الەم ەلدەرىمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىنىڭ بەرەرى مول. قازاقستان قاشان دا سىرتقى ساياساتتا ساۋدا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋعا وڭ كوزقاراس تانىتادى. ەكونوميكانى ىنتالاندىرۋ، ەكونوميكالىق وسىمگە قول جەتكىزۋ، ەكونوميكانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ينفلياسيانى تەجەۋ ءۇشىن ساۋدا-ساتتىقتى دامىتۋ باسىم باعىتتاردىڭ بىرىنە جاتاتىنى تۇسىنىكتى. ويتكەنى ساۋدا – قاي ەلدىڭ بولماسىن ەكونوميكاسىنداعى ماڭىزدى بولىك.
قازاقستان تاريحىنا كوز سالساق، ەلىمىز ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان. بۇل دەگەنىمىز بىرنەشە عاسىرلار بۇرىن العاشقى ساۋدا بايلانىسى قازاق توپىراعى ارقىلى وركەندەگەنىن بىلدىرەدى. شىعىس پەن باتىستى بايلانىستىرعان وسىناۋ كەرۋەن جولى بۇگىنگى قازاقستاننىڭ ساۋدا-ساتتىق سالاسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستى جوعارى دەڭگەيدە اتقارا الاتىنىنا دالەل بولىپ وتىر. ساۋدا-ساتتىقتان تۇسكەن پايدانىڭ ءوز كەزەگىندە جالپى ىشكى ءونىم كولەمىندە دە ايتارلىقتاي ۇلەسكە يە بولاتىنى ءسوزسىز. ونىڭ ۇستىنە نارىقتىق ەكونوميكا تۇسىندا ساۋدا-ساتتىق بايلانىستار بۇكىل سالاعا وزىندىك اسەرىن تيگىزەدى. ال مەملەكەتتىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدا الداعى جىلدارعا ناقتى جوسپارلارى بولۋى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرىپ، ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى بەكىتە تۇسەدى.
بۇگىندە ەلىمىز الەم ەلدەرىمەن ساۋدا-ساتتىق بايلانىستى، تاۋار اينالىمى كولەمىن ارتتىرىپ كەلە جاتىر. ماسەلەن، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان اراسىندا اۋقىمدى جوبالار قولعا الىنعان. سونىڭ ىشىندە بيىلدان باستاپ «ورتالىق ازيا – سزيانسۋ» اتتى ورتالىق قۇرۋ جوسپارى بەكىتىلگەن بولاتىن.
بۇل رەتتە قىتاي-قازاقستان كومپانيالارى ءوزارا ەكىجاقتى قۇجاتتارعا قول قويدى. كەلەشەكتە قىتايدا سالىنعان ساۋدا ورتالىعىندا قازاقستاندىق ونىمدەر ساتىلىمعا قويىلادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قىتايمەن اراداعى ساۋدا اينالىمىن 100 ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتكىزۋ كەرەك ەكەنىن دە ايتقان بولاتىن. ال جوعارىدا اتالعان جوبالار ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا ءھام ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ دامۋىنا جول اشارى ءسوزسىز.
ودان بولەك ەلىمىزدە بىرىككەن اراب امىرلەكتەرىمەن دە ساۋدا ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋ بويىنشا جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. ويتكەنى كەيىنگى جىلدارى ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ارقاسىندا تاۋار اينالىمىندا ايتارلىقتاي ءوسىم بايقالادى. 2024 جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا بۇل كورسەتكىش 71 ميلليون دوللارعا جۋىقتاعان، بىلتىرمەن سالىستىرعان ءوسىم 60 پايىزدان اسادى.
سونىمەن قاتار، الەمدىك الپاۋىت مەملەكەتتەر، ونىڭ ىشىندە اقش-پەن دە ساۋدا بايلانىستارى جولعا قويىلعان. اقش قازاقستان ەكونوميكاسىندا ساۋدا جاعىنان دا، ينۆەستيسيا جاعىنان دا ماڭىزدى سەرىكتەستەردىڭ قاتارىنا جاتادى، سونداي-اق، ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندە وداقتاستاردىڭ وندىعىنا كىرەدى. ەكى ەل اراسىندا ەكىجاقتى تاۋار اينالىمى دا جوعارى كورسەتكىشكە يە بولىپ وتىر.
بۇعان دەيىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مەن شىعاناق ەلدەرىنىڭ قازاقستانمەن ساۋدا بايلانىسىن دامىتۋداعى الەۋەتى زور ەكەنىن ايتقان بولاتىن. بۇل ماقساتتا ءوزارا ساۋدا نومەنكلاتۋراسىن ارتتىرۋ ماڭىزدى ەكەنىن مالىمدەدى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى شىعاناق ەلدەرىنەن 4 ميلليارد دوللارعا جۋىق ينۆەستيسيا تارتىلعان. قازاقستان الەم ەلدەرى ءۇشىن ساۋدا الاڭدارىن قۇرۋ، شەتەلدىك كاپيتالدى تارتۋ بويىنشا قولايلى جاعداي جاساپ كەلەدى. ودان بولەك جۋىردا كورەيا پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستانعا ساپارى اياسىندا دا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا ىنتىماقتاستىعىن كەڭەيتۋگە كوڭىل بولىنەتىنى ايتىلدى.
ەلىمىز ەۋروپا ەلدەرىمەن دە ءتيىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتىر. سونىڭ ىشىندە ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا باسا كوڭىل بولىنەدى. ماسەلەن، گەرمانيامەن اراداعى ساۋدا-ساتتىق قارقىندى ءوسىپ كەلەدى. سونداي-اق، ساۋدا بايلانىستارى جونىندە ءسوز قوزعاعاندا اۋعانستانعا دا ەرەكشە توقتالۋعا بولادى. بىلتىر اۋعانستان مەن قازاقستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمىنىڭ دەڭگەيى 1 ميلليارد دوللارعا جەتكەن ەدى. اۋعانستان حالقىنىڭ سانى 40 ميلليون ادامعا جەتەتىنىن ەسكەرسەك، بۇل ەلمەن قازاقستاننىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋىنىڭ ماڭىزى زور. ودان وزگە اۋعانستان پاكىستان، ءۇندىستان، تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ نارىقتارىنا شىعۋعا بىردەن-بىر جول ەكەنى انىق.
كەيىنگى جىلدارى ۆەتناممەن ارادا دا ساۋدا-ساتتىق بويىنشا كىل ءوسىم بايقالادى. بىلتىر تاۋار اينالىمى 90 پايىزعا جۋىقتاعان. ال بولاشاقتا 35-كە تارتا تاۋار ءتۇرى بويىنشا قازاقستاندىق ءونىمدى ۆەتنامعا ەكسپورتتاۋ جوسپارلانىپ وتىر. وعان مۇناي جانە حيميا، تاماق ونەركاسىبى، ماشينا جاساۋ سياقتى سالالاردىڭ تاۋارلارى جاتادى. ال ەڭ باستىسى ەلىمىز بۇل ەلدىڭ نارىعىنا استىق، بيداي، ماكارون سياقتى ۇن ونىمدەرىن، ەت ونىمدەرىن، ءسۇت ونىمدەرىن، جالپى ساپالى اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن تاسىمالداۋدى كوزدەپ وتىر.
وسىلايشا، بۇگىندە قازاقستان الەم ەلدەرىمەن جان-جاقتى ساۋدا ىنتىماقتاستىعىن دامىتىپ كەلە جاتقانىن انىق بايقاۋعا بولادى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە ەل ەكونوميكاسىنا تىڭ سەرپىن، ءوسىم اكەلىپ وتىر.
