ناۋرىزدان بەرى قازاقستاندىقتار اراسىندا ءبىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنە قاتىستى ءتۇرلى پىكىر ايتىلىپ ءجۇر. كەيبىر ءوڭىر تۇرعىندارى بۇل ءتاسىل جۇمىس ىستەۋگە، وقۋعا ءتيىمسىز ەكەنىن دە ايتتى. 19 قاراشادا ۇكىمەت ءبىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنە قاتىستى سۇراققا نۇكتە قويدى. Dalanews.kz ءتىلشىسى وسى تۇستا قولدانبالى حرونوبيولوگيا بويىنشا مامانى، International Alliance for Natural Time ۇيىمىنىڭ قازاقستانداعى وكىلى بولات نۇرعوجايەۆتان ۋاقىت بەلدەۋىنە قاتىستى وي-پىكىرىن ءبىلدى.
پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا ساۋدا جانە ينتەگراسيا ءمينيسترى ارمان شاققالييەۆ قازاقستاننىڭ 5ء-شى ۋاقىت بەلدەۋىنە كوشۋىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن ايتتى. ول UTC+5 ۋاقىت بەلدەۋى ەل حالقىنىڭ 76 پايىزدان استامى (15 ميلليون 240 مىڭ ادام) كىرەتىن استانا، الماتى، پەتروپاۆل، وسكەمەن، شىمكەنت، سەمەي جانە پاۆلودار قالالارىن قوسقاندا، 67،5-تەن 82،5 گرادۋسقا دەيىنگى بويلىقتى قامتيتىنىن ايتتى.
پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ نەعۇرلىم تۇسىنىكتى ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ ناۋقانىن جۇرگىزۋدى تاپسىردى.
"ساۋدا ءمينيسترى قولدانىستاعى ۋاقىت بەلدەۋىنە قاتىستى جان-جاقتى دالەلدەر كەلتىرە وتىرىپ، ناقتى جاۋاپ بەردى. ۇكىمەت بۇل شەشىمدى قولدايدى. ءبىز ءبىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنە بەكەردەن بەكەر اۋىسقان جوقپىز. ەل اۋماعىنىڭ كوپ بولىگى بەسىنشى ۋاقىت بەلدەۋىندە ورنالاسقان. سوندىقتان بۇل عىلىمي تۇرعىدان دۇرىس شەشىم"، - دەدى بەكتەنوۆ.
بولات نۇرعوجايەۆتىڭ سوزىنشە، ۋاقىتتى بەلدەۋى ماسەلەلەرىندە قاراپايىم ازاماتتار عانا ەمەس، ءتىپتى عالىمدار دا شاتاسىپ جاتادى. مامان دەكرەتتىك ۇنەمى "جازعى" ۋاقىت قولدانۋ ۇزاق مەرزىمدەگى، تەك عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن انىقتالاتىن سالدارلارعا سوقتىرادى دەيدى .
"ادام اعزاسىندا بيولوگيالىق ىرعاقتاردىڭ بۇزىلۋ كوبىنەسە ساعات العا جىلجىعاندا بايقالادى. ول ترانسكونتينەنتالدىق، بىرنەشە ساعاتتىق بەلدەۋلەردى شىعىس باعىتقا ۇشقاندا دجەتلاگپەن بەلگىلى.
سەبەبى، ۋاقىتتى وزىق قولدانۋ ادام ورگانيزمىنىڭ بيوىرعاقتارىنىڭ تابيعي بيوىرعاقتارمەن سايكەستىگىن بۇزادى. ونىڭ ءبىرىنشى سيمپتومى ۇيقى/سەرگەكتىك رەجيمى بۇزىلۋى. قازاقستاندا 2012 جىلى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ رەسپوندەنتتەردىڭ تەك 4%-ى عانا ءوز ۇيقىسى قانىق ەكەنىن كورسەتكەن. ساعات ءتىلىن جىلجىتقاننان كۇن ۋاقىتى ۇزارمايدى دا، قىسقارمايدى دا، ول بىزگە باعىنبايتىننان. ساعات ءتىلىن شىعىس وبلىستاردا 1 ساعات ارتقا جىلجۋىمەن بۇل اۋماقتار ءوزىنىڭ جەرگىلىكتى ۋاقىتىنا ەڭ جاقىن ۋاقىت ولشەمى - بەلدەۋلىك (قىسقى، ستاندارتتىق) ۋاقىتىنا ورالدى.
الەۋمەتتىك ۋاقىتپەن جارىق مەزگىلىنىڭ كەشتەۋ جىلجۋىنان ادام ۇيقىعا كەش جاتادى، ياعني يا كەش جاتىپ كەش تۇرۋ، بولماسا كەش جاتىپ ەرتە تۇرعاننان ۇيقىسى قىسقارۋىنا سوقتىرادى. ال دۇرىس ۇيقى مەن يممۋنيتەت ەگىز ۇعىم. مىسالعا، بالاڭىز كوشەدە ءالى جارىق بولسا ۇيقىعا كەتۋى مۇمكىن ەمەس، سەبەبى بۇل ونىڭ بيولوگياسىنا قايشى.
ءبىز كەشەگى كەزگە شەيىن قولدانىپ كەلگەن دەكرەتتىك، ۇنەمى "جازعى" ۋاقىت قولدانۋمەن، ۇيقى رەجيمى اسىرەسە ەرەسەكتەردەن باسقاشا، ۇزاقتاۋ بولىپ كەلەتىن بالالاردىڭ تاڭ الدىڭعى ماڭىزدى بدگ (جىلدام كوز قوزعالىسى فازاسى) ۇيقىسى ەسەبىنەن قىسقارتىپ كەلدىك. ال بۇل فازا ميدا ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، ءبىلىم ءسىڭىرۋ، ينتەللەكت، كوگنيتيۆتىك فۋنكسياعا جاۋاپ بەرەتىن فازا. الەۋمەتتىك پەن تابيعي ۋاقىت سايكەسسىزدىگى SJL (الەۋمەتتىك دجەتلاگ) دەپ اتالاتىن اۋىتقۋمەن تانىمال. بۇنىڭ ۇزاق مەرزىمدى سالدارى دەنساۋلىققا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرەدى: سوزىلمالى شارشاۋ، جۇمىسقا قابىلەتتىلىك تومەندەۋى، يممۋنيتەت السىرەۋى، ءتىپتى كەي جاعدايدا اۋىر سىرقاتتار مەن ءومىر ۇزاقتىعى قىسقارۋىنا دەيىن اكەلۋى مۇمكىن. بۇل – عىلىمدا دالەلدەنگەن فاكت جانە ءقازىر الەم عىلىمى كونسەنسۋسىمەن ايقىندالعان نارسە"، - دەيدى مامان.
سونىمەن قاتار، جۇمىس جانە وقۋ ۋاقىتىنىڭ تاڭ اتۋىنان بۇرىن باسالۋى دا تاڭعى ۇيقى فازاسىنىڭ بۇزىلۋىنا، اسىرەسە قىسقى مەزگىلدە، تەرىس اسەر ەتەدى. مۇنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بيولوگيالىق ساعاتقا ساي كۇن ءتارتىبىن رەتتەۋ ماڭىزدى. كەشكە قاراعى، تاڭەرتەڭمەن جارىق بولۋى ادام ورگانيزمىنىڭ قالىپتى جۇمىس ىستەۋ نەگىزى.
"مەلاتونيننىڭ سەكرەسياسى كەشكى قاراڭعىلىق تۇسەۋ باستالادى، سوندىقتان ۇيىقتار الدىندا شامامەن 1،5 ساعات بۇرىن قاراڭعى ۋاقىتتىڭ ءتۇسۋى وتە ماڭىزدى. ۋاقىتتى اكىمشىلىك تۇرعىدا كەيىنگە جىلجىتۋ ارقىلى جارىق كەزەڭىن كەش جىلجىتۋ مەلاتونين سەكرەسياسىن بۇزىپ، اعزا ورنىنا سترەسس گورمونى – كورتيزولدى بولە باستايدى. بۇل تيىسىنشە ۇيقىنىڭ ساندىق، ساپالىق قۇرامىن بۇزىپ، سوزىلمالى ۇيقى جەتىسپەۋى، سوزىلمالى شارشاۋ سيندرومىنا سوقتىراتىن فاكتور. ياعني، تاڭنىڭ ەرتە باستالۋى ەمەس، مەلاتونيننىڭ ءبولىنۋىن توقتاتاتىن فاكتور – جارىقتىڭ كەشتەۋ ۋاقىتقا جىلجۋى"، - دەيدى بولات نۇرعوجايەۆ.
ۋاقىتتى اۋىستىرۋعا قارسى پىكىر ايتۋشىلاردىڭ تاعى ءبىر تەزيسى – ەرتە ويانۋ سيركادتىق ىرعاقتاردىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى. ايتالىق، ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىندە جازدا ادامدار تاڭعى 3:30-دا ويانىپ، قايتا ۇيىقتاي المايدى. بولات نۇرعوجايەۆ بۇل قۇبىلىس پسيحيكالىق بۇزىلىستار تۋدىرۋىنا قاتىستى سۇراققا جاۋاپ بەردى.
"ادامنىڭ دۇرىس ۇيقىعا كەتۋى ءۇشىن بيولوگيالىق ىرعاققا ساي قاراڭعى ۋاقىتتىڭ تابيعي ءتۇسۋى قاجەت. ال بۇرىنعى ۋاقىتپەن العاندا، كۇن جارىعى تاڭعى 4:30-دا شىققان كۇننىڭ وزىندە، ادامدار 3:30-دا ويانبايتىن ەدى. سەبەبى، جۇمىس كۇنى كوبىنە 9:00-دە، ال بازارلار مەن دۇكەندەر 10:00، ءتىپتى 11:00-دە اشىلاتىن. دەمەك، ولار قاراڭعى پەردەلەر مەن تەرەزەلەردى جاۋىپ، تاڭعى 6:00-7:00-گە دەيىن تولىقتاي ۇيىقتاپ الاتىن.
ۇيقىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە شاعىمداناتىن ادامداردىڭ كوپشىلىگى وزدەرى 2:00-دە ۇيىقتاپ، 3:30-دا ويانۋعا ءماجبۇر بولعانىن ايتادى. ءبىراق قاراپايىم ەسەپپەن الساق، ءتىپتى بۇرىنعى ۋاقىت بويىنشا دا تاڭعى 4:30-دا جارىق تۇسكەن جاعدايدا، 2،5 ساعات ۇيقى ادامنىڭ قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرا المايدى. بۇل جاعدايدا ماسەلە ۋاقىت اۋىسىمىندا ەمەس، ۇيقى گيگيەناسىنىڭ ساقتالماۋىندا. قاراپايىم ەرەجە – بيولوگيالىق ساعاتقا سايكەس ەرتە ۇيىقتاۋ جانە جەتكىلىكتى ۇيىقتاۋ ارقىلى مۇنداي پروبلەمالاردىڭ الدىن الۋعا بولادى"، - دەپ ءتۇسىندىردى بولات نۇرعوجايەۆ.
