سوڭعى جىلدارى قازاقستان حالىقارالىق ءمانى زور سپورتتىق شارالاردى وتكىزىپ، دۇنيەجۇزىنىڭ نازارى ەلىمىزگە اۋدى. قىسقى ازيا ويىندارىن جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعان قازاقستان ءوزىنىڭ كۇش-قۋاتىن الەمگە پاش ەتكەنى بارشاعا ءمالىم. وتكەن جىلى كۇزدە اۋىر اتلەتيكادان الەم چەمپيوناتىن جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىردىق. الدا ۋنيۆەرسيادا كەلە جاتىر. كوپشىلىك قاۋىم وسى شارالار ەلىمىزدە بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىنا نەگىز بولادى دەپ ءۇمىت ارتتى. ءبىراق بۇقارالىق سپورت ءوز بيىگىنە شىققان جوق. وسى رەتتە قازاق سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ رەكتورى، ستۋدەنتتىك سپورت فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى قايرات زاكيريانوۆ مىرزامەن ەلىمىزدەگى بۇقارالىق سپورتتىڭ اياق الىسى، ۋنيۆەرسياداعا دايىندىق بارىسى جايىندا سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
دايىندىق دەڭگەيى جوعارى
– قايرات حايروللا ۇلى، كۇنى كەشە عانا سلوۆاكيا مەن يسپانيادا جالاۋى جەلبىرەگەن 27ء-شى قىسقى ۋنيۆەرسيداعا قاتىسىپ، بايراقتى باسەكەنىڭ الماتىدا وتكىزۋى ءۇشىن ارنايى تۋدى قابىلداپ الىپ، ەلگە اكەلدىڭىز. ءسىز ءوز ومىرىڭىزدە كوپتەگەن وليمپيادالار مەن ۋنيۆەرسيادالارعا قاتىسىپ كەلەسىز، وسى جولعى جارىستىڭ ۇيىمداستىرىلۋى قالاي بولدى؟ ءوز باعاڭىزدى بەرسەڭىز؟
– ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 24 قاڭتارى مەن 15 اقپانى ارالىعىندا سلوۆاكيا مەن يسپانيادا ستۋدەنتتەر 27ء-شى قىسقى ۋنيۆەرسياداسى بولىپ، قازاقستان كومانداسى جالپى ەسەپتە ءۇشىنشى ورىنعا يە بولدى. و باستا ايتۋلى دودا يسپانيانىڭ گرنادا قالاسىندا عانا وتكىزۋدى جوسپارلاعان ەدى. ءبىراق ەۋروپانى جايلاعان قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىس يسپانيانىڭ جەكە-دارا حالىقارالىق جارىستى وتكىزۋىنە مۇمكىندىك بەرمەگەن سوڭ، ۋنيۆەرسيادانىڭ ءبىراز باعدارلاماسىن سلوۆاكيانىڭ شترەبسكە پلەسو قالاسىندا وتكىزۋ تۋراسىندا شەشىم قابىلدانعان بولاتىن. وسىلايشا داعدارىس كەزىندە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى اۋقىمدى شارالاردى ۇيىمداستىرۋ ءىسى دامىعان ەۋروپا ەلدەرىنىڭ وزدەرىنە ۇلكەن قيىندىق تۋعىزعانىنا كۋا بولدىق. وسى تۇرعىدان العاندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اۋقىمدى شارانى وتكىزۋدى موينىنا الىپ وتىرعانىن ۇلكەن ەرلىككە باعالاۋعا بولادى. دامۋ باعىتىنان اينىماعان ەلىمىز ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتارعا قاراماستان قىسقى ۋنيۆەرسيادانى ۇيىمداستىرۋعا بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتتى. وسىدان ءبىر اي بۇرىن شاماسىندا ق ر ۇكىمەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆ مىرزا الماتىعا ات باسىن بۇرىپ، ايتۋلى جارىستى وتكىزۋ ءۇشىن سالىنىپ جاتقان نىسانداردى ارالاپ، قۇرىلىس جۇمىستارىمەن تانىستى. ول جۇمىس ساپارى بارىسىندا دايىندىق جۇمىستارىنىڭ ءبارى كەستەگە ساي، جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتقانىن ءوز كوزىمەن كورىپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. سول كەزدەسۋدە بەردىبەك ساپاربايەۆ ۋنيۆەرسيادانى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋدى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى باقىلاپ وتىرعانىن ايتتى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا الماتىدا جالاۋى جەلبىرەيتىن ۋنيۆەرسيادا جوعارى دەڭگەيدە ءوتىپ، ەلىمىزدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتاتىنىنا سەنىمدىمىن.
– سوندا ۋنيۆەرسيادانى وتكىزۋدىڭ دايىندىق جۇمىستارى جوسپارعا ساي ءجۇرىپ جاتقان بولدى عوي؟
– ءيا. 2016 جىلدىڭ تامىز ايىنا دەيىن ۋنيۆەرسيادا وتەتىن ءىرى ءۇش نىساننىڭ قۇرىلىسى اياقتالماقشى. ولار – الاتاۋ اۋدانىندا سالىنىپ جاتقان ون ەكى مىڭ ورىندىق مۇز ايدىنى، بەس مىڭ ورىندى وليمپيادا قالاشىعى جانە ءۇش مىڭ ورىندى شايبالى حوككەي ويىندارىن وتكىزۋگە ارنالعان مۇز ايدىنى. يسپانيا ۋنيۆەرسيادانى وتكىزۋدى موينىنا العاندا جاڭادان بىردە-بىر سپورت نىسانىن سالعان جوق. ولار سپورت نىساندارىنا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. وكىنىشكە وراي، ولار جوندەۋ جۇمىستارىن ءوز دەڭگەيىندە جۇرگىزە الماي، سوڭىندا جارىستىڭ جارتىسىن سلوۆاكياعا تاپسىرۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇدان كەيىن ۇيىمداستىرۋشىلار جەدەل تۇردە باس قوسىپ، سپورتتىق باعدارلامالاردىڭ ءبىراز بولىگىن سلوۆاكيانىڭ شترەبسكە پلەسو قالاسىندا وتكىزۋگە شەشىم قابىلدادى. بۇل قالادا بىرنەشە جىل بۇرىن ۋنيۆەرسيادا وتكەندىكتەن سلوۆاكيا ۇكىمەتى جاڭا سپورت نىساندارىن سالىپ، اۋرەگە تۇسپەدى. وسى جايتتاردى ساراپتاعان ادام قازاقستان ۋنيۆەرسيادانى وتكىزۋ بارىسىندا دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىق الدىندا قانداي جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا العانىن بايقايمىز. سلوۆاكيادا شاڭعىعا قاتىستى سپورت تۇرلەرى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى. ۋنيۆەرسيادانىڭ اشىلۋىنا سلوۆاكيا پرەزيدەنتى اندرەي كيسكانىڭ ءوزى قاتىسىپ، ايرىقشا قولداۋ كورسەتتى.
بالۋان شولاق اتىنداعى سپورت سارايى قىسقى ازيا ويىندارى كەزىندە كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى. بايراقتى باسەكە اياقتالعاننان كەيىن «قازسپورتينۆەست» دەگەن اكسيونەرلىك قوعامنىڭ قاراۋىنا تاپسىرىلدى. ولار سپورت سارايىن ءبىر كۇنگە ميلليونداعان تەڭگەگە جالعا بەرەدى. ساراي الماتى قالاسىنداعى بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىنا تيتتەي دە ۇلەس قوسىپ وتىرعان جوق. ءقازىر سپورت عيماراتى يتتەر مەن گۇلدەردىڭ كورمەسى وتەتىن ورىنعا اينالىپ بارادى.
– قايرات مىرزا، ۋنيۆەرسياداعا قازاقستان كومانداسىن باستاپ بارىپ، جارىستى باستان-اياق تاماشالادىڭىز. ءۇشىنشى ورىنعا تابان تىرەگەن قازاقستاندىق سپورتشىلاردىڭ ويىندارى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟
– بىردەن ايتايىن. ءبىزدىڭ كوماندا ۋنيۆەرسيادادا ءساتتى ونەر كورسەتتى. جارىس باستالعان العاشقى كۇندەرى ەكىنشى ورىندى ەشكىمگە بەرمەدىك. تەك سوڭعى كۇندەرى عانا كۇمىس مەدالدار بويىنشا وڭتۇستىك كورەياعا جول بەرىپ الدىق. وسىلايشا قازاقستان بۇرىن-سوڭدى قول جەتكىزىپ كورمەگەن تاريحي كورسەتكىشكە يە بولىپ، ەلىمىزدىڭ كوك بايراعىن بيىك جەلبىرەتىپ قايتتى. قىسقى سپورتتىڭ 12 تۇرىنەن ب ا ق سىنايتىن بايراقتى باسەكەدە 7 سپورت تۇرىنەن سپورتشىلاردى قاتىستىرعان قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى ورىننان كورىنۋىن ۇلكەن ناتيجە دەپ باعالايمىن. بىزدەر سلوۆاكيادا ەكى، يسپانيادا ەكى التىن مەدالعا يە بولدىق. ءبىزدىڭ حوككەيشىلەر اقتىق سىندا رەسەي كومانداسىمەن ويناپ، كۇمىس مەدالدى مىسە تۇتتى. 2005 جىلى اۆستريانىڭ ينسبرۋك قالاسىندا بولعان ۋنيۆەرسيادادا قازاقستان كوماندالىق ەسەپتە جەتىنشى ورىنعا تابان تىرەگەن ەدى. مىنە، سودان بەرى ءبىزدىڭ كوماندامىز جوعارى ناتيجە كورسەتىپ، حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتادى. الماتىدا وتەتىن باسەكەدە ءبىزدىڭ سپورتشىلار بۇدان دا جوعارى ناتيجە كورسەتەتىنىنە سەنىمدىمىن.
– ۋنيۆەرسيادادا توپ جارعان ساڭلاق سپورتشىلارىمىزعا لايىقتى قۇرمەت كورسەتىلگەن شىعار؟
– ارينە، توپ جارعان سپورتشىلىر سىي-سياپاتسىز قالعان جوق. وليمپيادادا التىن العان سپورتشىلارعا ۇكىمەت 250 مىڭ دوللار كولەمىندە سىياقى بەرىپ كەلگەنى بەلگىلى. ال ازيا ويىندارىندا التىن العاندار 10 مىڭ دوللار، ۋنيۆەرسيادادا توپ جارعان سپورتشىلار 3 مىڭ دوللار الۋشى ەدى. ايتۋلى جارىس باستالماي تۇرىپ، ۇكىمەتكە ۋنيۆەرسيادادا التىن العان سپورتشىلارعا بەرىلەتىن سىياقى مولشەرىن كوتەرۋ تۋراسىندا ۇسىنىس جاسادىم. ويتكەنى، ۋنيۆەرسيادا ازيا ويىندارىنان دا تارتىستى وتەتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ۇكىمەتكە حات جازىپ، ءوز ۇسىنىسىمدى ايتتىم. ءوز كەزەگىندە بيلىك ورىندارى ۇسىنىسىمدى قابىل الىپ، ۋنيۆەرسيادادا التىننان القا تاعىنعان سپورتشىلارعا 15 مىڭ دوللار كولەمىندە سىياقى تاعايىندادى. بۇل تەك قانا سپورتشىنىڭ الاتىن سىياقىسى. 2015 جىلدان باستاپ ءدال وسى كولەمدەگى سىياقىنى سپورتشىلاردىڭ جاتتىقتىرۋشىسى دا الاتىن بولدى. كۇمىس مەدال العان سپورتشى 10 مىڭ دوللار، ال قولاعا قول جەتكىزگەن جاستارىمىز 5 مىڭ دوللار سىياقىعا يە بولدى. وسى رەتتە «قالا مەن دالا» گازەتىنىڭ مىنبەسىن پايدالانىپ، ۇسىنىسىمىزدى قابىل العان ۇكىمەت باسشىسى كارىم ماسىموۆكە العىس ايتامىن. جارىسقا قاتىسقان سپورتشىلارىمىزدى استانادا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆ ارنايى قابىلداپ، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن جەتكىزدى.
سپورت سارايلارى ەل يگىلىگىنە بەرىلسىن!
– قايرات مىرزا، ءسىز ەلىمىزدەگى بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىن جاقتاپ، ۇدايى ماسەلە كوتەرىپ جۇرەسىز. قالاي ويلايسىز، ۋنيۆەرسياداعا ارناپ سالىنعان سپورتتىق نىساندار قاراپايىم حالىقتىڭ يگىلىگىنە بەرىلە مە؟
– ورىندى سۇراق. ازيادا ويىندارى كەزىندە ەلىمىزدە بىرنەشە سپورت نىساندارى سالىندى. بۇگىندە سول جەردە قاراپايىم حالىقتىڭ سپورتپەن اينالىسۋىنا قالتاسى كوتەرمەيدى. بۇل دۇرىس ەمەس. ايتالىق، بالۋان شولاق اتىنداعى سپورت سارايى قىسقى ازيا ويىندارى كەزىندە كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى. بايراقتى باسەكە اياقتالعاننان كەيىن «قازسپورتينۆەست» دەگەن اكسيونەرلىك قوعامنىڭ قاراۋىنا تاپسىرىلدى. ولار سپورت سارايىن ءبىر كۇنگە ميلليونداعان تەڭگەگە جالعا بەرەدى. ساراي الماتى قالاسىنداعى بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىنا تيتتەي دە ۇلەس قوسىپ وتىرعان جوق. ءقازىر سپورت عيماراتى يتتەر مەن گۇلدەردىڭ كورمەسى وتەتىن ورىنعا اينالىپ بارادى. سوندىقتان ءىرى جارىستاردى وتكىزۋ ءۇشىن سالىنعان نىسانداردى جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىنىڭ قاراۋىنا بەرگەن ءجون. سول كەزدە عانا ەلىمىزدە بۇقارالىق سپورت داميدى. بىزدەر وسى سپورت نىساندارىنىڭ كوممۋنالدىق قىزمەت اقىسىنا قينالىپ، بارلىق نىساندى كوممەرسيالىق قۇرىلىمعا اينالدىرۋىمىز ۇلكەن قاتەلىك. وسى سپورت نىساندارىنىڭ ازداعان شىعىندارىن كوتەرىپ، جاستاردىڭ سپورتپەن اينالىسۋىنا جاعداي جاساساق، بۇعان كەتكەن شىعىندى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ءبولىپ وتىرعان ميللياردتاعان قارجىدان ۇنەمدەۋگە بولادى. سپورتپەن اينالىسقان ادامنىڭ دەنى ساۋ بولاتىنى بەلگىلى. وسىنى ەسكەرىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاندىقتاردىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، بۇقارالىق سپورتپەن اينالىسۋىنا باسا ءمان بەرىپ كەلەدى. وكىنىشكە وراي، الدەكىمدەر ىسكە ورتان جولدان ارالاسىپ، سپورت نىساندارىن كوممەرسيالىق قۇرىلىمعا اينالدىرىپ، بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعانى ارقامىزعا ايازداي باتادى.
– ءقازىر كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن لەگيونەر ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇرعانى جاسىرىن ەمەس. جالپى، بۇل ۇردىسكە قالاي قارايسىز؟
– دۇنيەجۇزىنىڭ بارلىق ەلدەرىندە لەگيونەرلەر بار. بۇل الەمدە سوڭعى جىلدارى قالىپتاسقان ءۇردىس قوي. سوندىقتان بۇعان ءباسىبۇتىن قارسىمىن دەپ ايتا المايمىن. دەگەنمەندە، بىزدەر ءبىرىنشى كەزەكتە ەلىمىزدەگى جاستاردى سپورتتىڭ ءتۇرلى سالاسىنا باۋلىساق، لەگيونەرلەرگە كۇنىمىز قاراماس ەدى. شالعايدا جاتقان اۋىلدارعا بارىپ، تالانتتى بالالاردى ىرىكتەپ الىپ، سپورتقا تارتۋىمىز كەرەك. قازاق سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسى جاس جەتكىنشەكتەردىڭ قانداي سپورتقا بەيىمى بار ەكەنىن انىقتاپ بەرەتىن ارنايى تەست جاساپ شىعاردى. وسى سىناقتىڭ كومەگىمەن تالاي بالانىڭ تالانتىن تانىپ بىلۋگە بولادى. 5-6 سىنىپتى وقىپ جۇرگەن جاس جەتكىنشەكتەردىڭ وسى سىناقتان وتكىزىپ، بەيىمىن انىقتاتۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسلان ءسارىنجىپوۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستانداعى ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلار اراسىنداعى سپورتتى دامىتۋدىڭ كونسەپسياسىن دايىندادىق. وسىدان ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن اتالعان قۇجاتتى مينيسترلىكتەگى مامانداردىڭ نازارىنا ۇسىنعانىمىزدا، ولار ءبىرشاما وزگەرتۋلەر جاساۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. بىزدەر ەسكەرتۋلەردى باسشىلىققا الىپ، قۇجاتقا ءتيىستى وزگەرتۋلەردى ەنگىزدىك. تاياۋ كۇندەرى بۇل قۇجات بەكىتىلىپ، جۇزەگە اسا باستايتىن بولادى. بۇل قۇجات جوو مەن مەكتەپتەردە سپورتتى دامىتۋدىڭ شام-شىراعىنا اينالاتىن كۇن دە الىس ەمەس.
سپورت – دەنساۋلىق كەپىلى
– ولاي بولسا، الداعى ۋاقىتتا بۇقارالىق سپورت دامي تۇسەتىن بولدى عوي. سىزدىڭشە، ەل ازاماتتارى ءۇشىن سپورتتىڭ ورنى قانشالىقتى بولۋى كەرەك؟
– كۇنى كەشە عانا وتكەن ۋنيۆەرسيادادا قازاقستان 20 كۇن بويى كوماندالىق ەسەپتە ەكىنشى ورىندا تۇردى. سول كەزدە الەم حالقىنىڭ «بۇل قانداي ەل» دەپ قازاقستاندى تانىپ-بىلۋگە ۇمتىلدى. سپورت – ەلدى تانىتاتىن قۇرال ەكەنىن ءقازىر بەس جاسار بالا دا بىلەدى. سپورت ەلىمىزدى تانىتىپ قويماي، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن كوتەرۋگە كوپ سەپتەسەتىن سالا ەكەنى بەلگىلى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەسەبىنشە مەديسينا ارقىلى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن 10-12 پايىزعا دەيىن كوتەرۋگە بولادى. بۇدان ارى قاراي مەديسيناعا ميللياردتاپ قارجى قۇيساڭىز دا جاعداي جاقسارمايدى. ال بۇقارالىق سپورت حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن 55-60 پايىزعا دەيىن كوتەرەتىن مۇمكىندىككە يە. سوندىقتان بىزدەر بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋعا قارجى اياماۋىمىز كەرەك. مۇنىڭ پايداسى وراسان زور. الەمدە ۋنيۆەرسيادانىڭ مۇراسى دەگەن قاعيدا قالىپتاسقان. تورتكۇل دۇنيە كوز تىككەن ءىس-شارالار مەملەكەتتىڭ دامۋىنا پايداسىن تيگىزەتىنى ءتيىس. بايراقتى باسەكە وتكەننەن كەيىن سپورتتىق نىسانداردى جاستاردىڭ پايدالانۋىنا بەرگەن ءجون. قاندايدا ءبىر اكسيونەرلىك قوعامدار ەنشىلەپ كەتپەۋ كەرەك. سول كەزدە بىزدەر ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ايتقانداي، حالىقتىڭ 30 پايىزى بۇقارالىق سپورتپەن اينالىسۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. 30 پايىز دەگەنىڭىز 6 ميلليون ادام. سول 6 ميلليوننىڭ 10 پايىزى سپورتپەن كاسىبي تۇردە اينالىسسا (بۇل دەگەنىڭىز 600 مىڭ ادام) بىزدەر شەتەلدەن سپورتشى شاقىرماس ەدىك. ءقازىر بىزدەر قىتايدان ءبىراز اۋىر اتلەتتەردى شاقىردىق. سول سياقتى كاۆكازدان بالۋاندار كەلىپ، ەلىمىزدىڭ نامىسىن قورعاپ ءجۇر. بۇقارالىق سپورتتى وركەندەتسەك، لەگيونەرلەرگە كۇنىمىز قارامايدى.
لوندون وليمپياداسىندا مايا مانەزا مەن زۋلفيا چينشانلو التىن الىپ بەرگەندە باتىستىڭ باسىلىمدارى «قازاقستان التىن مەدالعا يە بولدى» دەپ ءسۇيىنشى سۇراعان جوق. ولار «جۇڭگو ءوز ازاماتتارىنىڭ قازاقستانعا التىن مەدال الىپ بەرگەنىنە نارازىلىق ءبىلدىردى» دەگەن ماعىنادا حابار تاراتتى. وسىنداي جايتتاردى نازارعا الساق، لەگيونەرلەر ابىرويىمىزدى ءبىز ويلاعانداي اسقاقتاتپايتىنىن بايقايمىز. سوندىقتان بىزدەر بۇقارالىق سپورتتى دامىتىپ، تالانتتى قازاقستاندىق جاستاردىڭ جارقىراي كورىنۋىنە جول اشۋىمىز كەرەك.
– ول ءۇشىن ۋنيۆەرسيادا ءۇشىن سالىنعان عيماراتتار حالىقتىڭ يگىلىگىنە بەرىلۋى كەرەك قوي.
– دۇرىس ايتاسىز. ءقازىر بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەپ، ۇكىمەتكە ءتيىستى ۇسىنىستار جاساپ جاتىرمىز. سپورت نىساندارىن حالىقتىڭ پايدالانۋىنا بەرۋ ماسەلەسىن الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ تە ەكى قولىن كوتەرىپ قولداپ وتىر. اقىرعى شەشىمدى ۇكىمەت قابىلدايتىنى بەلگىلى. ءوزىڭىز بىلەسىز توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا الماتىداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ سول كەزدەگى رەكتورلارى جاتاقحانالاردىڭ كوپشىلىگىن ساتىپ جىبەردى. سونىڭ كەسىرىنەن ءقازىر الماتىداعى وقۋ ورىندارى اراسىندا جاتاقحانا ماسەلەسى ەڭ وزەكتى ماسەلەگە اينالدى. بىزدەر بايراقتى باسەكە اياقتالعاننان كەيىن ۋنيۆەرسيادا قالاشىعىن ستۋدەنت جاستارعا جاتاقحانا رەتىندە بەرۋ تۋراسىندا ۇسىنىس جاساپ جاتىرمىز. مەنىڭ بۇل ۇسىنىسىمدى قالا باسشىسى احمەتجان سماعۇل ۇلى دا قولدادى. ءبىراق و باستاعى جوسپار بويىنشا شەتەلدىك سپورتشىلار ءۇشىن تۇرعىنجاي رەتىندە سالىنعان ۇيلەر «قولجەتىمدى باسپانا» باعدارلاماسى بويىنشا حالىققا ۇلەستىرىلۋى ءتيىس ەكەن. مەنىڭشە، ۋنيۆەرسيادا قالاشىعىن حالىققا باسپانا رەتىندە تاراتىپ بەرۋ ءجون ەمەس. ونى ستۋدەنتتەر قالاشىعىنا اينالدىرۋىمىز كەرەك. ءقازىر الماتىدا 600-700 مىڭ ستۋدەنت بار. سولاردىڭ تەك 20 پايىزى عانا جاتاقحانامەن قامتىلعان. ەگەر وسى نىسانداردى ستۋدەنتتەرگە بەرسەك، جاستارىمىز ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ مۇنداي قامقورلىعىن جىلدار بويى ايتىپ، كوكىرەكتەرىن ماقتانىش سەزىمى كەرنەپ جۇرەر ەدى. تاياۋدا ۋنيۆەرسيادادان كەيىن ەل ستۋدەنتتەرى اتىنان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا وسى ماسەلەنى ايتىپ، حات جازدى. قازاقستان ستۋدەنتتەرى 2022 جىلى مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن ەلىمىزدىڭ قىسقى وليمپيادانى وتكىزەتىنىنە سەنىم ارتىپ وتىر. بۇگىندە ايتۋلى جارىستى وتكىزۋ ءۇشىن الماتى مەن بەيجىڭ عانا تالاسۋدا. ءبىزدىڭ باعىمىز جاناتىنىنا سەنىمدىمىن. سوندىقتان ۋنيۆەرسياداعا ارناپ سالعان نىسانداردى مەملەكەت قاراماعىندا قالدىرعان ءجون.
لوندون وليمپياداسىندا مايا مانەزا مەن زۋلفيا چينشانلو التىن الىپ بەرگەندە باتىستىڭ باسىلىمدارى «قازاقستان التىن مەدالعا يە بولدى» دەپ ءسۇيىنشى سۇراعان جوق. ولار «جۇڭگو ءوز ازاماتتارىنىڭ قازاقستانعا التىن مەدال الىپ بەرگەنىنە نارازىلىق ءبىلدىردى» دەگەن ماعىنادا حابار تاراتتى.
عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قاجەت
– قايرات حايروللا ۇلى، بۇگىندە ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان قازاق سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسى بىلىكتى سپورتشىلار دايىنداۋمەن قاتار، سپورتتىق عىلىمدى دا دامىتۋعا ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقانىن بىلەمىز. قازاقستانداعى سپورتتىق عىلىمنىڭ دامۋىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– سپورتتىق عىلىم بۇل ءبىزدىڭ ەڭ وسال تۇسىمىز. قازىرگى دامىعان زاماندا سپورتتىق عىلىم دامىمايىنشا سپورت وركەندەمەيدى. اتاقتى سپورتشىلارىمىزدىڭ جاتتىقتىرۋشىلارى سپورتتىق عىلىمعا ءتيىستى دەڭگەيدە ءمان بەرمەيدى. بۇدان كەيىن بابىنا كەلگەن سپورتشىلار جارىس كەزىندە ءسۇرىنىپ، جايسىز جاعدايلارعا تاپ بولىپ جاتادى. ايتالىق، سەرىك ساپييەۆ بەيجىڭ وليمپياداسى قارساڭىندا ول ءوز سالماعىندا توپ باستاپ تۇردى. كوپشىلىگىمىز سەرىكتىڭ وليمپيادادا توپ جاراتىنىنا سەنىمدى بولدىق. جالپى، سپورتشىلار بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا بابىنا كەلەدى. سول باپتى ءىرى جارىستارعا دەيىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن سپورتتىق عىلىمعا جۇگىنۋ كەرەك. بەيجىڭ وليمپياداسى قارساڭىندا سەرىك ءبىزدىڭ اكادەميانىڭ جانىنداعى سپورتتىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا كەلىپ تەكسەرۋدەن ءوتتى. سول كەزدە ماماندار سەرىكتىڭ بابىندا ەكەنىن ايتىپ، ءوزىن-وزى زورىقتىرماي بابىن ساقتاۋ تۋراسىندا كەڭەس بەردى. وكىنىشكە وراي، سەرىك مامانداردىڭ سوزىنە قۇلاق اسپاي ۇستى-ۇستىنە جاتتىعۋ جاسادى. ناتيجەسىندە ول بەيجىڭ وليمپياداسىندا زورىعىپ، چەمپيون بولا الماي قالدى. كەيىننەن سەرىك ءىنىمىز ءوزىنىڭ قاتەلىگىن ءتۇسىندى. لوندون وليمپياداسىندا ءبىزدىڭ ينستيتۋتتىڭ عالىمدارىمەن تىعىز جۇمىس ىستەپ، ولاردىڭ ايتقاندارىن ەكى ەتپەي ورىنداپ، ناتيجەسىندە لوندون وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى، باركەر كۋبوگىنىڭ يەگەرى اتاندى. دزيۋدويست اسحات جيتكەيەۆ پەن شاڭعىشى الەكسەي پولتورانين وليمپيادا ويىندارى قارساڭىندا ماماندار كەڭەسىنە قۇلاق، وپىق جەپ قالعانىن بىلەمىن. سوندىقتان بىزدەر سپورتتىق عىلىمدى دامىتۋعا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.
– بۇل باعىتتا مەملەكەت تاراپىنان قاندايدا ءبىر قولداۋ قاجەت شىعار؟
– ارينە، ءبىر وقۋ ورىننىڭ كۇشىمەن سپورتتىق عىلىمدى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. مەملەكەتتىڭ قولداۋى اۋاداي قاجەت. 2001 جىلى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دەنە شىنىقتىرۋ مەن سپورتتى دامىتۋدىڭ 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان سالالىق باعدارلاماسىن» بەكىتكەن ەدى. وسى باعدارلامادا قازاقستاندا بۇقارالىق سپورت پەن كاسىبي سپورتتى دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇرۋ تاپسىرىلعان ەدى. وكىنىشكە وراي، پرەزيدەنتتىڭ سول تاپسىرماسى ورىندالماي قالدى. ءقازىر بىزدەر اكادەميا جانىنان شاعىن سپورتتىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇرىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. شاعىن ينستيتۋت وتاندىق سپورتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن عىلىمي تۇرعىدان تولىقتاي زەردەلەيتىن مۇمكىندىگى جوق. ۋنيۆەرسيادانىڭ شەڭبەرىندە وسى ماسەلەنى وڭ باعىتتا شەشۋ تۋراسىندا ۇكىمەتكە حات جازىپ، ماسەلە كوتەرىپ جاتىرمىز. بايراقتى باسەكەدەن كەيىن بوساعان عيماراتتاردىڭ ءبىر بۇرىشىنان عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇرۋ تۋراسىندا ۇسىنىس جاسادىق. بۇل ماسەلەنىڭ قالاي شەشىلەتىنى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە. ەگەر ۇسىنىسىمىز ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ تاپسا، بىزدەر حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ، زامان تالابىنا ساي عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇراتىن مۇمكىندىگىمىز بار. بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى اكادەميا عالىمدارى تولىقتاي يگەرىپ كەتەتىن مۇمكىندىگى بار.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان نۇرلان جۇماحان.
