيەتىمەن ءاربىر امەريكالىق ءوز ماسەلەسىن ءوزى شەشە وتىرا، قوعامىنىڭ ىرگەتاسىن بەكىتە تۇسەتىن. انە، ۋايەتىڭىز بار، كەنت، حوپپەرىڭىز بار جەكەلىك قاسيەتكە «عيبادات» قىلىپ ءجۇرىپ، امەريكا كەسكىندەمە عاسىرىن تۇرعىزىپ بەرىپ كەتكەن.)
كارتينادان سىرتىن ۇنەمى جاڭبىر شايىپ، جەل توتىقتىرعان بىر-ەكى، ەڭسەلى تاقتاي ءۇيدى بەتكە الىپ، جامباستاي، قولىمەنەن جەر تىرەي، جانى تىتىرەي، الدەنەدەن ۇركىپ، انتەك ۇمسىنا قالعان قىز بالا كوزگە ۇرار ەدى. كومپوزيسيانىڭ التىن قيماسىنا ورنالاسقان، ۇستىندە وڭا باستاعان قىزعىلت ءتۇستى كويلەگى بار، قايراتتى قارا شاشىن جەلكەسىنە ءتۇيىپ العان كريستينا قىزدىڭ بەت بەينەسى بىزگە كورىنبەيدى. نازىك بەلىنە بۋىنىپ العان جىڭىشكە قارا بەلبەۋىمەن ومىرگە دەگەن ۇزىلمەس ىڭكارلىك-ۇمىتىن ايگىلەپ تۇر. ەتسىز ارىق قولدارىمەن عانا ون ەكى مۇشەسى ساۋلار شايلىعىپ «قاسقىر قوعام، سۇم زامان» دەپ قارا اسپان ءتوندىرىپ جۇرگەن ءومىر سوقپاعىنا قايمىقپاي «قادام باسادى».
كارتينا – قىزدىڭ كەمتار ەكەنىن بىلمەيتىندەر ءۇشىن رومانتيكالىق سارىن بەرەدى.ال ەندى، بويجەتكەننىڭ ءتان كەمشىنى ءبىلىنىپ قالعاننان كەيىن، سول سارىن شەرگە ورانىپ، ونىڭ قايعىعا كونبەگەن كىناراتسىز جانى ومىرگە دەگەن ولەردەي قۇشتارلىعىمەن ارالاسىپ، تىپتەن كۇشەيىپ، جالىنا قول تيگىزبەي اسقاقتاپ كەتەدى. ءشوبى ورىلىپ، ورنىنا الشىنكوك تە شىقپاي قالعان، كۇن جەپ سارعايىپ كەتكەن توڭىرەكتى مەكەن قىلعان، ءتاڭىرىن عانا مەدەت قىل-عان قايران قىزدى مۇسىركەۋ ەمەس، كوكىرەكتى باسقا، زادى بولەك الدەبىر ۋايىم كەلىپ قابادى. بيىكتەپ كەتكەن كوكجيەك سىزىعى دا ارعى جاقتى كورسەتپەي بۇگىپ، الگى ۋايىمدى ۇدەتە تۇسەدى. ماشينادان تۇسكەن، وقىس باستالىپ، كەنەت جوعالاعان قوس سوقپاق تا قىزدى ەمدەلۋدەن كۇدەرى ۇزىلگەنە مەڭزەپ، ءۇمىت شىركىندى جالعىز-اق اساپ، جوق قىلادى. ورنىندا ءوزىنىڭ دارا قاسيەتىن عانا قورەك قىلعان كريستينانىڭ كەسەك رۋحى قالادى.
مىنا قارشاداي قىز تولستويدىڭ فەتكە جازعان «ناۋقاس جان ادامي ساپا جاعىنان دەنى ساۋعا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى تۇرادى. ويتكەنى، ولار ءومىردىڭ ىزگىلىك قۇنىنى اناعۇرلىم تەرەڭ سەزىنەدى. اۋىرماعاننان قورىق! اسىرەسە ناۋقاستانىپ كورمەگەن ايەلدەر تاعى سەكىلدى، ۇرەيلى» دەيتىن حات جولداردى ەسكە تۇسىرە مە؟ داۋىستاپ ايتپاي، ىمداپ تۇسىندىرمەي، ءۇنسىز عانا سەزدىرە مە، نەمەنە؟
ماعان كريستينا قىزدىڭ تاعدىرى وسىلاي، ادەيى جازىلعانداي كورىنەدى. ونىڭ ارقانداۋلى اتتاي، تراەكتورياسى تار عۇمىرى، كەيىن، الىس-جاقىن ميلليونداردىڭ جانارىنا ءتۇسىپ، قىرىق ەلدىڭ قيىرىنا جايىلىپ كەتۋى ءۇشىن ارنايى جاسالعانعا ۇقسايدى. (ەگەر دەنى ساۋ، قول-اياعى ءبۇتىن بولىپ كەزىككەنىندە سۋرەتشى ەندريۋ بولاشاق جارى، ءومىرى مەن ونەرىنە شىن سەرىك، ءارى حاتشىسى بولعان، ءارى مودەلى بولعان، كارتينالارىنا ات قويىپ، وزىنە اقىل قوسقان بەتسي دجەيمسپەن ۇشىراسپاي قالار ما ەدى. شىعارماسىنا شەكسىز شابىت سىيلاپ، ءبىر ەمەس، ەكى ءجۇز قىرىق كارتينانىڭ ومىرگە كەلۋىنە سەبەپ بولعان حەلگانى تاپپاس پا ەدى؟)
ۋاقىتشا كەدەرگى جولىنا كولدەنەڭ ءتۇسىپ جاتىپ العان كريستينا الەمى – سۋرەتشىنىڭ دە الەمى سەكىلدى. شەكتەۋلى دە تازا. كورمەگە ءجۇز مىڭداعان ادامنىڭ جينالۋ سەبەبى دە سودان. سودان، كارتينا مەن كورەرمەن تابىسا تۋىسىپ، تەرەڭ ۇعىسىپ تۇرعانى.
سۋرەتشى جەڭىس كاكەن ۇلىنىڭ جەلىدەگى جازباسى
