وتىرىسقا قاتىسقان قوعام قايراتكەرلەرى، ساياساتتانۋشىلار مەن ققدي ساراپشىلارى رەفەرەندۋم تۋرالى قوعامدىق وي-پىكىردى تالقىلاپ-تارازىلاپ، رەفەرەندۋم توڭىرەگىندەگى ماڭىزدى سۇراقتاردى كوتەردى، سونداي-اق جالپىحالىقتىق داۋىس بەرۋ ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىنە قالاي اسەر ەتەتىنىن تالدادى.
ءىس-شارا «قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق باسقارما ءتوراعاسى قازبەك مايگەلدينوۆتىڭ مودەراتورلىعىمەن ءوتتى.
«بۇل رەفەرەندۋم ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋعا نەعۇرلىم كەڭ قاتىسۋىن كوزدەيتىن، حالىقتىڭ قولداۋىمەن ەلىمىزدىڭ جاڭا ساياسي جۇيەگە كوشۋىنە بارىنشا ىقپال ەتۋگە باعىتتالعان»، - دەدى.
تانىمال جۋرناليست، Amanat پارتياسى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى ماقسات تولىقباي ءوز سوزىندە رەفەرەندۋمنىڭ وتكزىلۋى قوعام ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«جاڭا قازاقستان» دەيتىن ۇران كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر. ول الدىمەن زاڭ، قۇجات جۇزىندە سويلەۋ كەرەك. قوعام ناقتى قادامدار كۇتەدى. سوندىقتان، رەفەرەندۋم بيلىك ءۇشىن ەمەس، الدىمەن حالىق ءۇشىن كەرەك. رەفەرەندۋمعا بارعاندا اقپارات ءبىلىپ بارۋ ماڭىزدى.
سەبەبى، كونستيتۋسيانىڭ 33 بابىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزىلمەك، ءبىراق ەرتەڭ داۋىس بەرەردە، وسى وزگەرىستەردى قولدايسىڭ با «ءيا»، «جوق» دەگەن ەكى عانا سۇراق بولادى.
رەفەرەندۋم بويىنشا تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلعان قىسقاشا بەينەروليكتەر الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاقسى پىكىرلەر جيناۋدا. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى بويىنشا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ دە مۇمكىندىگىن پايدالانعان دۇرىس. تۇسىنبەي جاتقان حالىق ءالى دە كوپ».
رەفەرەندۋم تۋرالى بعم ق ر «ى. التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسى» اكىمشىلىك باسقارۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى جانات چۋكەيەۆ تە تۇسىنىكتەمە بەرىپ، رەفەرەندۋم ەلىمىز ءۇشىن ىرگەلى وزگەرىستەرگە جول اشاتىندىعىن ايتتى.
«تاعى دا ايتا كەتەتىن جايت، بۇل كونستيتۋسيالىق رەفورما قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ شىنايى قادامى. بۇل رەفەرەندۋم سۋپەرپرەزيدەنتتىك مودەلدەن پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكاعا ماكسيمالدى كوشۋ، پارلامەنتتىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، حالىقتىڭ ەلدى باسقارۋعا قاتىسۋىن كەڭەيتۋ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ كونستيتۋسيالىق تەتىكتەرىن كۇشەيتۋ سياقتى ىرگەلى وزگەرىستەرگە جول اشادى».
«قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق قورىنىڭ رەسمي وكىلى، جۋرناليست ايكەرىم ەسەنالى ءوز سوزىندە – «حالىق ۇنىنە قۇلاق اسۋشى مەملەكەت» كونسەپسياسىنىڭ كورىنىسى – رەفەرەندۋم ەكەندىگىن ايتتى.
«جاڭا قازاقستان دەگەنىمىز – ادىلەتتىلىك ەرەجەلەرى قالىپتاسقان قوعامى بار مەملەكەت. 2019 جىلى العاش ءسوز ەتكەن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اسۋشى مەملەكەت» كونسەپسياسىنىڭ ومىردەگى، پراكتيكالىق كورىنىستەرىنىڭ ءبىرى، وسى – رەفەرەندۋم دەپ ويلايمىن. ءاربىر ازاماتتىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ، رەفورمالاردىڭ، دامۋ مەحانيزمدەرىنىڭ ءبىر بولشەگى، قوزعاۋشى كۇشى رەتىندە جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋدا ۇلەسى زور تاريحي پروسەسس جاقسى ناتيەجەلەرگە باستايدى دەپ سەنەيىك».
«ەلىمىزدىڭ ءار ءبىر ازاماتى ساياسي رەفورمالارعا قاتىستى بولۋى ءتيىس. رەفەرەندۋمنىڭ ماقساتى دا سول، مەملەكەت ازاماتتاردان قۇرالادى، رەفەرەندۋم حالىق ءۇنىن ەستۋ جولىنداعى ءتيىستى مەحانيزم»، - دەدى «ەلباسى اكادەمياسى» جوبالىق كەڭەسىنىڭ باسشىسى بولات بۇحارباي
رەفەرەندۋم وتكىزۋ ءۇشىن وعان ازاماتتاردىڭ جارتىسىنان كوبى قاتىسۋى كەرەك. بۇل تۋرالى ساياساتتانۋشى يسلام كۋرايەۆ ءوز سوزىندە مالىمدەدى.
«رەفەرەندۋمعا حالىق قاتىسۋ ءۇشىن، ولارعا ۇگىت-ناسيحات جاساۋ كەرەك. ساراپشىلار قاۋىمداستىعى رەفەرەندۋمدا داۋىس بەرۋگە شاقىرا وتىرىپ، حالىققا بۇل مۇمكىندىكتىڭ نە بەرەتىنى تۋرالى اشىپ ايتۋ قاجەت. سوندا حالىق رەفەرەندۋمعا بارادى. حالىققا قاراپايىم جانە قول جەتىمدى تىلمەن ءتۇسىندىرۋ وتە ماڭىزدى».
وتىرىسقا قاتىسۋشىلار رەفەرەندۋمدى وتكىزۋ يدەياسىن قولداپ، كونستيتۋسياعا ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەر جوباسى ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ قۇرىلىمدىق قايتا قۇرۋلارىن قامتيتىنىن اتاپ ءوتتى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ كونستيتۋسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ بويىنشا 5 ماۋسىمدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى.
«الداعى رەفەرەندۋم قازاقستاننىڭ بولاشاعىن ايقىندايدى. اتا زاڭ باپتارىنىڭ ۇشتەن ءبىرى وزگەرەدى. اشىعىن ايتساق، كونستيتۋسيامىز مۇلدە جاڭا سيپاتقا يە بولادى. سول سەبەپتى، مەن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى باستاما كوتەردىم. ويتكەنى، مۇنداي اۋقىمدى وزگەرىس بۇكىل حالىقتىڭ شەشىمىمەن جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
