ادامزاتتىڭ وزىمەن بىردەي دەرلىك تاريحى بار ءزايتۇن انادولى جەرىندە جاي عانا جەمىس ەمەس، ءومىر سالتى بولىپ تابىلادى. وسىنداي تەرەڭ تامىرلار مەن جەرورتا تەڭىزى كليماتىنىڭ ارقاسىندا تۇركيا بۇگىندە ءزايتۇن اعاشتارىنىڭ جۇماعى بولىپ تابىلادى. ەگەي ايماعىنان جەرورتا تەڭىزى جاعالاۋىنا جانە شىعىس انادولىعا دەيىنگى بارلىق ايماق عاسىرلار بويعى قاراپايىم ءزايتۇن اعاشتارىنا تولى. دەگەنمەن، ءزايتۇن ءۇشىن ەڭ كورنەكتى ايماق، ءسوزسىز، ەگەي تەڭىزى، وندا ەلدەگى ءزايتۇن اعاشتارىنىڭ 75 پايىزى وسەدى. كۇزدە ەگەي تەڭىزى ءزايتۇن ەگىنىنىڭ كورىكتى جەرلەرى مەن دىبىستارىمەن جاندى، ايماقتىڭ قۇنارلى جەرلەرىن جانە ونىڭ اسحاناسى مەن كۇندەلىكتى ومىرىنە تەرەڭ ەنگەن ماڭگىلىك مۇراسىن اتاپ وتەدى. ەگەي تەڭىزىنىڭ ءزايتۇن توعايلارى وسى كۇزدە ءبىزدىڭ داستارحانىمىزعا ءوز عاجايىپتارىن تارتۋعا دايىندالىپ جاتقاندا، وسى ماڭگىلىك ءداستۇردى جەكە سەزىنۋگە قالاي قارايسىز؟
ءزايتۇن اعاشىنىڭ باعىتتارى: قايدا بارۋ كەرەك
ەۋروپا كەڭەسىنىڭ ءزايتۇن مارشرۋتتارىنا ەنگەن تۇركيا ءوزىنىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءزايتۇن وندىرەدى. بۇل ايماقتاردىڭ ىشىندە ەڭ ماڭىزدى ءزايتۇن ءوندىرىسى ايماقتارى ءسوزسىز ەگەي جاعالاۋىندا. بۇل ايماق بالىكەسير، يزمير، مانيسا، ايدىن جانە مۋگلا پروۆينسيالارىندا ەڭ جوعارى وندىرىسكە يە. بۇكىل ايدا تاۋى ايماعى ەڭ باستى ءزايتۇن اۋماعى بولىپ تابىلادى. چاناككالەدەگى اداتەپە ءزايتۇن مايى مۇراجايىنا قىسقا ساپار تۇركيانىڭ ءزايتۇن جولى باستالادى. تۇركيانىڭ العاشقى ءزايتۇن مايى مۇراجايىندا ءزايتۇن مايىنىڭ ساياحاتىنا كۋا بولا الاسىز. ىشىندە بالىكەسيردىڭ ايۆالىك اۋدانى ءزايتۇن ءوسىرۋ ەڭ كوپ تارالعان اۋىلشارۋاشىلىق قىزمەتى بولىپ تابىلاتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى ورتالىق بولىپ تابىلادى. ەگىن فەستيۆالى — بۇل جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ جانە جەرگىلىكتى ءدامدى تاعامداردى تاڭداۋ ءۇشىن تاماشا تاجىريبە.
تومەنگە جىلجىپ، كيركاگاچتىڭ مانيسا قالاسىندا ءالى دە جەمىس بەرەتىن الەمدەگى ەڭ كونە ءزايتۇن اعاشتارىنىڭ بىرىنە بارا الاسىز. 1650 جىلدىق اعاش 2013 جىلى «ەسكەرتكىش اعاش» رەتىندە تىركەلىپ، قورعاۋعا الىنعان. ەگەي تەڭىزىنىڭ ءىنجۋ-مارجانى يزمير دە تۇركيانىڭ ەڭ ماڭىزدى ءزايتۇن جانە ءزايتۇن مايى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سەلچۋك، سەفەريحيسار، گۇزەلباحچە، ۋرلا، چەشمە جانە كارابۋرۋن سياقتى ايماقتاردا كونە ءزايتۇن اعاشتارىن كەزدەستىرۋگە بولادى. ءسىزدى فەرمادان ۇستەلگە دەيىنگى مەيرامحانالار ءۇشىن ميشلەن نۇسقاۋلىعىندا تىزىمدەلگەن سۇيكىمدى ايماق ۋرلدا تاريحي توسىن سىي كۇتەدى. سونىمەن قاتار، ۇزىنكۋيۋ اۋىلىنداعى كوستەم ءزايتۇن مايى مۇراجايى ءزايتۇن ءوندىرىسىنىڭ 4000 جىلدىق تاريحىن باقىلايدى. وڭتۇستىككە، ءزايتۇن توعايلارىنىڭ جانە شامامەن 25 ميلليون اعاشتىڭ جۇرەگى ايدىنعا قاراي بەت العان كەزدە، ءسىز كۋشاداسىندا ولەاتريۋم ءزايتۇن جانە ءزايتۇن مايى تاريحى مۇراجايىن تابا الاسىز. بۇل ەلدەردەگى ءزايتۇن تاريحىمەن تانىسقاننان كەيىن ءسىز تاعى ءبىر مەرەكە جۇماعى — مۋگلاعا جەتە الاسىز. ميلاس ايماعى ءزايتۇن وندىرىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ميلادا ءزايتۇن اعاشتارى 8000 جىل بۇرىن بولعان دەپ ەسەپتەلەدى. ميلاستاعى ءزايتۇن جيناۋ فەستيۆالى كەزىندە جوعارى ساپالى ءزايتۇن مەن ءزايتۇن مايىنىڭ ءدامىن تاتۋعا بولادى.
عاسىرلار بويى قالىپتاسقان سالت: ءزايتۇن جيناۋ
ماۋسىم ايىندا گۇلدەپ، جازدىڭ سوڭعى كۇندەرىنە دەيىن وسەتىن زايتۇندەر كۇز كەلگەندە ەگىن جيناۋعا دايىن بولادى. ءزايتۇن جيناۋدىڭ ەجەلگى ءداستۇرى وتباسىلاردى، قاۋىمداستىقتار مەن كەلۋشىلەردى وسى عاسىرلىق تاجىريبەگە قاتىسۋ ءۇشىن بىرىكتىرىپ، ايماقتىڭ مادەنيەتى مەن اسحاناسىنىڭ ورتالىق جەمىسىن تويلايدى. ەگىن جيناۋ ءزايتۇندى جيناۋدان باستالادى. ەگەي ايماعىندا جەرگىلىكتى تۇرعىندار ادەتتە كوپ عاسىرلىق قولمەن تەرۋ ءداستۇرىن ۇستانادى، ويتكەنى بۇل ءزايتۇننىڭ ساپاسىن ساقتاپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار جەر مەن ەڭبەكپەن تەرەڭ بايلانىستىرادى. سودان كەيىن قولمەن تەرىلگەن زايتۇندەر «اسحانالىق زايتۇندەر»، «ءزايتۇن مايىنا سىعۋعا ارنالعان زايتۇندەر» جانە «ۇنتاقتالعان زايتۇندەر» دەپ بولىنەدى، ياعني بۇتاقتاردان قۇلاعان.
بۇتاقتاردان ۇستەلدەرگە دەيىن: ءزايتۇن مايىنىڭ كەرەمەتى
زايتۇندەردىڭ مايعا ساياحاتى — تاعى ءبىر ەرەكشە شىتىرمان وقيعا. جينالعاننان كەيىن زايتۇندەر دەرەۋ جەرگىلىكتى ديىرمەندەرگە نەمەسە زاۋىتتارعا جىبەرىلەدى، وندا ولار سىعىمدالادى جانە ساۋ ەگەي تاعامدارىنىڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ تابىلاتىن جوعارى ساپالى ءزايتۇن مايىن ءوندىرۋ ءۇشىن بوتەلكەگە قۇيىلادى. باسىلعاننان كەيىن بوتەلكەگە قۇيىلعان ءزايتۇن مايى ەگەي اسحاناسىندا ورتالىق ءرول اتقارادى، بۇل تاعامداردىڭ ءدامىن جاقسارتادى. ۇزاق جانە سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە ارنالعان ءزايتۇن مايىنىڭ كەرەمەتىن ايماقتاعى ءاربىر تاعامعا قوسۋعا بولادى. ءتاتتى ءزايتۇن مايى كوبىنە نانعا باتىرۋ ءۇشىن تاڭعى اسقا بەرىلسە، ونىمەن بەرەكەلى وشاعان (شيەۆكەت-ي بوستان) جانە سامفير (دەنيز بورۇلچەسي) سياقتى ايماقتىق شوپتەر، سونداي-اق ارتيشوك پەن كادى گۇلدەرى سياقتى كوكونىستەر ءپىسىرىلىپ، قاراپايىم جاسايدى. ءبىراق ينگرەديەنتتەردىڭ بالعىندىعىن كورسەتەتىن پايدالى جانە ءدامدى تاعامدار. سونىمەن قاتار، ءار تاعامدا ءزايتۇن مايى، سىركە سۋى نەمەسە ليمون قوسىلعان ءدامدى سالاتتار ۇسىنىلادى.
