Memleket basshysynyń Nú-Iork qalasyna resmı sapary aıasynda AQSH Saýda mınıstri Govard Latnıktiń qatysýymen amerıkalyq Wabtec kompanıasymen jalpy somasy 4,2 mıllıard dollarǵa jýyq kelisimge qol qoıý rásimi ótti. Qujatta Qazaqstanda tehnıkalyq turǵydan jetildirilgen 300 lokomotıv shyǵarý jáne oǵan servıstik qyzmet kórsetý qarastyrylǵan. Eń bastysy, teńizdiń arǵy jaǵynda keshe túnde Qasym-Jomart Toqaevtyń basshylyǵymen ótken iskerlik kezdesýler men kelisimder arasynda AQSH prezıdenti Donald Tramp týra osy sharaǵa erekshe kóńil bólip, dán rıza bolǵanyn basa aıta ketelik, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Tipti, AQSH basshysy Toqaevty osy iri kelisimge qol jetkizýimen quttyqtap, jelide de jazba jarıalady.
"Men jańa ǵana Qazaqstannyń qurmetti prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevpen áńgimelesip boldym. Olar quny 4 mlrd dollar bolatyn amerıkandyq lokomotıvter men temirjol jabdyqtaryn qamtıtyn tarıhtaǵy eń iri kelisimge qol qoıdy. Biz kóptegen jyldar boıy "jalǵan ekologtardyń" shabýylyna ushyrap kelgen AQSH-taǵy temirjol salasyn qoldaýymyz kerek. Toqaevty osy iri kelisimge qol jetkizýimen quttyqtaımyn. Bul el de jáne búkil álem de senimdi jáne ádemi temirjoldardan turady. Endi olar qaıta kelip jatyr, onda da tez!", dep jazdy Tramp Truth Social-daǵy paraqshasynda.
Aıta ketsek, kólik tehnologıasy boıynsha álemdegi kóshbasshy kompanıa elimizdiń temirjol salasyn jańǵyrtý isinde negizgi seriktesterimizdiń biri sanalady. 2009 jyldan beri Astanada Wabtec Kazakhstan lokomotıv qurastyrý zaýyty tabysty jumys istep keledi. Osy aralyqta kompanıa óndiriske 230 mıllıon dollardan astam ınvestısıa quıdy. Kásiporyn búginge deıin “Qazaqstan temir jolyna” jáne eksportqa arnalǵan 600-den astam lokomotıv qurastyrdy. Óndiristiń lokalızasıa deńgeıi 45 paıyzǵa jetti. Al byltyr shilde aıynda Wabtec kompanıasy elimizde ınovasıalardy engizip, kadr daıarlaýǵa úles qosatyn tehnologıalyq jáne ınjenerlik ortalyǵyn ashty.
Ókinishke qaraı, Memleket basshysynyń, Úkimettiń, "QTJ" ulttyq kompanıasy basshylyǵynyń osyndaı keń kólemdi ári mańyzdy umtylystary men áreketterine qaramastan elimizdegi bul salany joǵary tıimdi sapaǵa jetkize almaı jatqan jaıymyz bar. Atalǵan súıinshi jańalyqtar aıasynda, máselen, keshe "QTJ-Júk tasymaly" JSHS QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń 159-baby 3-1-bóligi boıynsha ákimshilik jaýapkershilikke tartylyp, 1,42 mlrd teńge aıyppul salynǵany belgili boldy. Bul rettegi tergep-tekserýge otandyqtan bólek, kórshi eldiń de (Qyrǵyzstan) birqatar kólik-ekspedıtorlyq kompanıalary tarapynan kelip túsken ótinishter negiz bolǵan. Onyń nátıjesinde "QTJ-Júk tasymaly" JSHS júk tasymaldaý josparlaryn kelisý barysynda affılıırlengen kompanıalarǵa – "KTZ Express" AQ jáne "KedentransServıs" AQ-ǵa artyqshylyq berip, jeke ekspedıtorlyq uıymdardyń qyzmetine kedergiler jasaǵany anyqtaldy. Atalǵan áreketter "QTJ-Júk tasymaly" JSHS tarapynan monopolıalyq jaǵdaıdy teris paıdalaný retinde baǵalandy. Bul tek bir ǵana jaıt. Qyrǵyzstannan bólek, Reseı, Belarýs, Ózbekstannyń da júk jóneltýshileri tarapynan da osy sıpatta jıi shaǵymdar kelip túsýde. Olar júkterin ýaqtyly jónelte almaıtynyn, qyzmet kórsetýden bas tartý sebepterin túsindirmeıtinin, saldarynan ýaqyt joǵaltyp, qyrýar shyǵynǵa batatyndaryn aıtady. Bul jaıtty ótken jyldary bir top depýtat (Z.Kýzıev, E.Bolgert, N.Nıazova, A. Satybaldıev, G.Shıpovskıh) Májilis qabyrǵasynda kóterip, Úkimetke arnaıy saýal da joldaǵan. Onda "QTJ-Júk tasymalynyń" búıregi buryp turatyn óz ekspedıtorlyq kompanıalaryna basymdyq beretini ǵana emes, ózge de bylyq-shylyqtary ashyq aıtylǵan. Máselen, QTJ júrgizgen 424 qyzmettiń tek 81-in ǵana arnaıy organmen kelistirip, júzege asyrǵan, ıaǵnı bar qyzmetiniń 19% ǵana monıtorıńten ótken. Bul eksport tasymalynda ádiletsiz básekelestik qalyptastyryp, magıstraldy jeli qozǵalysyn tıimsiz josparlaý men basqarýǵa jol berý degendi bildiredi. Máselen,bir 2023 jyly jolda qalyp ketken qurama sany 400-den asady eken. Mine, osynyń barlyǵy Qazaqstannyń tranzıttik áleýetiniń tartymdylyǵyna selkeý túsirip, kórshi elderdi basqa tasymal kózin izdeýge májbúr etýde.
Bul rettte depýtattar mynandaı shuǵyl sharalardy qabyldaýdy usynady:
- otandyq júk jóneltýshiler men ekspedıtorlyq kompanıalar úshin eksport pen tranzıt tasymalynyń negizgi jáne qosymsha josparlaryn kelisýde týyndaıtyn kedergilerdi joıý;
- QTJ-ny temirjol kóligimen júk tasymaldaýdy uıymdastyrý týraly tasymaldaýshylar men ekspedıtorlar arasynda úlgilik sharttar jasasýdy qamtamasyz etýge mindetteý;
- eger QR Qarjy mınıstrligi Memlekettik kirister komıtetiniń táýekelderdi basqarý júıesi tranzıttik júkterdi tekserýdi júzege asyrý qajettigin kórsetpegen jaǵdaıda, zańdy jáne jeke tulǵalardyń jazbasha ótinishteri boıynsha tranzıttik júkterdi toqtatý múmkindigin boldyrmaý bóliginde qoldanystaǵy zańnamaǵa ózgerister engizý;
- osy salada joǵary básekelestik deńgeıine ıe bolýyna baılanysty kvazımemlekettik kompanıalardyń kólik qyzmetterin kórsetý naryǵyna yqpalyn boldyrmaý maqsatynda QTJ - nyń enshiles kásiporyndary - "Kedentransservıs" AQ men "KTZ Express" AQ-ny jekeshelendirý máselesin pysyqtaý.
Jalpy, salany avtomattandyrý deńgeıi de tómen, saldarynan tasymaldy uıymdastyrýdy josparlaý men baqylaý jaǵy áli de kenjelep keledi. Árıne, álemdik deńgeıdegi Wabtec sekildi kompanıalardy tartý arqyly jaqyn bolashaqta mundaı tehnıkalyq keleńsizdikterdi eńserýge bolady dep senemiz. Al, ishki basqarý men josparlaýǵa qatysty reformanyń jaıy ne bolar eken?.. Áıtpese, QTJ-nyń basty tabys kózi de osy júk tasymaly bolyp tabylady. Oǵan barlyq tabystyń 86%-y tıesili ekenin eske sala ketelik.
