تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىڭدا بايقوڭىر عارىش ايلاعى رەسەيدىڭ قاراماعىنا ءوتىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. "نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ مامىلەگەرلىك قارىم-قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا بايقوڭىر قازاقستاننىڭ قۇرامىندا قالدى، ءارى ونى جالعا بەرۋدە دە ءبىزدىڭ تاراپ تاباندىلىق تانىتتى"، – دەيدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
Dalanews.kz قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ "نۇر مەن كولەڭكە" اتتى كىتابىنان بايقوڭىرعا قاتىستى كەلىسسوزدەردىڭ قالاي جۇرگەنىن ەگجەي-تەگجەيلى بايانداعان مىنا ءبىر ءۇزىندىنى نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.
"ماعان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى رەتىندە ن.نازاربايەۆ پەن ب.ەلسيننىڭ اراسىندا وتكەن كوپتەگەن كەزدەسۋلەر مەن كەلىسسوزدەردىڭ كۋاسى بولۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
بۇل ەكى مەملەكەت حالقىنىڭ يگىلىگىنە ارنالىپ قابىلدانعان شەشىمدەر ءۇشىن جوعارى جاۋاپكەرشىلىكپەن ورايلاسقان ءوزارا قارىم-قاتىناستار بولاتىن. 1994 جىلى ناۋرىزدا بايقونىر عارىش ايلاعىنىڭ تاعدىرى شەشىلگەن كەزدەسۋ- سونىڭ ءبىرى.
بۇل ماسەلە جونىندەگى كەلىسسوزدەر وتە كۇردەلى دە شيەلەنىستى ءجۇردى. ءبىر دە ءبىر تاراپ عارىش ايلاعىنىڭ مارتەبەسىنە بايلانىستى الدىن الا ۋاعدالاستىققا قاناعاتتانبادى.
رەسەيدە كەيبىر ساياساتكەرلەر اتالعان ستراتەگيالىق وبەكتىنى زاڭدىق تۇرعىدان دا، ءىس جۇزىندە دە قازاقستاننان ءبولىپ الۋ كەرەك دەپ سانادى.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە عارىش ايلاعىن رەسەيلىكتەرگە بەرۋگە كۇماننىڭ بولعانى "اياعىنا دەيىن بەرىسپەۋ" قاجەت دەگەن پىكىردىڭ قالىپتاسقانى جاسىرىن ەمەس.
ماسكەۋدە وتكەن كەلىسسوزدەر بارىسىندا نۇرسۇلتان ءابiش ۇلى مەن بوريس نيكولايەۆيچ بايقوڭىردىڭ قازاقستاننىڭ مەنشىگىنە قالاتىنى، ءبىراق رەسەي ونى جالعا الۋ شارتىمەن پايدالاناتىنى جونىندە ءپرينسيپتى تۇرعىدا ۋاعدالاستى.
بۇل ەكى پرەزيدەنتتىڭ ءوزىنىڭ ءمان ماعىناسى جاعىنان دۇرىس تا ستراتەگيالىق شەشىمى بولاتىن. ون جىلدان سوڭ ەكى ەل عارىش ايلاعىن قازاقستاندىق بايلانىس جەر سەرىگىن ۇشىرۋعا پايدالانۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويادى.
ال سول كەزدە اڭگىمەنىڭ قيىن ءتۇيىنى عارىش ايلاعىنىڭ جالداۋ اقىسىنىڭ قۇنىنا كەلىپ تىرەلگەن. ونى پايدالانعانى ءۇشىن رەسەيلىكتەر ەشقانداي تولەم جاساعىسى كەلمەدى.
شاعىن كۇرامدا مەيلىنشە شيەلەنىستى ءوتىپ جاتقان كەلىسسوزدىڭ ءبىر ساتىندە بوريس نيكولايەۆيچ احۋالدى سەيىلتۋ ءۇشىن ىشىمديك اكەلۋدى سۇرادى. كاۋىپسىزدىك كىزمەتىنىڭ كىزمەتكەرى ءتورت ريۋمكەگە كۇيىلعان اراعى جانە جەڭىل- جەلپى تىسكە باسارى بار تاباقتى الىپ كىردى.
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ:"نەگە ءتورت ريۋمكە؟" دەگەن سۇراعىنا كابينەتتىڭ قوجاسى جايباراقات قانا: "ەكى ريۋمكا از، ال تورتەۋى جەتكىلىكتى"،- دەدى.
وسى ءبىر وزىنشە ويناقى ديالوگتان سوڭ پرەزيدەنتتەر باۋىرلاستىق، دوستىق ءۇشىن توست كوتەرىپ، تاباقشادا تۇرعان ىدىستاردى تابەتتەنە بوساتتى.
ودان سوڭ ءبىزدىڭ پرەزيدەنت:
"رەسەي - ۇلكەن مەملەكەت كوي، بايقونىر ءۇشىن سىزدەر نەگە تولەم جاساعىلارىڭىز كەلمەيدى؟"- دەدى.
بوريس نيكولايەۆيچ بۇل سۇراققا باسىن شايقاپ:
"كوپ تالاپ ەتىپ وتىرسىزدار، 200 ميلليون دوللار ءبىزدىڭ بيۋدجەتىمىز ءۇشىن مۇلدەم كوپ. مەنى جولداستارىم تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن، ولار عارىش ايلاعىن قازاقستاندىكى دەپ مويىنداعانىمىزدىڭ تولەمى رەتىندە تەگىن الۋدى سۇراپ وتىر"، – دەپ جاۋاپ بەردي.
سويدەدى دە، بۇدان ارعى پىكىرتالاستى سوزۋدىڭ ەندى ماعىناسى جوق دەگەندەي ول قولىن شالت سەرمەپ قالدى.
ءبىراق ن.نازاربايەۆ عارىش ايلاعىن جالداۋ اقىسىن تولەۋدى اقىرىنا دەيىن تالاپ ەتىپ وتىرىپ الدى.
اقىرىندا بوريس ەلسين كەلىسۋگە بەل شەشتى دە: 50 ميلليون دوللار، ودان ءبىر دوللار دا ارتىق ەمەس دەدى.
بىرەر سەكۋند ويلانعان نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى:
"بوريس نيكولايەۆيچ، جالداۋ اقىسىن 100 ملن دوللار دەڭگەيىندە بەلگىلەيىك، بۇعان قوسا 15 ميلليون دوللار دوستىعىمىز ءۇشىن بولسىن"، – دەدى.
بۇل ۇسىنىس سول كەزدەگى مينيستر اندرەي كوزىريەۆكە ۇناماي، ول جالما-جان ءوز پرەزيدەنتىنە بىردەڭە دەپ كەڭەس بەرگىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق ب.ەلسين ونىڭ مۇنىسىن جاقتىرماي كالدى.
ول ۇستەلدى الاقانىمەن: "كەلىسەمىن!" – دەپ سارت ەتكىزىپ ءبىر ۇردى دا، ءوزىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترىنە ءوز ورنىڭدى ءبىل دەگەندەي يشارامەن سۇستى كوزىمەن كارلەنە قاراپ قويدى.
مىنە، سوندىقتان دا شارت ءماتىنىنىڭ ءتۇپنۇسقاسىندا عارىش ايلاعىنىڭ قۇنى تاسقا باسىلعان ارىپپەن ەمەس، ن. نازاربايەۆتىڭ قولىمەن جازىلعان.
بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان بايقوڭىر پروبلەماسىن شەشۋگە، بالكىم، وزگەشە ورايمەن كەلۋ كەرەك بولار. ءبىراق سول كەزدە بۇدان باسقا امال جوق ەدى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وتە كۇردەلى احۋالدا مۇمكىندىكتىڭ ءبارىن سىعىپ العانداي بولدى.
ەڭ باستىسى بىرەگەي قۇرىلىم بولىپ تابىلاتىن، بۇكىل ادامزات وركەنيەتىنە تيەسىلى عارىش ايلاعى قازاقستاننىڭ زاڭدىك يەلىگىندە قالدى، سونىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلىمىز كوسموستىق مەملەكەتتەر قاتارىنا ەندى.
الەمدىك قوعامداستىق عارىش ايلاعى جونىندەگى كەلىسىمدى ساياسي جاعىنان وڭتايلى شەشىم دەپ قابىلدادى".
