قۇربان ايتتا قۇربان شالۋدىڭ ۇكىمى قانداي؟
حانافي ءمازھابىندا قۇربان ايتتا شاماسى جەتكەندەرگە قۇربان شالۋ – ءۋاجىپ.
ۋاجىپتىگىنىڭ دالەلدەرى:
اللاھ تاعالا قۇران كارىمدە: «ناماز وقى جانە قۇربان شال» (كاۋسار، 108/3)، – دەپ ءامىر ەتىپ، قۇربان شالۋدىڭ ۋاجىپتىگىن بىلدىرەدى.
پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) «كىمدە-كىم مۇمكىنشىلىگى بولا تۇرا قۇربان شالماسا، ءبىزدىڭ ناماز وقيتىن جەرىمىزگە جاقىنداماسىن!» – دەپ بۇيىرعان. ارينە، بۇنداي قاتاڭ ەسكەرتۋ، كەم دەگەندە، قۇربان شالۋدىڭ ۋاجىپتىگىن بىلدىرسە كەرەك.
پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) «قۇربان شالىڭدار! ويتكەنى، ول يبراھيم اكەلەرىڭنىڭ سۇننەتى»، – دەۋى قۇربان شالۋدىڭ ۋاجىپتىگىنە تەرىس ەمەس. ويتكەنى، سۇننەت – «جولى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ياعني، بىزگە ءۋاجىپ بولعان قۇربان شالۋ – ءيبراھيمنىڭ (ا.س.) جالعاسا كەلگەن جولى دەگەن ماعىنانى مەڭزەيدى.
قۇربان شالۋ كىمدەرگە ءۋاجىپ؟
قۇربان شالۋ بەلگىلى ءبىر ادامعا ءۋاجىپ بولۋ ءۇشىن تومەندەگى شارتتار كەرەك.
- مۇسىلمان بولۋ
- قۇربان ايت ۋاقىتىندا جولاۋشى بولماۋ
- نەگىزگى قاجەتتەردەن تىس نيساپ مولشەرىندەگى قارجىعا يە بولۋ. نيساپ مولشەرى – 85 گرامم التىن نەمەسە وسى قۇنعا تەڭ كەلەتىن اقشا. زەكەت عيباداتى سياقتى قۇرباننىڭ ءۋاجىپ بولۋى ءۇشىن نيساپ مولشەرىنە جەتكەن مالعا ءبىر جىل تولۋ شارت ەمەس.
قۇربان شالعان ۋاقىتتا مىندەتتى تۇردە نيەت ەتۋ كەرەك. ويتكەنى، مالدى عيبادات ءۇشىن سوياتىنى سياقتى، تەك قانا ەتىن پايدالانۋ ءۇشىن دە سويۋعا بولادى.
قۇربان قاي ۋاقىتتان باستاپ شالىنۋى ءتيىس؟
قۇربان شالۋدىڭ ۋاقىتى قۇربان ايتتىڭ ءبىرىنشى كۇنى ايت نامازىنان كەيىن باستالىپ، ايتىڭ ءۇشىنشى كۇنى اقشامعا از ۋاقىت قالعانعا دەيىن جالعاسادى. ءۇزىر سەبەپتەرگە بايلانىستى قۇربان ايت نامازىنا بارا الماي قالعان ادامنىڭ، ناماز وقىپ بولاتىنداي ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قۇربانىن شالا بەرۋىنە بولادى. پايعامبارىمىزدان (س.ا.ۋ.) قۇربان شالۋدىڭ ۋاقىتىنا بايلانىستى بىرنەشە حاديس ريۋايات ەتىلگەن. ءبارا يبنۋ ا’ءزيبتىڭ ريۋاياتى بويىنشا: «اللاھتىڭ ەلشىسى (س.ا.ۋ.): «ءبىزدىڭ بۇل كۇندە العاشقى جاسايتىن – ءىسىمىز ناماز وقۋ، سوسىن قايتىپ كەلىپ، قۇربانىمىزدى شالۋ. كىم وسىلاي ىستەسە ءبىزدىڭ سۇننەتىمىزگە ەرگەنى. ال كىمدە-كىم بۇدان بۇرىن قۇربانىن شالاتىن بولسا، بۇل قۇربانىنىڭ وتباسىنا بەرىلگەن ەتتەن ايىرماشىلىعى جوق. بۇنىڭ قۇربان بولۋى مۇمكىن ەمەس»، – دەلىنگەن. باسقا ءبىر حاديستە: «كىمدە-كىم نامازدان بۇرىن قۇربانىن شالسا، قايتادان شالسىن»، – دەپ، نامازدان بۇرىن شالىنعان مالدىڭ قۇرباندىققا ەسەپتەلمەيتىنىن ەسكەرتەدى.
قۇرباندىققا قانداي مالدار شالۋعا بولادى؟
تەك قانا قوي، ەشكى، سيىر جانە تۇيە مالدارىن عانا قۇرباندىققا شالۋعا بولادى. قۇربان رەتىندە شالىناتىن قوي جانە ەشكى كەم دەگەندە ءبىر جاسار، سيىر ەكى جاسار، تۇيە بەس جاسار بولۋى كەرەك. التى-جەتى ايلىق كەپە قوزى ءبىر جاسار قوي سياقتى سەمىز، ەتتى بولسا، قۇرباندىققا شالۋعا جارايدى. قوي مەن ەشكىنىڭ ەركەگىن، سيىردىڭ ۇرعاشىسىن شالعان ابزال. ەلىك، ارقار سياقتى اڭدار مەن تاۋىق، قوراز، قاز، ۇيرەك سياقتى قۇستار قۇربان رەتىندە سويىلمايدى.
بىرىگىپ قۇربان شالۋعا بولا ما؟
قوي نەمەسە ەشكىنى تەك قانا ءبىر ادام قۇربان رەتىندە شالا الادى. ال سيىر نەمەسە تۇيەنى ياعني، ءىرى قارانى ءبىر كىسىنىڭ جالعىز ءوزى ءۇشىن شالۋىنا بولاتىن سياقتى جەتى كىسىگە ارناپ، ورتاق شالۋلارىنا بولادى. قۇرباندى ورتاقتاسىپ شالعان ۋاقىتتا ءاربىر ادام قۇربان شالۋ نيەتىمەن ورتاقتاسۋى كەرەك. ءبىر كىسى قۇربان ءۇشىن، ال ەكىنشى ءبىر كىسى تەك قانا ەتىن الۋ نيەتىمەن ورتاقتاسسا، شالىنعان مال بارلىق ورتاقتار ءۇشىن قۇربان بولىپ ەسەپتەلمەيدى.
قۇرباندىققا قانداي مالدار جارامايدى؟
پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) قۇرباندىققا جارامايتىن مال تۋراسىندا: «سوقىرلىعى انىق بەلگىلى سوقىر، اۋرۋى بەلگىلى اۋرۋشاڭ، (جۇرە المايتىنداي دارەجەدە) اقساقتىعى بەلگىلى بولعان اقساق جانە جىلىگى كورىنەتىندەي وتە ارىق مالدار قۇرباندىققا جارامايدى» (تيرميزي، اداحي، 5)، – دەگەن.
حانافي ءمازھابىنىڭ عالىمدارى حاديستە ايتىلعان قۇرباندىققا جارامايتىن مالدارداعى كەمشىلىكتەرگە قياس (سالىستىرۋ) جولىمەن باسقا دا كەمشىلىكتەردى قوسقان. ول كەمشىلىكتەر مىنالار:
- ءبىر كوزى سوقىر
- سويىلاتىن جەرگە جەتە المايتىن دارەجەدە ءالسىز
- قۇلاعى نەمەسە قۇيرىعى تۋمادان جوق نەمەسە باسىم بولىگى كەسىلگەن
- تىستەرىنىڭ كوبى ءتۇسىپ قالعان
- ەمشەكتەرىنىڭ باسى جۇلىنىپ قالعان
- ءبىر ءمۇيىزى نەمەسە ەكەۋى دە تۇبىنەن سىنعان
قۇربان شالۋى ءۋاجىپ بولعان كىسىنىڭ قۇرباندىق مالىندا اتالمىش كەمشىلىكتەردىڭ بىرەۋى ساتىپ العاننان كەيىن پايدا بولسا نەمەسە العان مالى ءولىپ قالسا، قايتادان قۇرباندىققا جارايتىن مال ساتىپ الىپ شالۋى كەرەك. ال وزىنە قۇربان شالۋ ءۋاجىپ بولماسا دا، ساۋاپ ءۇشىن شالۋدى نيەت ەتكەن كەدەي ادامنىڭ ساتىپ العان قۇربانىندا ءبىر كەمشىلىك پايدا بولسا، سول مالدى شالا بەرەدى. ءتىپتى، قۇربان شالۋى ءۋاجىپ بولماعان كەدەي ادام بويىندا كەمشىلىگى بار مالدى ساتىپ الىپ، قۇربان رەتىندە شالۋىنا بولادى. ويتكەنى، كەدەي ادامنىڭ شالعان قۇرباندىعى – ءناپىل قۇربان. ءناپىل عيباداتتا كەشىرىم بار.
قۇربان شالۋدا باسقا بىرەۋگە وكىلدىك بەرۋگە بولا ما؟
قۇرباندىق مالىن مۇمكىنشىلىگى بولسا، موينىنا ءۋاجىپ بولعان ادامنىڭ ءوزى شالعانى ابزال جانە ساۋابى مول. ءبىراق باسقا بىرەۋگە وكىلدىك بەرۋىنە دە بولادى. قۇربان شالۋى ءۋاجىپ كىسى باسقا ءبىر ادامدى تەلەفون ارقىلى نەمەس حات سياقتى جولدارمەن ءوزىنىڭ ورنىنا باسقا ادامدى وكىل رەتىندە قۇربان شالۋى ءۇشىن تاعايىنداي الادى. وكىلگە «مەنىڭ ورنىما قۇربان الىپ، شال» دەپ ايتىلعان ۋاقىتتا، وكىل سول ادامنىڭ اتىنا قۇربان الىپ شالادى. حز. ءاليدىڭ (ر.ا.) پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) ورنىنا وكىل رەتىندە قۇربان شالعانى جونىندە ريۋايات بار.
قۇربان مالى قالاي شالىنادى؟
قۇربان رەتىندە شالىناتىن مالدى قيناماۋ ءۇشىن، وتكىر پىشاق قولدانۋ كەرەك. مالدى سويۋ ءۇشىن جەرگە جاتقىزعاننان كەيىن پىشاقتى كوز الدىندا جالاقتاتىپ، قايراۋ – ماكرۇھ. ال، قيناماي سويۋ – سۇننەت. پايعامبارىمىز ءبىر حاديسىندە بىلاي دەيدى: «مالدى باۋىزداعان ۋاقىتتا جاقسىلاپ باۋىزداڭدار. كىمدە-كىم مال سويسا، پىشاعىن جاقسىلاپ قايراسىن جانە تەزىرەك باۋىزداپ مالدى راحاتىنا قاۋىشتىرسىن» (مۋسليم، سايد،57).
قۇربان رەتىندە شالىناتىن مال قۇبىلاعا قاراتا جاتقىزىلىپ، دۇعا رەتىندە مىنا ايات وقىلادى:
{إِنَّ صَلَاتِى وَنُسُكِى وَمَحْيَاىَ وَمَمَاتِى لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَٰلَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ}
«يننا سالاتي ۋا نۋسۋكي ۋا ماحيايا ۋا ءماماتي ءليللاھي راببيل ‘الامينا ءلا شاريكا ءلاھ» (انعام، 6/162). «كۇمانسىز مەنىڭ نامازىم جانە باسقا عيباداتتارىم، ءومىرىم دە، ءولىمىم دە بۇكىل الەمدەردىڭ راببى اللاھ ءۇشىن. ونىڭ ەش سەرىگى جوق». ودان كەيىن:
{الله أكْبَرُ، الله أكْبَرُ، لا إلَهَ إلاَّ اللهُ وَ اللهُ أكْبَرُ، الله أكْبَرُ وَ لِلَهِ الْحَمْدُ}
«اللاھۋ اكبار، اللاھۋ اكبار ءلا يلاھا يللاللاھۋ، ۋاللاھۋ اكبار، اللاھۋ اكبار ۋا ليللاھيل-حامد»، – دەپ تاكبىر ايتىپ، «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار» – دەپ باۋىزدالادى. تەك قانا قۇرباننىڭ يەسىنىڭ عانا «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار» – دەۋى جەتكىلىكتى ەمەس. قۇرباندى باۋىزداعان ادام دا «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار» – دەۋى كەرەك. ادەيى ۇمىتپاستان «بيسميللاھ» دەپ ايتپاسا، قۇرباننىڭ ەتىن جەۋگە بولمايدى. ويتكەنى، اللاھتىڭ اتى ايتىلىپ، باۋىزدالماعان مالدىڭ ەتىن جەۋ – حارام. قۇرباننىڭ يەسى قۇرباندى باۋىزدايىن دەپ جاتقان قاساپتىڭ قولىنىڭ ۇستىنە قولىن قويىپ، بىرگە باۋىزداسا، ەكەۋىنىڭ دە «بيسميللاھ» دەپ ايتۋلارى كەرەك. سويىلاتىن مال قۇربان نيەتىمەن باۋىزدالۋ كەرەك. مالدىڭ جانى شىققاننان كەيىن بارىپ قانا تەرىسى سىپىرىلادى. جانى شىقپاي جاتىپ باسىن كەسىپ الىپ تاستاۋ نەمەسە تەرىسىن سىپىرۋ – ماكرۇھ.
قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ قانداي اعزالارى جەلىنبەيدى؟
ەتى جەلىنەتىن مالدىڭ جەتى مۇشەسى جەلىنبەيدى. ول – حارام.
- مالدان اققان قان
- ەركەكتىك مۇشەسى
- ۇرعاشىلىق مۇشەسى
- ەركەك مالدىڭ جۇمىرتقالار
- ەتتەگى بەزدەر
- ءزار تورسىعى
- ءوت
قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتى مەن تەرىسى قالاي ۇلەستىرىلەدى؟
باي بولسىن، كەدەي بولسىن قۇربان ايتتا شالعان قۇرباندىعىنىڭ ەتىن جەۋىنە بولادى. قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتىن ءۇش بولىككە ءبولىپ تاراتۋ – مۇستاحاپ. ءبىر بولىگى – تۋعان-تۋىس، كورشىلەرىنە باي بولسا دا سىيعا تارتىلادى، ەكىنشى بولىگى – كەدەي جانە مۇقتاج ادامدارعا، ءۇشىنشى بولىگى – ءوزىنىڭ وتباسىنا، بالا-شاعاسىنا بەرىلەدى. ءبىراق شالىنعان مالدى تۇگەلدەي كەدەي-مۇقتاجدارعا تاراتۋعا بولاتىنى سياقتى، تۇگەلدەي ءوزىنىڭ وتباسىنا قالدىرا الادى.
اللاھ تاعالا قۇران كارىمدە قۇرباننىڭ ەتى تۋراسىندا بىلاي دەيدى: «قۇرباننىڭ ەتىنەن وزدەرىڭ جەڭدەر ءارى مىسكىندەر مەن كەدەيلەرگە جەگىزىڭدەر» (حاج، 22/28).
پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) شالعان قۇربانىنىڭ ەتىن قالاي تاراتقاندىعى تۋراسىندا يبنۋ ابباس بىلاي دەپ ريۋايات ەتتى: «پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) شالعان قۇرباندىعىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن – وتباسىنا، ۇشتەن ءبىرىن – كەدەي كورشىلەرىنە، قالعان ۇشتەن ءبىرىن ساداقا رەتىندە تاراتاتىن».
ءۋاجىپ بولسىن، ءناپىل بولسىن قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتىن، تەرىسىن، سيراق-باسىن جانە ءسۇتىن ساتۋ – ماكرۇھ. قۇربان مالىنىڭ اتالمىش بولشەكتەرى ساتىلعان جاعدايدا قۇنى كەدەيلەرگە ساداقا رەتىندە بەرىلەدى. قۇربانعا شالىنعان مالدىڭ ەشقانداي بولشەگىنەن قاساپتىڭ اقىسى رەتىندە تولەۋگە بولمايدى. حز. ءاليدىڭ بىلاي دەگەنى ريۋايات ەتىلدى: «اللاھتىڭ ەلشىسى (س.ا.ۋ.) تۇيەلەر قۇرباندىققا شالىنعان ۋاقىتتا باسىندا تۇرۋىمدى جانە تەرىلەرى مەن جۇندەرىن تاراتۋىمدى ءامىر ەتتى. ولاردىڭ ەشبىر نارسەسىن قاساپ اقىسى رەتىندە بەرۋگە ماعان تىيىم سالدى. «قاساپ اقىسىن ءبىز ءوزىمىز بەرەمىز» (مۋسليم، حاج، 348)، – دەدى.
قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ تەرىسىن كەدەيلەرگە، قايىرىمدىلىق قورلارىنا بەرۋگە بولادى.
قۇرباندىققا ارنايى مال الىپ سويماي، ورنىنا سول قۇرباننىڭ قۇنىن اقشالاي ساداقا رەتىندە كەدەيلەرگە بەرۋگە بولا ما؟
قۇرباندىقتا قان اعىزۋ نەگىز بولعاندىقتان مال سويىپ، قان اعىزباسا، قۇرباندىق مىندەتى موينىنان تۇسپەيدى.
كوز جۇمعان كىسى ءۇشىن قۇربان شالۋعا بولا ما؟
ولگەن كىسى ءوزىنىڭ اتىنا قۇربان شالۋدى تاپسىرىپ كەتپەسە دە، ساۋابىن ولىگە باعىشتاۋ نيەتىمەن قۇربان ايت كۇندەرىندە قۇربان شالۋعا بولادى. شالعان قۇربانىنىڭ ەتىنەن جەۋىنە رۇقسات. ءبىراق ءولىنىڭ تاپسىرىپ كەتكەن وسيەتىن ورىنداۋ نيەتىمەن شالعان قۇربانىنىڭ ەتىنەن جەۋگە بولمايدى. ەتىن تولىق ساداقا رەتىندە تاراتۋ كەرەك.
اقيقا قۇربانى دەپ قانداي قۇربانعا ايتىلادى؟
جاڭا تۋىلعان ءسابيدىڭ باسىنداعى شاشىنا «اقيقا» – دەلىنەدى. اللاھ تاعالانىڭ ءناسىپ ەتكەن پەرزەنتىنە شۇكىر رەتىندە شالىناتىن مالعا دا «اقيقا» قۇربانى دەلىنەدى. اقيقا قۇربانىن ءسابيدىڭ تۋىلعان كۇنىنەن باستاپ، باليعات جاسىنا تولعانعا دەيىن شالۋعا بولادى. ءبىراق سابيگە جەتى كۇن تولعاندا شالۋ – ابزال.
ءسابيدىڭ تۋىلعانىنا جەتى كۇن بولعاندا اتى قويىلىپ، شاشى الىنادى. الىنعان شاشتىڭ سالماعىندا التىن نەمەسە كۇمىستى ساداقا رەتىندە بەرۋ – سۇننەت. قۇرباننىڭ دا سول كۇنى شالىنۋى – مۇستاحاپ. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ەكى نەمەرەسى حز. حۇساين مەن حاسان ءۇشىن اقيقا قۇربانىن شالعانى ريۋايات ەتىلەدى. قۇربان ايتتا قۇرباندىققا جارايتىن مالدار اقيقا قۇربانىنا دا جارايدى. قىز بالالار ءۇشىن دە اقيقا قۇربانىن شالادى. اقيقا قۇربانىنىڭ يەسى ەتىنەن جەۋىنە جانە باسقالارعا ساداقا رەتىندە تاراتۋىنا بولادى. اقيقا قۇربانىن شالار كەزدە: «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار. اللاھىم، بۇل سەنىڭ ريزالىعىڭ ءۇشىن شالىنعان پالەنشەنىڭ اقيقا قۇربانى» – دەلىنەدى.
ءنازىر قۇربانى دەگەن نە؟
كوڭىلىن كوپتەن كۇپتى ەتكەن ءبىر ءىسى ورىندالعاندا يا بولماسا بىلاي دا ءبىر مالدى شالام دەپ مۇسىلمان بالاسىنىڭ اللاھ تاعالاعا ۋادە بەرىپ، سول ۋادەسىنىڭ ۋاقىتى كەلگەندە شالاتىن مالى «ءنازىر قۇربانى» دەپ اتالادى. مىسالعا، اۋىرىپ جاتقان ادام وسى اۋرۋىمنان ايىقسام، ءبىر قويدى قۇرباندىققا شالامىن دەپ نيەت ەتسە، اۋرۋىنان ايىققان جاعدايدا، ءبىر قوي شالۋى – ءۋاجىپ.
ءنازىر قۇربانىنا شالىنعان مالدىڭ ەتىنەن، شالعان ادامنىڭ وزىنە، بالالارىنا، نەمەرەلەرىنە جانە اكە-شەشەسىنە ءتىپتى اتا-اجەلەرىنە جەۋگە بولمايدى. تۇگەلدەي ساداقا رەتىندە كەدەيلەرگە تاراتىلۋى ءتيىس. شالىنعان قۇرباننىڭ ءبىر بولشەگى اتالمىش ادامدار تاراپىنان جەلىنگەن جاعدايدا سول جەلىنگەن بولشەكتىڭ قۇنىن كەدەيلەرگە تاراتۋ كەرەك.
دەرەككوزى: muslim.kz
