2020 جىلى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى قۇرىلعاننان كەيىن قازاقستان تۇرعىندارى مەن ءبىزدىڭ قۇتقارۋشىلار كۇردەلى سىناقتارعا تاپ بولدى. وسى جىلدار ىشىندە ءبىز پاندەميالىق جانە كارانتيندىك شەكتەۋلەرمەن، ورتتەرمەن، سۋ تاسقىندارىمەن، قار كوشكىندەرىمەن، جارىلىستارمەن جانە وندىرىستەگى اپاتتارمەن كۇرەستىك. كولىكتەگى توتەنشە جاعدايلارعا بايلانىستى شاقىرتۋلارعا ءبىزدىڭ قۇتقارۋشىلار ءجيى بارۋعا ءماجبۇر بولدى. جالپى، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن توتەنشە جاعدايلاردان كەلگەن شىعىن 5 ميلليارد تەڭگەدەن اسقان ەكەن. سونىمەن بىرگە 14،6 مىڭ توتەنشە وقيعانىڭ سالدارىن جويۋ شارالارى جۇرگىزىلدى.
توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، وزبەكستاننىڭ سىرداريا وبلىسىنداعى سۋ قويماسىنىڭ بوگەتتەرىنىڭ بىرىندە 2020 جىلدىڭ 1 مامىرىندا بولعان جارىلىستىڭ سالدارىن جويۋ قيىنعا سوقتى. سول كۇندەرى ۆەدومستۆونىڭ رەسمي اقپارات كوزىنە مىناداي دەرەك جاريالاندى: «وزبەكستانداعى سۋ قويماسى بوگەتىنىڭ بۇزىلۋىنان ايتارلىقتاي ماتەريالدىق شىعىن كەلدى.
سالدارىنان تۇركىستان وبلىسى ماقتاارال اۋدانىنىڭ بەس ەلدى مەكەنى زارداپ شەكتى، بۇل شامامەن 6 مىڭ ادام. ولاردىڭ بارلىعىنا دەر كەزىندە ماتەريالدىق كومەك كورسەتىلدى. جاڭا مەكتەپتەر، اۋرۋحانالار مەن تۇرعىن ۇيلەر سالىنۋ قاجەت، جاڭا ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدار مەن جولدار دا كەرەك. تۇركىستان وبلىسىنداعى توتەنشە جاعدايلاردى جويۋعا ۇكىمەت رەزەرۆىنەن 16،8 ملرد تەڭگە ءبولىندى».
رەسمي حابارلامانىڭ استارىندا سۋ قويماسىنا جاقىن ورنالاسقان اۋدانداردىڭ 11598 تۇرعىنىن ەۆاكۋاسيالاۋعا اتسالىسقان قۇتقارۋشىلارىمىزدىڭ جانقيارلىق ەڭبەگى جاتىر. سودان كەيىن مىڭنان استام قازاقستاندىقتاردىڭ ۇيلەرى سۋ استىندا قالدى. قايعىلى وقيعا سالدارىنان ءتورت ادام قازا تاۋىپ، بىرەۋى حابار-وشارسىز كەتتى. بۇل تەك 1 مامىر كۇنگى ساندار. ال 2 مامىر كۇنى تاڭەرتەڭ 14 ەلدى مەكەننەن 31 مىڭ ادام ەۆاكۋاسيالانۋعا ءماجبۇر بولدى. ول كەزدە قۇتقارۋ جۇمىستارىنا 986 ادام مەن 180-نەن استام تەحنيكا جۇمىلدىرىلدى. ادامداردى عانا ەمەس، امان قالعان مالداردى دا كوشىرۋگە تۋرا كەلدى. ال ءبىزدىڭ قۇتقارۋشىلار بۇدان كەيىن دەمالۋ مەن ۇيقى دەگەندى ۇمىتىپ، جانقيارلىق جانە باتىلدىق تانىتتى، تىنىم تاپپاي ادامداردى قۇتقاردى.
ءبىراق سۋ تاسقىنىنان دا جويقىن جانە ءقاۋىپتىسى – ءورت. ال «ءتىلسىز جاۋ» قازاقستانعا ءجيى شابۋىل جاسادى. وتكەن 2022 جىلى ءورت ءقاۋىپتى كەزەڭ باستالعاننان بەرى رەسپۋبليكادا 800 ورمان جانە 111 دالا ءورتى ورىن العان. اۋقىمى مەن زالالى بويىنشا ەڭ ۇلكەنى وتكەن جىلى قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە، قاراعاندى، الماتى وبلىستارى مەن شىعىس قازاقستان ايماعىندا بولدى. ولار 100 مىڭ گەكتار ورماندى جايپاپ ءوتتى.
كوپتەگەن وتاندىق ب ا ق قوستاناي وبلىسى اۋليەكول اۋدانىنا قاراستى باسامان جانە سەميوزەرنىي ورمان شارۋاشىلىعى بولىمدەرىنىڭ اۋماقتارىندا العاشقى ورتتەر باستالعانىن جارىسا جازدى. ورمان ءورتى ءبىر اپتادان استام ۋاقىت بويى جۇرتتى ابىگەرگە سالدى. ءورت 43 مىڭ گەكتار اۋماقتى شارپىعان. ال ەكى ەلدى مەكەندەگى 91 تۇرعىن ءۇي زارداپ شەكتى. 12 ادام دەنە جاراقاتىن الىپ، كۇيىك شالىپ، جەڭىل جانە ورتاشا دارەجەدە ۋلانىپ، بىرەۋى قايتىس بولدى. سونداي-اق 137 باس مال مەن 130 قۇس ءولدى. عالىمدار مەن ەكولوگتار ءورت سالدارىنان بۇلىنگەن ايماقتىڭ ەكوجۇيەسىن قالپىنا كەلتىرۋگە شامامەن 100 جىل قاجەت دەپ ەسەپتەيدى.
ءبىراق توتەنشە وقيعالار لەگى مۇنىمەن شەكتەلگەن جوق، قازاقستاننىڭ باسقا ايماقتارىندا دا ورمانداردى ءورت شالا باستادى. سونىڭ سالدارىنان ەلىمىزدىڭ ورمان قورىنىڭ شىعىنى 92 567 گەكتاردى قۇرادى. ال ءبىزدىڭ قۇتقارۋشىلار وزدەرىنىڭ ناعىز كاسىپقوي ەكەندىكتەرىن تاعى دا دالەلدەدى. قوستاناي وبلىسىنداعى تابيعي ورتتەردى جويۋ جۇمىستارىنان سوڭ، اقمولا وبلىسىنىڭ توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى 10 قۇتقارۋشىنى «توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋدا جانقيارلىق تانىتقانى ءۇشىن» مەدالىمەن جانە 14 ازاماتتى «قۇتقارۋ وپەراسيالارىنداعى بەلسەندىلىگى ءۇشىن» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتادى. «توتەنشە جاعدايداعى ەرلىگى ءۇشىن» توسبەلگىسى – 11، قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ گراموتاسى – 10، قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ العىس حاتى 7 قىزمەتكەرگە تابىستالدى. اقمولا وبلىسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ 5 قىزمەتكەرى ەل پرەزيدەنتىنىڭ العىس حاتىنا يە بولدى.
كوپ ۇزاماي قوستاناي وبلىسىنداعى ءورتتى ءسوندىرۋ كەزىندە ەرەكشە كوزگە تۇسكەن قۇتقارۋشىلاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى ماراپاتتادى. اۋليەكول اۋدانىنىڭ ءورت ءسوندىرۋ بولىمدەرى مەن بەكەتتەرىنىڭ ماماندارى مەدالدار مەن توسبەلگىلەرگە يە بولدى. ولاردىڭ ءبىرقاتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن جانە العىس حاتتارىن ەنشىلەدى. «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالى بارلىعى 48 ازاماتقا بۇيىردى. مەملەكەت باسشىسى قوستاناي وبلىسىنداعى ءورتتى سوندىرۋگە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن 20 قازاقستاندىقتى ءوزى ماراپاتتادى.
قازاقستاندىق قۇتقارۋشىلار ءورت كەزىندەگى قۇتقارۋ جۇمىستارىندا بىرنەشە رەت باتىلدىق پەن كاسىبيلىك كورسەتتى. وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىنىڭ ورتاسىندا ەلورداداعى كوپقاباتتى ۇيدە بولعان ءورت كەزىندە قۇتقارۋشىلار ناعىز قاھارمان ەكەندىكتەرىن دالەلدەدى. ولاردىڭ ەرلىك ىستەرىنىڭ ناتيجەسىندە بەس ادام ءورت قاقپانىنان امان قالدى. دەگەنمەن ءبىر ءورت ءسوندىرۋشىنىڭ دەنەسىن 80 پايىز كۇيىك شالعان. وكىنىشكە قاراي، ول بىرنەشە كۇننەن كەيىن جانساقتاۋ بولىمىندە كوز جۇمدى. تاعى ءبىر جاۋىنگەردىڭ قولى مەن بەتىن قاتتى كۇيىك شالدى، ءبىراق امان قالدى.
قىزمەتتىك بورىشىن ورىنداۋ كەزىندە كورسەتكەن باتىلدىعى مەن ادالدىعى ءۇشىن استانا قالاسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى ءورت ءسوندىرۋ جانە اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارى قىزمەتى جەدەل كەزەكشىسىنىڭ كومەكشىسى اسقار زابيكۋلين قايتىس بولعاننان كەيىن 1-دارەجەلى «ايبىن» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. سونىمەن قاتار، زابيكۋلين «جىل قاھارمانى» اتالىمى بويىنشا ۇلتتىق «التىن ادام» سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى. بۇل ناگرادانىڭ ارنايى ءمۇسىنى ءورت ءسوندىرۋشىنىڭ ايەلىنە سىيعا تارتىلدى. سونىمەن قاتار ەل استاناسىنداعى كوشەگە ءورت ءسوندىرۋشىنىڭ ەسىمى بەرىلدى. اسقاردىڭ ارتىندا ەكى كىشكەنتاي قىزى قالدى.
سونداي-اق، استانا قالاسى توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى ءورت ءسوندىرۋ جانە اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارى قىزمەتى №10 ءورت ءسوندىرۋ ءبولىمىنىڭ كومانديرى ايان كەمپىروۆ ءىىى دارەجەلى «ايبىن» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى ماراپاتتى تاپسىرۋ كەزىندە ايان كەمپىروۆتىڭ اناسىنا ۇلىن ەرجۇرەك ەتىپ تاربيەلەگەنى ءۇشىن العىس ايتتى.
12 قازاندا الماتىدا بولعان ءورتتى دە ءسوندىرۋ قۇتقارۋشىلارعا وڭاي سوققان جوق. قالالىق توتەنشە جاعدايلار ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى قايرات نۇرجاۋبايەۆ 10 قاباتتى تۇرعىن ۇيدەن جەتى ادامدى، ونىڭ ىشىندە ءۇش بالانى قۇتقاردى. وقيعا ورنىنا جەتكەندە كىرەبەرىستەن قويۋ ءتۇتىن شىعىپ ۇلگەرگەن. تۇرعىندار ءۇشىنشى قاباتتان ونىنشى قاباتقا دەيىنگى كىرەبەرىستەگى قاتتى تۇتىننەن وزدىگىنەن شىعا الماي قالدى. ءبىراق ءورت سوندىرۋشىلەر ادامداردى قۇتقارىپ ۇلگەردى. وسى توتەنشە جاعدايداعى باتىلدىعى مەن كاسىبيلىگى ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن №6 ورتتەن قۇتقارۋ قىزمەتى بولىمشەسىنىڭ كومانديرى، ازاماتتىق قورعاۋ اعا سەرجانتى قايرات نۇرجاۋبايەۆ «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىن ەنشىلەدى.
سول سياقتى، قوستانايدا اعا سەرجانت ەرلىك سۇراعانوۆ دوسىمەن بىرگە 73 جاستاعى زەينەتكەردى ورتەنىپ جاتقان ۇيدەن امان-ەسەن الىپ شىققانى بار. 2022 جىلى پرەزيدەنت ءجىتىقارادان كەلگەن پوليسەيگە «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىن تابىس ەتتى.
ال پاۆلوداردا ءورت ءسوندىرۋشى مارلەن ابەنوۆ دەمالىس كۇنى ءوزىنىڭ كوپقاباتتى ءۇيىنىڭ شاتىرىنىڭ استىنان ءتۇتىن شىعىپ جاتقانىن بايقاپ قالادى. ول بىردەن توعىزىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ، ءتورت ادامدى، ونىڭ ىشىندە ايەل مەن بالانى سىرتقا الىپ شىعاردى. قايتادان دەرەۋ جەرتولەگە جۇگىرىپ بارىپ، ۇستىنە سۋ قۇيىپ، جالىندى سوندىرۋگە كىرىستى.
قازاقستاندىق قۇتقارۋشىلار ەشكىمگە كومەك كورسەتۋدەن باس تارتپايدى. ماسەلەن، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ قۇتقارۋشىلارى ەسىل وزەنى ماڭىنداعى قالىڭ توعايدا ءبىر تاۋلىككە جۋىق ۋاقىت بويى ابدەن قاجىپ-قالجىراعان ەلىكتەردى قۇتقارعان بولاتىن. ولار قالىڭ قاردا قيمىلسىز جاتىپ قالعان ەكەن. كەلگەن قۇتقارۋشىلار دالا جانۋارلارىن كولىككە زەمبىلمەن اپارىپ، ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى ينسپەكسياسىنىڭ ماماندارىنا تاپسىرعان. ەلىكتەردى قۇتقارعان قۇتقارۋشىلار - ايبول وتاربايەۆ، سامات احمەتجانوۆ، كارىم بايتۋحانوۆ جانە ەدىل زيكرين. ولار بۇعان دەيىن يتتەرگە، ءتىپتى اققۋلارعا دا كومەكتەسكەندەرىن ەسكە الادى.
قازىرگى تاڭدا دا قۇتقارۋشىلار مەن ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ ءار مينۋتى قاربالاسقا، قاۋىپ-قاتەرگە تولى. ويتكەنى، جىلىتۋ ماۋسىمى باستالىپ جاتىر. ازىرلىك شارالارىنان بولەك، ناقتى توتەنشە وقيعالار دا جيىلەپ تۇر. ءورت ءسوندىرۋشىنىڭ ءار شاقىرۋدان امان-ەسەن وتباسىنا ورالاتىنىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. سول سەبەپتەن دە ولار قاھارمەن دەۋگە ابدەن لايىقتى.
اسحات قويشىعارا ۇلى
