مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «ەل بىرلىگى – جاڭارعان قازاقستاننىڭ تىرەگى» اتتى XXXI سەسسياسىندا: «بىرلىك، تاتۋلىق جانە بەيبىتشىلىك – ءبىزدىڭ مىزعىماس قۇندىلىقتارىمىز»، – دەگەن بولاتىن. كوپ ۇلتتى مەملەكەتىمىزدىڭ تاتۋلىعى، الاشتىڭ اسىعىنىڭ اشلىسىنان تۇسۋىنە جىلدار بويى سەبەپشى بولىپ كەلەدى. تۇعىرىنا قونعان، ساياسي ارەنادا وزىنە ساي تۇرپاتى بار تاۋەلسىز ەلدىڭ شاڭىراعىن شايقالتپاۋ وسىناۋ ەلدىڭ ءار پەرزەنتىنىڭ پارىزى دەسەك، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ الدىنداعى ابىرويلى مىندەت. وسىعان وراي، جەتىسۋ وبلىسىنىڭ «تۋعان تەل» تاتار مادەني ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى رۋفينا ۋسانوۆامەن اڭگىمەلەسىپ، كوكەيدەگى ساۋالىمىزعا جاۋاپ الدىق.
– رۋفينا قاسىم قىزى، بىرلىك – ءبىر تۇتاس مەملەكەت قۇرىپ، ونىڭ بولاشاعىن باياندى ەتۋدەگى ەڭ باستى فاكتور ەكەنى داۋسىز. وسى تۇرعىسىنان كەلگەندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ باستى ميسسياسى قانداي، ول ورىندالىپ جاتىر ما؟
– كەز-كەلگەن ەلدىڭ تۇراقتى دامىپ، جاھاندىق باسەكەلەستىك الاڭىندا جوعارى دەڭگەيدەن كورىنە الۋى ەڭ الدىمەن مەملەكەت ىشىندەگى بەرەكە-بىرلىككە، قوعامدىق تۇتاستىققا، حالىقتىڭ ىنتىماعىنا بايلانىستى.
بۇكىل قازاقستاندىق بىرلىكتىڭ بىرەگەي مودەلىن قالىپتاستىرۋدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى (قحا) ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
اسسامبلەيا ءتىلدى دامىتۋعا دا، مەدياسيانى وركەندەتۋگە دە، قايىرىمدىلىقتى جانداندىرۋعا دا، ءتىپتى، قوعامداعى ءىرىلى-ۇساقتى ماسەلەلەردى شەشۋدە دە كوشباسشى بولىپ كەلەدى.
الەم ەلدەرىندە بالاماسى جوق ينستيتۋتتىڭ قۇرىلعانىنا 25 جىلدان استى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ كەلەدى. اسسامبلەيانىڭ نەگىزگى ميسسياسى – قوعامدىق كەلىسىم ورناتۋ. قازاق توپىراعىنداعى تاتۋلىقتىڭ بىرەگەي مودەلى ۇلتتار دوستىعى مەن ءوزارا كەلىسىمىنىڭ ارقاسىندا قالىپتاستى. ءتىپتى، ەل دامۋىنىڭ باستى سىرى دا ىنتىماعىمىزدا. بۇنىڭ بارلىعى مەملەكەتتىڭ مەرەيى دەسەك، اسسامبلەيا سونىڭ باستاۋ شىڭى، ءھاس ۇيىتقىسى بولىپ، موينىنداعى مىندەتىن حالىقتىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرمەي ورىنداپ كەلەدى.
– «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ستراتەگياسى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ەرەجەسى تۋرالى» زاڭدا «اسسامبلەيا مەملەكەتتiك ۇلتتىق ساياساتتى iسكە اسىرۋعا بەلسەنە قاتىسۋعا تيiس» دەلىنگەن. ەندەشە، اسسامبلەيا ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق ساياساتقا قالاي اسەر ەتەدى؟
– اسسامبلەيانىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى ءتيىمدى ءوزارا ءىس-قيمىلىن قامتاماسىز ەتۋ، قوعامداعى ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن تولەرانتتىلىقتى ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ، حالىق بىرلىگىن نىعايتۋ، قازاقستاندىق قوعامنىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى بويىنشا قوعامدىق كونسەنسۋستى قولداۋ جانە دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
بۇدان باسقا، اسسامبلەيا مەملەكەتتىك ورگاندارعا قوعامداعى ەكسترەميزم مەن راديكاليزمنىڭ كورىنىستەرىنە قارسى ءىس-قيمىلدا، دەموكراتيالىق نورمالارعا سۇيەنەتىن ازاماتتاردىڭ ساياسي-قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا كومەك كورسەتەدى.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭدا اتاپ كورسەتىلگەندەي، قازاق حالقىمەن تاريحي تاعدىرى بىرىكتىرگەن رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ازاماتتارى ءبىرتۇتاس قازاقستان حالقىن قۇرايدى جانە ۇلتىنا قاراماي بارلىعى تەڭ قۇقىققا يە. بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ساياساتىنىڭ ەڭ باستى قاعيداسى رەتىندە نەگىزدەلگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىڭ تۇراقتى دامۋى جانە رەفورمالاردىڭ دۇرىس جۇزەگە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە ەتنوسارالىق كەلىسىم ساياساتى باسىم باعىت بولىپ سانالادى.
– ەتنوسارالىق كەلىسىم دەدىڭىز، قازاقستاننىڭ بايلىعى – حالىقتار دوستىعىمەن استاساتىنى بارشاعا ءمالىم، ولاي بولسا، قوعامدىق كەلىسىمنىڭ ءمان – ماڭىزىنا توقتالساڭىز. ونىڭ ەل ومىرىندەگى ورنى قانداي؟
– ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك جانە ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى كەلىسىم – بۇل بۇكىل قوعامنىڭ كۇش-جىگەرىنىڭ ناتيجەسى. قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋ قازىرگى زامانعى ءتيىمدى مەملەكەتتىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
مەملەكەت ىشىندە شوعىرلاندىرۋعا قول جەتكىزبەي، العا جىلجۋ، ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ، رەفورمالاردى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءومىردىڭ ءوزى جاڭا قوعام قۇرۋ جولى قاراما-قايشىلىق ارقىلى ەمەس، حالىقتار اراسىنداعى كەلىسىم ارقىلى ىسكە اساتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قوعامدىق كەلىسىم – بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى التىن كوپىردىڭ قىزمەتىن اتقارۋدا.
– حالىقتار اراسىنداعى كەلىسىم مەن سەنىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟
– 100-دەن استام ەتنوس وكىلى تۇراتىن دارحان ەلدەگى ىنتىماق كوپتىڭ كوزىن قىزىقتىراتىنى راس. دەگەنگمەن كەز-كەلگەن ىستە وعان دەم بەرىپ، جان ءبىتىرىپ وتىرماسىڭ ونىڭ ءومىرى قىسقا بولۋى بەك مۇمكىن.
سول سەبەپتى دە ۇلتتار اراسىنداعى قىل وتپەس دوستىقتى ساقتاپ قالۋ بارشا حالىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندەگى ءىس. ءوزارا كەلىسىم مەن سەنىم «قازاق» دەگەن ۇلى شاڭىراقتىڭ استىنا توپتاسۋعا مۇمكىندىك بەردى. ءبىرى استىعا ءبىرى ۇستىگە «اققۋ، شورتان، ءھام شايان» سىندى اركىم وزىنە تارتقاندا الەم تامسانعان بىرلىكتىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتە الماس ەدىك.
قازاقتىڭ باسىنداعى باعىدا كولدەي كوڭىلىمەن، سونداعى نازىك «سەنىم» ءجىبىنىڭ ۇزىلمەۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەمەس پە!؟ ۇلتتار اراسىنداعى كوزگە كورىنبەس جىلىلىق قانا كەلىسىم مەن سەنىمنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتەدى دەگەن پايىمدامىن. مەن ايتقان جىلىلىقتىڭ قاينار كوزى – ادامگەرشىلىك. «ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە، ادامگەرشىلىگى نيەتىندە» دەگەن دانا ءسوز بار. وسىنى ەسكەرە كەلە، نيەتىمىزدى تۋرالاساق بىزدەگى سەنىمگە سەلكەۋ تۇسپەسى انىق.
ءتۇيىن:
بىرلىك – بابالار اماناتىنداي، قاسيەتتى ەلدىڭ موينىنا تاققان تۇمارى، تەكتىلىكتىڭ تامىرى بولدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى وسى ءبىر تەكتىلىك ءبۇر جارىپ، قوعامدىق كەلىسىم بولىپ گۇلدەدى. اتاعى ايعا جەتكەندە، اتى وزعان جۇيرىكتە، جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن پالۋاندا ىنتىماقتىڭ الدىندا ءتىزى بۇگىپ، تىنىشتىقتىڭ قامالىن بۇزا المايتىندىعى وسىنىڭ ايقىن دالەلى. اسسامبلەيا ول – قۇنىن جوعالتپاعان ۇلتتىق بىرەگەيلىكتىڭ ۇلگىسى!
سۇحباتتاسقان انار سابىروۆا
جەتىسۋ وبلىسى
