ەكونوميكالىق دامۋدىڭ بارىسى ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى، كەيدە ءارتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى ءۇزىلىس جاسايدى، كەيدە قارقىندى ۇدەي تۇسەدى. كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، جاڭا تەحنولوگيالار الەۋمەتتىك ءومىردىڭ دامۋىن ايتارلىقتاي جىلدامداتادى. سوڭعى ونجىلدىقتاردا ەكونوميكالىق دامۋ جىلدامدىعىنا اقپاراتتىق جانە سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ قوسىلۋى ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە دە بىرتىندەپ اسەر ەتكەنى سونشا، جاڭا ەكونوميكا – سيفرلىق ەكونوميكا تۋرالى ايتىلا باستادى.
دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن بايقاعانىمىزداي، «سيفرلىق ەكونوميكانى» ومىرىمىزگە دەندەپ ەنى ءۇشىن بەلگىلى ءبىر شارتتاردى تولىقتاي قامتاماسىز ەتۋىمىز قاجەت. بىرىنشىدەن، ەكونوميكانى كومپيۋتەرلەر قارجىلاي قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس. ال ەكىنشى، قوعام جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ءتيىستى ساۋاتتىلىققا يە بولىپ، كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەنۋ كەڭ ەتەك الۋى كەرەك. ۇشىنشىدەن، كومپيۋتەرلەردىڭ كوپشىلىگى ينتەرنەتكە، سونىڭ ىشىندە بيزنەستىڭ دەنى دە عالامتورعا قوسىلۋى كەرەك. تورتىنشىدەن، سيفرلىق تەحنولوگيالار وراسان زور پايدا اكەلەدى (ءموبيلدى بانكينگ، ەلەكتروندى ۇكىمەت جانە ت.ب.)، ەڭ الدىمەن ۋاقىتتى ۇنەمدەۋ تۇرىندە، سوندىقتان بۇل سالاعا ەلەۋلى ينۆەستيسيا قۇيعان ابزال.
ەندى وسىلاردى رەتىمەن قاراستىرىپ كورەيىك، ەڭ الدىمەن بىزگە نە قاجەت؟ بىرىنشىدەن، سيفرلىق ەكونوميكا كاسىپورىنداردا قولدانىلاتىن «اپپاراتتىق قۇرالدار» نەمەسە كومپيۋتەرلەردى قاجەت ەتەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالار اگەنتتىگىنىڭ ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ سايتىنداعى مالىمەتكە سۇيەنسەك، كومپيۋتەرلەندىرۋ شىن مانىندە بۇكىل قازاقستان ەكونوميكاسىن قامتىپ ۇلگەرگەن. سوڭعى 18 جىلدا كومپيۋتەرلەر سانى 20 ەسەدەن استام ءوسىپ كەتىپتى. ناقتىلاپ ايتساق، 52،5 مىڭنان 1،1 ميلليون بىرلىككە دەيىن. بۇل وزگەرىس بۇكىل نارىققا اسەر ەتكەنى ءسوزسىز، ويتكەنى ول ءتيىستى تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋدى قاجەت ەتتى، بۇل ءبىر جاعىنان كاسىپورىندار ءۇشىن شىعىنداردىڭ پايدا بولۋىنا، ال ەكىنشى جاعىنان كومپيۋتەر نارىعىنىڭ وسۋىنە الىپ كەلدى.
ارينە، كومپيۋتەرلەندىرۋ قىزمەتكەرلەردىڭ كومپيۋتەردە ەڭبەك مىندەتتەرىن ورىنداي وتىرىپ، بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ، وزىنە سەنىمدى پايدالانۋشىعا اينالدىرادى. ال بۇل جاڭا تەحنولوگيانى پايدالانۋشىلار سانىنىڭ ارتۋىنا، سايكەسىنشە حالىقتىڭ سيفرلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا جەتكىزەدى. الايدا، پايدالانۋشىلاردىڭ ءوسۋى - بۇل قۇبىلىستىڭ ءبىر جاعى عانا، ال ەكىنشى جاعى - كومپيۋتەرلەر كولەمىن ساقتاپ قالۋ قاجەت. سوندىقتان ءبىز قازاقستان ەكونوميكاسىندا ارنايى جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەر سانىنىڭ پروپورسيونالدى ءوسۋىن قامتاماسىز ەتىپ، كومپيۋتەرلەردى جوندەۋ جانە ولاردى قوساتىن جەلىلەردىڭ فۋنكسيونالدىعىن قولداۋ قۇزىرەتتەرىن جەتىلدىرگەنىمىز ءجون. سونىمەن قاتار، كەز كەلگەن دەڭگەيدە، سونىڭ ىشىندە ينتەرنەتتە كومپيۋتەردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن قىزمەتكەرلەردى دە نازارداي تىس قالدىرماۋ قاجەت.
كاسىپورىن كومپيۋتەرلەرى ليسەنزيالانعان باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋدى قاجەت ەتەتىندىكتەن جانە ونى نەگىزىنەن شەتەلدىك وندىرۋشىلەر جاسايدى جانە قىمبات بولعاندىقتان، وتاندىق باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. سول سەبەپتەن كومپيۋتەرلەندىرۋمەن اينالىساتىن جەرگىلىكتى باعدارلاماشىلاردى نارىقتا وقىتۋعا ىنتالاندىرا ءتۇسۋ - كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋا. بۇل IT ماماندارىن دايىنداۋ بويىنشا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرى نارىعىنىڭ دامۋىنا اكەلەدى.
ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋدىڭ نەگىزگى شارتى - كاسىپورىندار اراسىندا سيفرلىق بايلانىستىڭ بولۋى كەرەك جانە بۇل مىندەت ينتەرنەتتىڭ كومەگىمەن شەشىلەدى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرى ينتەرنەتتى پايدالاناتىن ۇيىمدار سانىنىڭ قانشالىقتى جىلدام ءوسىپ جاتقانىن كورسەتەدى. بۇل، اسىرەسە 2008 جىلى بايقالعان، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە پايدالانۋشىلار سانى الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا (2007 جىلى) بەس ەسەگە ءوستى، دالىرەك ايتساق، 7 مىڭنان 35 مىڭ ۇيىمعا وزگەردى.
مىسالى، 2004 جىلدان 2022 جىلعا دەيىن ينتەرنەتتى پايدالانۋشىلار سانىنىڭ وزگەرۋىن قاراستىراتىن بولساق، پايدالانۋشى-ۇيىمدار مولشەرىنىڭ 30 ەسەدەن استام وزگەرگەنىن، سونىمەن قاتار ەلدە ناقتى ريەۆوليۋسيالىق ءوسىم بايقالعانىن اتاپ وتۋگە بولادى. ينتەرنەتتى پايدالانۋشىلار رەتىندە ۇيىمداردىڭ سانىنىڭ ءوسۋى بۇل ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنىڭ قاجەتتى شارتىنا اينالۋدا دەگەن قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنە سيفرلىق سالادا ءتيىستى ءبىلىمى بار جۇمىسشىلارعا ارتىقشىلىق بەرۋ مىندەتىن جۇكتەيدى.
جالپى، ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدى ويلايتىن ۇيىمدار وقۋ ۇدەرىسىنە سيفرلىق ساۋاتتىلىقتى مەڭگەرۋدى قوسۋى كەرەك. ساندىق ساۋاتتىلىق جاڭا تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى پايدالانىپ قانا قويماي، ولاردى ءقاۋىپسىز پايدالانا ءبىلۋدى قاجەت ەتەتىن بيزنەس-ورتادا ەرەكشە ماڭىزدى.
كەلەسى شارت – بۇل سالاعا قوماقتى ينۆەستيسيانىڭ بولۋى، ونسىز سيفرلاندىرۋعا حالىقتىڭ وراسان زور ماسساسىن تارتۋ مۇمكىن ەمەس. نارىقتىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى وسى سالاعا ينۆەستيسيا سالۋ قاجەتتىلىگىن تۇسىنەدى، بۇل شىن مانىندە ستاتيستيكالىق دەرەكتەرمەن راستالعان. سول ستاتيستيكا سوڭعى 14 جىلدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى شىعىنداردىڭ وسكەنىن دە ايعاقتاپ وتىر. مۇندا شىعىنداردىڭ جىلدار بويىنا اۋىتقۋىن بايقاۋعا بولادى، ءبىراق تۇتاستاي العاندا ول ۇنەمى ءوسىپ وتىرادى، سوندىقتان وسى سالانىڭ دامۋ تەندەنسياسىن ناقتى انىقتاۋعا بولادى.
سونداي-اق ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋعا ءبىرىنشى كەزەكتە مۇددەلى جانە وسىعان بايلانىستى ءتۇرلى زاڭدار مەن باعدارلامالار قابىلداپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ بۇل ۇدەرىسكە تىكەلەي بەلسەندى قاتىسۋىن اتاپ وتكەن ءجون. ەڭ ماڭىزدى مەملەكەتتىك باعدارلامالار قاتارىندا 2013 جىلى قابىلدانعان «اقپاراتتىق قازاقستان – 2020» مەن 2017 جىلى ىسكە قوسىلعان «سيفرلىق قازاقستان» جوبالارى بار.
«سيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2017 جىلعى 12 جەلتوقسانداعى (2022 جىلعى 17 مامىردان كۇشى جويىلدى) قاۋلىسىمەن قابىلداندى. تۇتاستاي العاندا، ول قولدانىستاعى ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ، ناقتى سەكتورداعى بىرەگەي جوبالاردان تۇراتىن پراگماتيكالىق باستامانى قامتاماسىز ەتۋ، ەكونوميكانىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعان سەكتورلارىن، مەملەكەتتىك ورگانداردى سيفرلاندىرۋ جانە تەحنولوگيالىق قايتا جاراقتاندىرۋ جانە دامىتۋ جوبالارىن ىسكە قوسۋ ەكەنىن كورسەتىپ بەردى، سيفرلىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋىن ايتارلىقتاي ۇدەتتى
ەكونوميكانىڭ سيفرلاندىرۋ جولىنداعى دامۋىن ايقىندايتىن سوڭعى قابىلدانعان قۇجات «سيفرلىق ترانسفورماسيانى، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار سالاسىن جانە كيبەرقاۋىپسىزدىكتى دامىتۋدىڭ 2023-جىلعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسى بولدى. مەملەكەتتىڭ وسى ىسپەتتى ارەكەتى، سايىپ كەلگەندە، قازاقستاندا «ەلەكتروندىق ۇكىمەتتىڭ» پايدا بولۋىنا اكەلىپ سوقتى، ەندى ءاربىر ادام ۇيدەن شىقپاي-اق مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى ونلاين رەجيمىندە الا الادى.
وسىلايشا، ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ جەدەلدەتىلگەن قارقىنمەن جۇرگىزىلۋدە جانە بۇل ۇدەرىستىڭ وڭ اسەرىن قازاقستاندىقتار ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى كومپيۋتەرلەرمەن، ينتەرنەتپەن، ءموبيلدى بانكينگپەن، ەلەكتروندى ۇكىمەتپەن جانە باسقا دا ەنگىزىلگەن تەحنولوگيالارمەن سالىستىرۋ ارقىلى باعالاي الادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سيفرلىق ەكونوميكا كوپ نارسەنى جەڭىلدەتەدى.
