جول جانە كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، اۋەجايلاردى جاڭعىرتۋ، قوعامدىق كولىكتى جاقسارتۋ، قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى، ءتيىمدى باسقارۋ جانە جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارىن جاڭارتۋ – بۇل جانە باسقا دا ماسەلەلەر بۇگىنگى كۇنى شىعىس قازاقستان وبلىسى تۇرعىندارىن الاڭداتۋدا. اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ قورىتىندىسى، الداعى جوسپارلار جانە باسىم جوبالار تۋرالى شقو اكىمىنىڭ ورىنباسارى باقىتجان باياحمەتوۆ ايتىپ بەرەدى.
– وڭىردەگى وزەكتى ماسەلە – جول. شىعىس قازاقستاندا جول جەلىسىن جاڭعىرتۋ مەن كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ءۇشىن قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟
– شىعىس قازاقستان وبلىسى كولىك لوگيستيكاسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى، سەبەبى ول رەسەي مەن جۇڭگو اراسىندا ورنالاسقان. سوڭعى ۋاقىتتا وسى ءرولدى نىعايتۋعا باعىتتالعان ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار بەلسەندى دامىپ كەلەدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن سالىنعان بۇقتىرما كوپىرىنىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى – وبلىس ءۇشىن ماڭىزدى جەتىستىك. بۇل نىسان لوگيستيكانى ەداۋىر جاقسارتادى. سونىمەن قاتار كاتونقاراعاي مەن زايساندا جاڭا اۋەجايلاردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. اتالعان جوبالار ءوڭىردىڭ تۋريستىك الەۋەتىن عانا ەمەس، كولىك ينفراقۇرىلىمىن دا كۇشەيتەدى.
– بۇل جوبالار قالاي دامىپ جاتىر؟
– 28 ناۋرىزدا كولىك ءمينيسترى مارات قارابايەۆ جۇمىس ساپارى اياسىندا جاڭا نىسانداردىڭ، سونىڭ ىشىندە اۋەجايلاردىڭ قۇرىلىسىن رەسمي تۇردە ىسكە قوستى. بارلىق جۇمىستار بەكىتىلگەن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما بويىنشا تاجىريبەلى مەردىگەرلەردى تارتا وتىرىپ جۇرگىزىلۋدە، ال قارجىلاندىرۋ «قازاەروناۆيگاسيا» رمك تاراپىنان قامتاماسىز ەتىلۋدە.
سونىمەن قاتار وڭىردە جولداردى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى بەلسەندى تۇردە جالعاسىپ جاتىر. مىسالى، قالباتاۋ – مايقاپشاعاي ماڭىزدى اۆتوجولىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالۋعا جاقىن. وسينوۆ اسۋى اينالما جولىنىڭ رەكونسترۋكسياسى جانە «مايقاپشاعاي» باقىلاۋ-وتكىزۋ پۋنكتىنىڭ جاڭعىرتىلۋى جۇرگىزىلۋدە.
– تاعى قانداي جول جوبالارى جوسپارلانىپ وتىر؟
– مارقاكول كولىنە قولجەتىمدىلىكتى جاقسارتۋ ماقساتىندا مارقاكول – ۇرانقاي جولى كۇردەلى جوندەلىپ، ۇزىندىعى 120 شاقىرىمدىق اۋستريالىق جول ينفراقۇرىلىمى جاقسارتىلادى. سونداي-اق ريددەرگە، شەمونايحاعا جانە اباي وبلىسى باعىتىنداعى سەمەيگە اپاراتىن جولداردا جوندەۋ جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر.
وتكەن جىلى، ياعني جول جىلى رەتىندە جاريالانعان كەزەڭدە رەكوردتىق 710 شاقىرىم جول جوندەلدى. بيىل تاعى 870 شاقىرىم جول جوندەۋدەن وتكىزىلەدى. بۇل جۇمىستار رەسپۋبليكالىق تا، جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولداردى دا قامتيدى.
– وڭىردە كولىك ينفراقۇرىلىمى بويىنشا تاعى قانداي باستامالار بار؟
– جول جوبالارىنان بولەك، «مايقاپشاعاي» جانە «ءۇبى» وتكىزۋ پۋنكتتەرى ماڭىندا كەدەندىك قويمالار قۇرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا. بۇل سىرتقى ساۋدانى جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار ءبىز وزەن قاتىناسىن قايتا جانداندىرامىز، بۇل كورشى ەلدەرمەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتادى.
جەكە ينۆەستيسيالار اياسىندا وسكەمەندە جانە وڭىردەگى تاۋ-شاڭعى كۋرورتتارىندا اسپالى ارقان جولىن سالۋ جوبالارى قاراستىرىلۋدا. بۇل ءوڭىردىڭ تۋريستىك تارتىمدىلىعىن ارتتىرىپ، كولىك قاتىناسىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.
– ال وڭىردە قوعامدىق كولىك سالاسى قالاي دامىپ جاتىر؟
– وتكەن جىلى قوعامدىق كولىك پاركى جاڭارتىلدى: 77 اۆتوبۋس جانە 26 شاعىن اۆتوبۋس ساتىپ الىندى. بيىل تاعى 40 تەحنيكا ساتىپ الىنادى، بۇل وبلىس تۇرعىندارى ءۇشىن جولاۋشىلار تاسىمالىنىڭ ساپاسىن جاقسارتادى.
ايتا كەتەيىن، وسى جوبالاردىڭ بارلىعى «تۇيىق» ءوڭىر سانالاتىن شىعىس قازاقستان وبلىسىن ەلىمىزدىڭ نەگىزگى لوگيستيكالىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالدىرۋعا باعىتتالعان. ءبىز بۇل وزگەرىستەر كولىك قاتىناسىن ەداۋىر جاقسارتىپ، ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق وسۋىنە سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىز.
– باقىتجان كاكەنقاجى ۇلى، وسكەمەن قالاسىنداعى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار پوليگونىنىڭ تولىپ كەتۋ ماسەلەسى بۇگىندە ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. قالا تۇرعىندارىن ونىڭ ەكولوگيالىق جاعدايعا تەرىس اسەرى الاڭداتادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟
– شمەلوۆ لوگ اۋدانىنداعى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار پوليگونى 1957 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل جەردە 7 ميلليون توننادان استام قالدىق جينالعان. 1997 جىلدان باستاپ بۇل نىسانعا رەسمي تۇردە «وسكەمەنسپەسكوممۋنترانس» ج ش س قىزمەت كورسەتەدى. ول وبلىستىق ەكولوگيا دەپارتامەنتى بەرگەن ەميسسيا رۇقساتى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى.
الايدا قازىرگى قولدانىستاعى زاڭناما ەكولوگيالىق ستاندارتتاردىڭ جوعارى بولۋىن تالاپ ەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا قالدىقتاردى كومۋ ليميتتەرى بىرنەشە ەسەگە قىسقارتىلدى: ەگەر بۇرىن جىلىنا 70 مىڭ تونناعا دەيىن قابىلدانسا، 2025 جىلعا قاراي بۇل كولەم 11،4 مىڭ توننادان اسپاۋعا ءتيىس.
جۇكتەمەنى ازايتۋ ماقساتىندا قازىرگى ۋاقىتتا قالدىقتاردى ورنالاستىرۋ نورماتيۆتەرى قايتا قارالىپ، پوليگوندى جاڭعىرتۋدىڭ مۇمكىن بولاتىن نۇسقالارى نەمەسە قوقىستى قايتا وڭدەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى تالقىلانۋدا. ءبىز باقىلاۋشى ورگاندارمەن كەڭەسىپ، قازىرگى زامانعى ەكولوگيالىق ءقاۋىپسىز شەشىمدەردى قاراستىرىپ جاتىرمىز.
– جاڭا پوليگون سالۋ جوسپاردا بار ما؟ ەگەر بار بولسا، بۇل ۇدەرىس قانداي كەزەڭدە؟
– ءيا، قازىرگى قولدانىستاعى پوليگون ءوز مۇمكىندىگىن تاۋىستى جانە رەكۋلتيۆاسيالاۋعا جاتادى. قازىرگى كەزدە ءبىز جاڭا زاماناۋي پوليگون سالۋعا ارنالعان جەر تەلىمىن بەلسەندى تۇردە ىزدەستىرىپ جاتىرمىز.
ايقىن تالاپتار بار: جەر ۋچاسكەسى تۇرعىن ۇيدەن كەم دەگەندە 1 شاقىرىم قاشىقتىقتا، اۋەجايدان 13 شاقىرىمنان جاقىن ەمەس، سۋ كوزدەرىنەن 500 مەتردەن الشاق ورنالاسۋى جانە توپىراقتاعى جەر استى سۋى كەمىندە 20 مەتر تەرەڭدىكتە بولۋى كەرەك.
سونىمەن قاتار قالدىقتاردى وڭدەۋ تەحنولوگياسىن تاڭداۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ەكولوگيالىق جانە تەحنيكالىق تۇرعىدان قولايلى شەشىم بەكىتىلگەننەن كەيىن عانا ناقتى ورىن تاڭدالىپ، قۇرىلىستىڭ باستالۋ مەرزىمى انىقتالادى.
– وبلىستا ريددەر جەو-نىڭ جاعدايىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ وتىر. بۇل كاسىپورىنداعى قازىرگى احۋال قانداي؟
– سوڭعى ەكى جىلدا ريددەر جەو-دا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ورىن الدى. جابدىقتاردىڭ توزۋ دەڭگەيى 74،5%-دان 45،7%-عا دەيىن، ال جىلۋ جەلىلەرىنىكى 82%-دان 66،8%-عا دەيىن تومەندەدى. بۇل اۋقىمدى جاڭعىرتۋ جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. 6 قازاندىق پەن 3 تۋربينا كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى، 19 شاقىرىم جەلى اۋىستىرىلدى.
2024 جىلى ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن اۋقىمدى جۇمىس جۇزەگە اسىرىلدى: ەكى قازاندىق جوندەلىپ، شامامەن 13 شاقىرىم جەلى اۋىستىرىلدى، وتىن جەتكىزۋ جۇيەسى سەيسميكالىق قورعانىسپەن كۇشەيتىلىپ، جاڭعىرتىلدى. بۇل جىلىتۋ ماۋسىمىندا جىلۋ جەتكىزۋدىڭ تۇراقتىلىعى مەن سەنىمدىلىگىن ەداۋىر ارتتىرادى.
