مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2025 جىلى 14 قاڭتاردا بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە جۇمىس ساپارى اياسىندا "ابۋ ءدابيدىڭ ورنىقتى دامۋ اپتالىعى" سامميتىنە قاتىستى. مەملەكەت باسشىسى سامميتتە ءبىرىنشى بولىپ ءسوز سويلەدى، دەپ جازادى Dalanews.kz اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇگىندە الەم كليماتتىڭ وزگەرۋى، قۋاڭشىلىق، بيوالۋانتۇرلىلىكتىڭ جويىلۋى، سۋ تاپشىلىعى جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى سەكىلدى اسا وزەكتى پروبلەمالارمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى. گەوساياسي شيەلەنىس پەن جەتكىزۋ تىزبەگىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى بۇل جاعداي ودان سايىن ۋشىعا ءتۇستى.
پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ اتالعان تۇيتكىلدەردى ءۇش باستى باعىتقا، اتاپ ايتقاندا، سيفرلاندىرۋ مەن جاساندى ينتەللەكت، ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار جانە يادرولىق ەنەرگەتيكا سالالارىنا نەگىزدەلگەن ستراتەگيا ارقىلى شەشۋگە نيەتتى ەكەنىن جەتكىزدى.
– بۇكىل الەم بويىنشا پارنيكتىك گاز شىعارىندىلارىنىڭ 75 پايىزى ەنەرگەتيكالىق جۇيەلەرگە تيەسىلى. بيوالۋانتۇرلىلىكتىڭ 10 پايىزى سونىڭ سالدارىنان جويىلادى. وسى تۇرعىدان العاندا، Masdar، Total، Eni سياقتى حالىقارالىق سەرىكتەستەردىڭ قازاقستاندا جالپى قۋاتى 43 گۆت بولاتىن جاسىل ەنەرگەتيكا جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋعا مىندەتتەمە الۋىنىڭ ءمانى زور. ەلىمىزدەگى العاشقى اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى وتاندىق ەنەرگەتيكا سالاسىن ورنىقتى دامىتۋ باعىتىنداعى ەلەۋلى قادام بولماق. بۇل باستاما جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا قولداۋ تاپقان. سونىمەن قاتار قازاقستان الەمدىك نارىققا اسا ماڭىزدى شيكىزات تۇرلەرىن جەتكىزۋگە ۇمتىلىپ وتىر. اۋاعا تارايتىن كومىرتەگى مولشەرىن ازايتۋ جونىندەگى جاھاندىق ماقساتتى ورىنداۋ ءۇشىن بۇل ماتەريالدار وتە قاجەت، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
بۇدان سوڭ پرەزيدەنت كولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.
– ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى جەتەكشى ترانزيتتىك توراپقا اينالعان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن ورنىقتى دامۋدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى العىشارتى – كولىك جانە ترانزيت سالاسى. ءبىز كولىك ينفراقۇرىلىمىنا، اتاپ ايتقاندا، اۆتوموبيل جانە تەمىر جولدارىنىڭ، اۋەجايلار مەن تەڭىز ايلاقتارىنىڭ قۇرىلىسىنا ينۆەستيسيا سالۋدى بەلسەندى تۇردە قولعا الدىق. بايلانىس مۇمكىندىكتەرىنىڭ اياسىن ودان ءارى كەڭەيتۋ ءۇشىن قازاقستان ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتى مەن سولتۇستىك – وڭتۇستىك كولىك ءدالىزىن دامىتۋعا، سونداي-اق "ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول" باستاماسىندا ەلەۋلى ءرول اتقارۋعا نيەتتى. ماقساتىمىز – ءوڭىرارالىق قاتىناستاردى نىعايتىپ قانا قويماي، ورنىقتى ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتەتىن تۇراقتى جەتكىزۋ تىزبەگىن قالىپتاستىرۋ، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، جاھاندىق جىلىنۋ – ورتالىق ازيا ءۇشىن باستى سىن-قاتەردىڭ ءبىرى.
– جىلىنۋ ۇدەرىسىنىڭ ۇدەي ءتۇسۋى ەكوجۇيەلەرگە، تۇرمىس-تىرشىلىككە جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەدى. سول سەبەپتى تەز ارادا كليماتقا بەيىمدەلۋ ستراتەگياسى قاجەت. سونداي-اق ءبىزدىڭ ءوڭىر ترانسشەكارالىق وزەندەرگە تاۋەلدى. سوندىقتان بىزگە ەرتە ەسكەرتۋ جۇيەسىن قۇرىپ، سۋ جانە جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ ءىسىن جەتىلدىرۋ كەرەك. بۇل رەتتە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىنا ينۆەستيسيا سالىپ، يرريگاسيا جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋعا ءتيىسپىز. سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى باسقارۋ كەلىسىمدەرىنە قول جەتكىزىپ، جاساندى ينتەللەكتتىڭ، جەرسەرىك ارقىلى مونيتورينگتىڭ جانە باسقا دا سيفرلىق قۇرالداردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەنىمىز ءجون، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە باسا نازار اۋدارىپ، كۇن تارتىبىندەگى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى رەتىندە اتادى.
– الەمدىك نارىقتى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىمەن جانە تىڭايتقىشتارمەن تۇراقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن يننوۆاسيالىق تاسىلدەر قاجەت. قازاقستان حالىقارالىق نارىققا مول كولەمدە بيداي مەن ۇن ەكسپورتتايتىن ەل رەتىندە ورنىقتى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ادىستەرى مەن تەحنولوگيالارىن ودان ءارى جەتىلدىرۋدى كوزدەيدى، – دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ پىكىرىنشە، اتالعان سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋ ءۇشىن الەمگە جاڭا دامۋ پاراديگماسى كەرەك. ول ورنىقتىلىق، ادىلدىك پەن تۇراقتىلىق ۇعىمدارىنا نەگىزدەلۋگە ءتيىس. جاھاندىق پروبلەمالاردى ءۇش ماڭىزدى قاعيداتقا ارقا سۇيەگەن ءبىرتۇتاس جۇيە ارقىلى شەشۋگە بولادى.
– ءبىرىنشى، "جاسىل" قارجىلاندىرۋدىڭ قولجەتىمدىلىگى. ونىڭ كولەمى ەلەۋلى تۇردە ۇلعايۋعا ءتيىس. ەكىنشى، تەحنولوگيا ترانسفەرتى، تەحنيكالىق قولداۋ جانە عىلىمي زەرتتەۋلەر سالاسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ اياسىن كەڭەيتۋ. كۇن ەنەرگياسى، "اقىلدى" اۋىل شارۋاشىلىعى، كومىرتەگى سۇزگىسى جانە جاساندى ينتەللەكت نەگىزىندەگى كليماتتىق تەحنولوگيالار ءارتۇرلى يننوۆاسيالىق شەشىمدەر ۇسىنادى. ءۇشىنشى، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەستەگى باسىمدىقتاردىڭ، ەكونوميكالىق دامۋ مەن جاساندى ينتەللەكتتىڭ سينەرگيالىق ىقپالداستىعى. 2030 جىلعا قاراي جاھاندىق ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 16 پايىزدان استامىن وسى ءۇش باعىتتىڭ ءوزارا ۇيلەسىمى قامتاماسىز ەتۋى مۇمكىن. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: مەملەكەتتەر ورنىقتى دامۋ سالاسىنداعى ءتۇرلى ماقساتتارعا بارىنشا يكەمدى ءارى دەربەس ءتاسىل قولدانعانى دۇرىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ءسوز سوڭىندا اتالعان سامميت ورنىقتى دامۋ سالاسىنداعى الداعى ونجىلدىقتارعا ارنالعان باسىمدىقتاردى ايقىنداپ، ارەكەتتەردى ۇيلەستىرەتىن ماڭىزدى الاڭعا اينالۋىنا تىلەكتeستىك ءبىلدىردى.
سامميتتە وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆ، رۋاندا پرەزيدەنتى پول كاگامە، فينليانديا پرەمەر-مينيسترى پەتتەري ورپو، مالايزيا پرەمەر-مينيسترى انۋار يبراگيم، حالىقارالىق تابيعاتتى قورعاۋ وداعىنىڭ پرەزيدەنتى رازان ءال مۇباراك جانە باسقالار ءسوز سويلەدى.
