مەملەكەت باسشىسىنىڭ نيۋ-يورك قالاسىنا رەسمي ساپارى اياسىندا اقش ساۋدا ءمينيسترى گوۆارد لاتنيكتىڭ قاتىسۋىمەن امەريكالىق Wabtec كومپانياسىمەن جالپى سوماسى 4،2 ميلليارد دوللارعا جۋىق كەلىسىمگە قول قويۋ ءراسىمى ءوتتى. قۇجاتتا قازاقستاندا تەحنيكالىق تۇرعىدان جەتىلدىرىلگەن 300 لوكوموتيۆ شىعارۋ جانە وعان سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ قاراستىرىلعان. ەڭ باستىسى، تەڭىزدىڭ ارعى جاعىندا كەشە تۇندە قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن وتكەن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەر مەن كەلىسىمدەر اراسىندا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ تۋرا وسى شاراعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، ءدان ريزا بولعانىن باسا ايتا كەتەلىك، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ءتىپتى، اقش باسشىسى توقايەۆتى وسى ءىرى كەلىسىمگە قول جەتكىزۋىمەن قۇتتىقتاپ، جەلىدە دە جازبا جاريالادى.
"مەن جاڭا عانا قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆپەن اڭگىمەلەسىپ بولدىم. ولار قۇنى 4 ملرد دوللار بولاتىن امەريكاندىق لوكوموتيۆتەر مەن تەمىرجول جابدىقتارىن قامتيتىن تاريحتاعى ەڭ ءىرى كەلىسىمگە قول قويدى. ءبىز كوپتەگەن جىلدار بويى "جالعان ەكولوگتاردىڭ" شابۋىلىنا ۇشىراپ كەلگەن اقش-تاعى تەمىرجول سالاسىن قولداۋىمىز كەرەك. توقايەۆتى وسى ءىرى كەلىسىمگە قول جەتكىزۋىمەن قۇتتىقتايمىن. بۇل ەل دە جانە بۇكىل الەم دە سەنىمدى جانە ادەمى تەمىرجولداردان تۇرادى. ەندى ولار قايتا كەلىپ جاتىر، وندا دا تەز!"، دەپ جازدى ترامپ Truth Social-داعى پاراقشاسىندا.
ايتا كەتسەك، كولىك تەحنولوگياسى بويىنشا الەمدەگى كوشباسشى كومپانيا ەلىمىزدىڭ تەمىرجول سالاسىن جاڭعىرتۋ ىسىندە نەگىزگى سەرىكتەستەرىمىزدىڭ ءبىرى سانالادى. 2009 جىلدان بەرى استانادا Wabtec Kazakhstan لوكوموتيۆ قۇراستىرۋ زاۋىتى تابىستى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى ارالىقتا كومپانيا وندىرىسكە 230 ميلليون دوللاردان استام ينۆەستيسيا قۇيدى. كاسىپورىن بۇگىنگە دەيىن “قازاقستان تەمىر جولىنا” جانە ەكسپورتقا ارنالعان 600-دەن استام لوكوموتيۆ قۇراستىردى. ءوندىرىستىڭ لوكاليزاسيا دەڭگەيى 45 پايىزعا جەتتى. ال بىلتىر شىلدە ايىندا Wabtec كومپانياسى ەلىمىزدە يننوۆاسيالاردى ەنگىزىپ، كادر دايارلاۋعا ۇلەس قوساتىن تەحنولوگيالىق جانە ينجەنەرلىك ورتالىعىن اشتى.
وكىنىشكە قاراي، مەملەكەت باسشىسىنىڭ، ۇكىمەتتىڭ، "قتج" ۇلتتىق كومپانياسى باسشىلىعىنىڭ وسىنداي كەڭ كولەمدى ءارى ماڭىزدى ۇمتىلىستارى مەن ارەكەتتەرىنە قاراماستان ەلىمىزدەگى بۇل سالانى جوعارى ءتيىمدى ساپاعا جەتكىزە الماي جاتقان جايىمىز بار. اتالعان ءسۇيىنشى جاڭالىقتار اياسىندا، ماسەلەن، كەشە "قتج-جۇك تاسىمالى" ج ش س ق ر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 159-بابى 3-1-بولىگى بويىنشا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ، 1،42 ملرد تەڭگە ايىپپۇل سالىنعانى بەلگىلى بولدى. بۇل رەتتەگى تەرگەپ-تەكسەرۋگە وتاندىقتان بولەك، كورشى ەلدىڭ دە (قىرعىزستان) ءبىرقاتار كولىك-ەكسپەديتورلىق كومپانيالارى تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەر نەگىز بولعان. ونىڭ ناتيجەسىندە "قتج-جۇك تاسىمالى" ج ش س جۇك تاسىمالداۋ جوسپارلارىن كەلىسۋ بارىسىندا اففيلييرلەنگەن كومپانيالارعا – "KTZ Express" اق جانە "كەدەنترانسسەرۆيس" اق-عا ارتىقشىلىق بەرىپ، جەكە ەكسپەديتورلىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە كەدەرگىلەر جاساعانى انىقتالدى. اتالعان ارەكەتتەر "قتج-جۇك تاسىمالى" ج ش س تاراپىنان مونوپوليالىق جاعدايدى تەرىس پايدالانۋ رەتىندە باعالاندى. بۇل تەك ءبىر عانا جايت. قىرعىزستاننان بولەك، رەسەي، بەلارۋس، وزبەكستاننىڭ دا جۇك جونەلتۋشىلەرى تاراپىنان دا وسى سيپاتتا ءجيى شاعىمدار كەلىپ تۇسۋدە. ولار جۇكتەرىن ۋاقتىلى جونەلتە المايتىنىن، قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتۋ سەبەپتەرىن تۇسىندىرمەيتىنىن، سالدارىنان ۋاقىت جوعالتىپ، قىرۋار شىعىنعا باتاتىندارىن ايتادى. بۇل جايتتى وتكەن جىلدارى ءبىر توپ دەپۋتات (ز.كۋزييەۆ، ە.بولگەرت، ن.نيازوۆا، ا. ساتىبالدييەۆ، گ.شيپوۆسكيح) ءماجىلىس قابىرعاسىندا كوتەرىپ، ۇكىمەتكە ارنايى ساۋال دا جولداعان. وندا "قتج-جۇك تاسىمالىنىڭ" بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىن ءوز ەكسپەديتورلىق كومپانيالارىنا باسىمدىق بەرەتىنى عانا ەمەس، وزگە دە بىلىق-شىلىقتارى اشىق ايتىلعان. ماسەلەن، قتج جۇرگىزگەن 424 قىزمەتتىڭ تەك 81ء-ىن عانا ارنايى ورگانمەن كەلىستىرىپ، جۇزەگە اسىرعان، ياعني بار قىزمەتىنىڭ 19% عانا مونيتورينگتەن وتكەن. بۇل ەكسپورت تاسىمالىندا ادىلەتسىز باسەكەلەستىك قالىپتاستىرىپ، ماگيسترالدى جەلى قوزعالىسىن ءتيىمسىز جوسپارلاۋ مەن باسقارۋعا جول بەرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ماسەلەن،ءبىر 2023 جىلى جولدا قالىپ كەتكەن قۇراما سانى 400-دەن اسادى ەكەن. مىنە، وسىنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىنىڭ تارتىمدىلىعىنا سەلكەۋ ءتۇسىرىپ، كورشى ەلدەردى باسقا تاسىمال كوزىن ىزدەۋگە ءماجبۇر ەتۋدە.
بۇل رەتتتە دەپۋتاتتار مىنانداي شۇعىل شارالاردى قابىلداۋدى ۇسىنادى:
- وتاندىق جۇك جونەلتۋشىلەر مەن ەكسپەديتورلىق كومپانيالار ءۇشىن ەكسپورت پەن ترانزيت تاسىمالىنىڭ نەگىزگى جانە قوسىمشا جوسپارلارىن كەلىسۋدە تۋىندايتىن كەدەرگىلەردى جويۋ؛
- قتج-نى تەمىرجول كولىگىمەن جۇك تاسىمالداۋدى ۇيىمداستىرۋ تۋرالى تاسىمالداۋشىلار مەن ەكسپەديتورلار اراسىندا ۇلگىلىك شارتتار جاساسۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتەۋ؛
- ەگەر ق ر قارجى مينيسترلىگى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ تاۋەكەلدەردى باسقارۋ جۇيەسى ترانزيتتىك جۇكتەردى تەكسەرۋدى جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىگىن كورسەتپەگەن جاعدايدا، زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ جازباشا وتىنىشتەرى بويىنشا ترانزيتتىك جۇكتەردى توقتاتۋ مۇمكىندىگىن بولدىرماۋ بولىگىندە قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ؛
- وسى سالادا جوعارى باسەكەلەستىك دەڭگەيىنە يە بولۋىنا بايلانىستى كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ كولىك قىزمەتتەرىن كورسەتۋ نارىعىنا ىقپالىن بولدىرماۋ ماقساتىندا قتج - نىڭ ەنشىلەس كاسىپورىندارى - "كەدەنترانسسەرۆيس" اق مەن "KTZ Express" اق-نى جەكەشەلەندىرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ.
جالپى، سالانى اۆتوماتتاندىرۋ دەڭگەيى دە تومەن، سالدارىنان تاسىمالدى ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلاۋ مەن باقىلاۋ جاعى ءالى دە كەنجەلەپ كەلەدى. ارينە، الەمدىك دەڭگەيدەگى Wabtec سەكىلدى كومپانيالاردى تارتۋ ارقىلى جاقىن بولاشاقتا مۇنداي تەحنيكالىق كەلەڭسىزدىكتەردى ەڭسەرۋگە بولادى دەپ سەنەمىز. ال، ىشكى باسقارۋ مەن جوسپارلاۋعا قاتىستى رەفورمانىڭ جايى نە بولار ەكەن؟.. ايتپەسە، قتج-نىڭ باستى تابىس كوزى دە وسى جۇك تاسىمالى بولىپ تابىلادى. وعان بارلىق تابىستىڭ 86%-ى تيەسىلى ەكەنىن ەسكە سالا كەتەلىك.
