سوۆەت ۇكىمەتىنەن بۇرىنعى ۋاقىتتا ءبىلىمدى، ونەردى قولداعان، تۇتاس اۋىلعا قامقور بولعان قازاق بايلارى وتكەنى بەلگىلى. باتىستا ەندريۋ كارنەگي، گەنري فورد، ستيۆ دجوبس سەكىلدى بايلار وزگەشە ويلايتىن، حالىقشىل ميلليونەر رەتىندە ءمالىم بولدى. بىزدە بۇنداي كىسىلەردى قۇدايعا قاراعان ادام دەيدى دەمەسەڭىز، ارنايى تەرمين جوق، ال باتىستا ونداي بايلاردى social entrepreneur دەپ اتايدى ەكەن.
Social entrepreneur دەگەندى اۋدارساق، الەۋمەتي كاسىپكەر بولادى (قازىرگى قازاق ءسوزجاسامى «ي» جۇرناعىن كوپ قولدانباي، ونىڭ ورنىنا «دىك»، «دىق»، «لىك»، «لىق» جۇرناعىنا ەرەكشە بەلسەندىلىك بەرگەن؛ تۋرا وسى جەردە «الەۋمەتتىك كاسىپكەر» دەگەننەن گورى، «الەۋمەتي كاسىپكەر» دەگەن دۇرىسىراق بولاتىن سەكىلدى؛ وسىلاي قولدانۋعا رۇقسات ەتىڭىز، مارتەبەلى وقىرمان). بۇل، قىسقاشا ايتقاندا، اقشاسىن قىزىق پەن اتاققا عانا ەمەس، ىزگىلىككە دە، نەمەسە تەك ىزگىلىككە جۇمسايتىن، قايىرىمدى، حالىقشىل ادام دەگەن ماعىنانى بەرەدى. قايىرىمدىلىققا ارالاسىپ، مەسەنات دەگەن اتاق الىپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى بۇل كاتەگورياعا ەنە المايدى. الەۋمەتي كاسىپكەر، ياعني، social entrepreneur بولۋ ءۇشىن كاسىبىڭىزدى ەل قامىنا قاراي باعىتتاۋىڭىز كەرەك، ءسىز شىعاراتىن ءونىم نەمەسە ۇسىناتىن قىزمەتىڭىز قوعامعا پايدالى بولۋى ءتيىس. الەۋمەتي كاسىپكەر قىزمەتكە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى، از قامتىلعان جانداردى الۋعا تىرىسادى. قالتاسىنا تۇسەتىن اقشادان بۇرىن، الەۋمەتكە پايدا تيگىزۋدى، ودان دا بۇرىن زيان تيگىزىپ الماۋدى ويلايدى. ولار گەنري فوردتىڭ مىنا سوزىنە توقتايدى: «ادام قوعامعا قانشالىق پايدا تيگىزسە، تۋرا سونشالىق تابىس تابۋى شارت».
يسحاح اديزەستىڭ ايتۋىنشا، كاسىبىنىڭ يدەياسىنا بەرىك ادام – كاسىپكەر، ال روبەرت كيوساكي ءوزى ارالاسپاسا دا جۇرە بەرەتىن كاسىبى بار ادام عانا كاسىپكەر دەيدى. قازاقستانعا تۇگەل تانىلىپ، ەڭ باي ادامداردىڭ قاتارىنا كىرمەسە دە، جوعارىداعى ەكى تالاپقا تولىق جاۋاپ بەرە الاتىن ءبىر ازاماتتى الەۋمەتي كاسىپكەردىڭ مىسالى رەتىندە اڭگىمەلەگىم كەلىپ وتىر. ول – جەزقازعان بيزنەس جانە كولىك كوللەدجىنىڭ قۇرىلتايشىسى بەكزات التىنبەكوۆ.
ول ءوز يەلىگىندەگى كوللەدج ماماندارىنىڭ ساپاسىن جاقسارتپاققا ۇنەمى تالپىنىپ جۇرەدى. ونىسى ستۋدەنتتەر الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنگەنىنەن. جاڭا باستامالاردى قولداپ، وعان مۇمكىندىگىنشە كومەككە مۇقتاج جاستاردى تارتادى. تاپقان اقشاسىن جۇمساردا وزىنە عانا قاتىستى ەتىپ ەمەس، اينالاسىنداعىلاردىڭ دا اقىسىن ەسكەرىپ جوسپارلايدى. ونىڭ بۇل ادەتىنە الىس-جاقىن تانىستارىنىڭ ءبارى قانىق. وسى جەردەن ءبىراز ليريكالىق شەگىنىس جاساعان ءجون. ويتكەنى، بەكزات التىنبەكوۆ جاساعان ءاربىر ىزگى ءىستىڭ استارىندا ونىڭ بالالىق شاعىنان قالعان اسەرلەر جاتادى...
بىلتىر كۇزدە الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا «التىن جۇرەك» سىيلىعىنىڭ «بىلىمگە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» نوميناسياسىن الىپ تۇرىپ بۇل كىسى مىنا مازمۇنداعى ءسوزدى ايتتى: «وسى كۇنگە جەتكەنىم ءۇشىن، 41 جاس عۇمىرىندا بىزگە ۇلگى كورسەتىپ كەتكەن عومار اكەمە، 37 جاسىندا 13 بالامەن جەسىر قالىپ، ولاردى امان-ەسەن وسىرگەن اسىل انام قايىنجامالعا راقمەت ايتامىن». بۇل ون ءۇش بالانىڭ ورتانشىسى بولعان، ون ءبىر جاسىندا اكەدەن جەتىم قالعان بالانىڭ ءسوزى ەدى.
الدىمدا اعالارىم بار عوي دەپ الاڭسىز كەتپەي، كەيىنگى ءىنى-قارىنداستارى ءۇشىن جۇرەگى سىزداعان بالا بەكزات ويناۋدان ەرتە تيىلعان. تاڭەرتەڭ تۇرا سالا سيىر ساۋىپ، ءۇيدىڭ ونى-مۇنى شارۋاسىن رەتتەپ، ءتۇس بولىپ قالعان كەزدە نان اكەلۋ ءۇشىن دۇكەنگە جۇگىرەدى ەكەن. سوندا دۇكەندە كەزدەسكەن ايەلدەر «سيىر ساۋىپ كەلىپسىڭ عوي، اينالايىن» دەپ ريزا بولىسىپ جاتسا، ىڭعايسىزدانىپ «ساۋعان جوقپىن» دەيتىن كورىنەدى. سيىردىڭ جەلىنىن تارتا بەرگەننەن ساۋساقتارى اپپاق بولىپ قالاتىنىن بايقاۋعا ول كەزدە ءومىر تاجىريبەسى جەتپەگەنى عوي...
سوندا قاراسى كوپ وتباسى ءبىر تۇسكى استىڭ وزىندە ءتورت بولكە نان جەيدى ەكەن. ارينە، ءبىر قوزى ارتىق تۋسا، ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق شىعادى. ءبىراق پەندەگە ءتان ءبىر قاسيەت، مويىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، سول ءۇشىن ۋايىم جەۋ عوي. شاي ۇستىندە وسى بالا-شاعانى قالاي اشىقتىرمايمىن، قالاي قاتارعا قوسامىن دەپ ءالى قىرىققا كەلمەگەن كەلىنشەك ۋايىمداپ وتىرسا، سونى ەرەكشە سەزىپ ون ءبىر جاسار ورتانشى ۇل دا قامىعىپ ءارى شيرىعىپ وتىرادى ەكەن. شيرىققانى عوي، وزىمنەن كەيىنگى بالالار باسقا ءۇيدىڭ داستارقانىنا قىزىقپاسا ەكەن دەپ، تاماقتىڭ نەشە ءتۇرىن ءپىسىرۋدى ۇيرەنىپ، شاماسى جەتكەنشە داستارقاندى تولتىرۋعا تىرىسىپ جۇرەدى. سولايشا، ەلگەزەكتىگىمەن كوپشىلىككە جاققان بالا عومار اكەسىنىڭ ابىرويلى اتىنا كىر كەلتىرمەي ەر جەتەدى.
مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، كاسىبي تەحنيكالىق مەكتەپكە تۇسپەك بولىپتى. الايدا اناسى ءۇمىت ەتكەن ۇلى جوعارى ءبىلىم السا ەكەن دەيدى، سول ءۇشىن دە ەمتيحان تاپسىرۋعا ۋنيۆەرسيتەتكە اتتاندىرادى. سويتسە دە، ول جولى ءتۇسۋ بۇيىرماي تۇر ەكەن. وعان، ءبىراق بوزبالا بەكزات قۋانباسا، مۇڭايمايدى. وقۋعا جۇمسا دەپ بەرگەن اقشاعا سول جىلى تۇرمىسقا شىققالى جاتقان اپاسىنىڭ تويىنا كەرەكتى زاتتاردى الىپ، ەلگە قايتادى. ءسويتىپ، روبەرت كيوساكي ايتاتىن، ساتسىزدىكتى قۋانىشقا، ءسۇرىنىستى جەڭىسكە اينالدىرۋ ءپرينسيپىن بولاشاق كاسىپكەر ءبىرىنشى رەت باسشىلىققا الادى.
وقۋعا بارماي قالعان جىلى جۇكشى بولىپ جۇمىس ىستەي باستاپتى. دەگەنمەن، كوپ ۇزاماي ءبىر كەزدەرى عومار مارقۇمنىڭ جاقسىلىعىن كورگەن اۋداندىق گازەتتىڭ باس رەداكتورى جۇمىسقا شاقىرعان ەكەن. بۇل جاڭا ءومىردىڭ، اعارتۋشىلىق-قايراتكەرلىك ءومىردىڭ باسى ەدى. ودان ازداعان جىل وتكەن سوڭ بەكزات التىنبەكوۆ جەزقازعان قالاسىنا كەلىپ، «ديدار» تەلەارناسىنا جۇمىسقا تۇرادى، تاعى از ۋاقىت وتكەننەن كەيىن جەزقازعان ۋنيۆەرسيتەتىن تاريح ماماندىعى بويىنشا ءبىتىردى. ديپلومى بار مامان رەتىندە قىزمەت جولىن مەكتەپتە باستاپ، اقىرى جەكەمەنشىك وقۋ ورداسىن اشادى. بۇل ارالىقتا قىزمەت جولىنان كاسىپ جولىنا بەت بۇرۋعا سەبەپ بولعان ءبىر وقيعا بار...
«ءبىر جولى جۇمىسقا كەتىپ بارا جاتىپ، باتەڭكەمنىڭ باۋىن بايلاماق بولىپ ەڭكەيگەندە قان قىسىمىم كوتەرىلىپ، قۇلاپ قالا جازدادىم»، – دەيدى بەكزات عومار ۇلى: «سوندا مەن ءبىر كۇنى وسىلاي ءولىپ قالسام، بالا-شاعام كەدەيلىكتە قالا ما دەگەن وي كەلدى. ءسويتىپ، ەسىك الدىنان شاعىن دۇكەن اشتىم، سودان قيىندىعى مەن قىزىعى ارالاس كاسىپ جولى باستالىپ كەتتى».
تاعى سول بىلتىرعى جىلى جازدا وسى جەزقازعاندىق بيزنەس جانە كولىك كوللەدجىنىڭ ءداستۇرلى جيىنى ءوتتى. سەركە قوجامقۇلوۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ عيماراتىندا كوللەدجدىڭ ۇستازدارىنا، ستۋدەنتتەرىنە، سونداي-اق قالا مەكتەپتەرىندە وقيتىن وقۋشىلارعا بەكزات التىنبەكوۆتىڭ اتىنان ستيپەنديالار تابىستالدى. ەڭ ۇلكەن سىيلىق – پاتەردىڭ كىلتى بولدى. كوللەدجدە قىزمەت ىستەيتىن ەرلى-زايىپتى ەكى قىزمەتكەرگە جەزقازعان قالاسىنان ءبىر بولمەلى پاتەردىڭ كىلتى بەرىلدى. شاعىن بولماسا دا جەكە باسپاناعا قول جەتكىزگەن ادامنىڭ ساحناعا شىققاندا تولقىعاننان راقمەتتى ازەر ايتىپ، باسقا سوزگە شاماسى كەلمەي قۋانىشتان كۇلىپ جىبەرگەنىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتكەن بولارسىز.
وسىلايشا، ءبىر كەزدەرى ءوزى قالاماقى ءۇشىن جازۋ جازعان جاس جۋرناليست بۇگىندە جاستارعا ستيپەنديا، ءارتۇرلى سىياقى، ءتىپتى قالاماقى بەرىپ وتىر. ەندى-ەندى قاز-قاز باسىپ ورنىنان تۇرىپ كەلە جاتقان، رەسپۋبليكاعا تاراي باستاعان «بەكزادا» جۋرنالى وسى الەۋمەتي كاسىپكەردىڭ يەلىگىندە. اقپاراتتىق كەڭىستىكتە جاعىمدى مالىمەتتەردى كوبەيتۋدى كوزدەگەن جۋرنال، اۆتورلارىنا قالاماقى بەرۋمەن دە ەرەكشەلەنەدى.
بەكزات التىنبەكوۆ باستاعان ءاربىر ىزگى ىسكە ساتتىلىك تىلەيمىز جانە بۇدان دا زور جۇمىستار كۇتەمىز.
ارمان المەنبەت
