مو يان، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى[/caption]
سوڭعى جىلدارى عالامتوردى كەزگەن ءتۇرلى ۆيدەولاردى كورىپ، قىتايلاردىڭ قانشالىقتى ازعىندىققا باتقانىنا تاڭدانا دا، جيىركەنە دە قاراعان ەدىك. «جەل سوقپاسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» دەگەن راس قوي... جۇڭگو جازۋشىسى، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى مو ياننىڭ «شاراپ ەلى» رومانىندا سالەمنەن كەيىنگى ءداستۇرلى ساۋالى «تاماق ءىشتىڭ بە؟» دەپ باستالاتىن جۇڭگو حالقىنىڭ تاريحي ساناسى قازىرگى بىلىققان ءھام جەمقورلىق جايلاعان قوعامىندا قانداي تراگەديالار تۋدىرعانىن، ۇرەيلى سىرلارىن جازۋشى الۋان ءتۇرلى فورمالارمەن جەتكىزگەن. الەمدەگى الپاۋىت بايلاردىڭ جەرىك اسىنا اينالعان نارەستە بالانى قالاي قاقتاپ پىسىرەتىنى، قارلىعاشتىڭ ۇياسىنان قايناتىلىپ جاسالعان سورپاداعى تيتىمدەي قۇستىڭ كوز جاسى – اراق اشىتۋ ونەرى نەشە مىڭ جىلعا سوزىلاتىن جانە ونىسى ەپيكالىق سارىندا سۋرەتتەلەتىن حالىق ءۇشىن ەڭ ءتاۋىر «تىسكەباسار» عانا سانالاتىنى توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتادى. ءبىر روماننىڭ ءبىر ۇزىگىن بەرىپ وتىرمىز. ارينە، كوركەم شىندىقتى رەال ومىرمەن شەندەستىرگەن دۇرىس ەمەس، ءبىراق استارلى ويدىڭ ار جاعىندا توتاليتارلىق جۇيەنىڭ، ۇلتتىق ازعىنداۋدىڭ كورىنىسى جاتقانى انىق. گازەتتىڭ بۇل نومىرىندە سول روماندا كەزدەسەتىن ءبىر دەتالدىڭ شاعىن ءۇزىندىسىن بەرىپ وتىرمىز.
مو يان، جۇڭگو جازۋشىسى، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى
قىستىعىپ شىققان اتەش ءۇنى دجين يۋنباۋدىڭ ايەلىن سەلت ەتكىزدى. ول كورپەگە ورانىپ وتىرىپ، جۇرەگىنىڭ ءدۇرس-دۇرس سوققانىن ەستىدى. بوزارعان اي ساۋلەسى تەرەزە كوزىنەن توگىلىپ، قارا كورپەنى اعارتىپ تۇر. كۇيەۋى ۇيىقتاپ جاتىر، سول جاعىندا بالاسى شياۋ باۋ پىس-پىس ەتىپ، جەڭىل تىنىس الادى. ول شاپانىن جامىلىپ، سىرتقا شىعىپ ەدى، ۇركەر باتىسقا قاراي ەڭكەيىپ، شولپان تۋىپ، تاڭ قىلاڭ بەرىپتى. ايەلى قايتا ۇيگە كىرىپ، كۇيەۋىنىڭ اياعىنان ءتۇرتتى.
– تۇرەگەل، تەز تۇرەگەل! تاڭ اتىپ كەلەدى.
كۇيەۋى قورىلىن توقتاتىپ، اۋزىن بىر-ەكى شىلپىلداتىپ الدى دا، ورنىنان تۇردى. كوزىن سىعىرايتىپ، ايەلىنە قاراپ:
– تاڭ اتتى دەيسىڭ بە؟ – دەدى.
– تاڭ اتايىن دەدى، ەرتەرەك بار، الدىڭعى جولعى سەكىلدى قۇر ءجۇرىس بولىپ جۇرمەسىن – دەدى ايەلى. كۇيەۋى ىبىلجىپ ءجۇرىپ تۇرىپ، تەمەكىسىن تۇتاتتى. بىلتەشامدى جاقتى. تەمەكىسىن شەگىپ بولعان سوڭ شامدى وشىرمەكشى بولىپ ەدى، ايەلى:
– جانىپ تۇرا بەرسىن – دەدى.
– نەگە؟
– جانا بەرسىن. بايلىق پەن كەدەيلىك وسى شامعا قاراپ قالىپ پا؟..
ەرلى-بايلى ەكەۋىنىڭ كوز جانارلارى توعىسىپ بارىپ، ماعىناسىز باسقا جاققا بۇرىلدى. بالالارى ۇيقىسىراپ، شۋلاپ، ايقايلاپ قويادى. بىرەۋى جىلايدى. كۇيەۋى جىلاپ جاتقان بالانىڭ باسىنان ءتۇرتىپ:
– نەگە جىلايسىڭ، قارىز بۋعان الباستى، – دەدى. ايەلى كۇرسىنىپ:
– سۋ عانا قايناتامىز با؟ – دەپ سۇرادى.
– قاينات، ەكى ءشومىش قايناتساڭ بولدى، – دەدى.
ايەلى بالاۋىز شامدى جاعىپ، قازاندى جۋۋعا كىرىستى. ابدەن تازارتىپ جۋىپ بولعان سوڭ، قازانعا سۋ قۇيدى دا قاقپاعىن جاپتى. كۇيەۋى الاسا ورىندىقتا وتىر، ءجۇزى جاساڭعىراعانداي بولىپ كورىنگەن ايەلىنە تامسانا قارايدى. قازانداعى سۋ سارقىلداپ قايناي باستادى... ايەلى وشاققا وتىن سالعاندى توقتاتىپ، زايىبىنا:
– بەت جۋاتىن تەگەنەنى الىپ كەل، – دەدى. كۇيەۋى سىرتقا شىعىپ، تەگەنەنى الىپ كەلگەندە قازاننان كوتەرىلگەن بۋ شامدى وشىرە جازدادى. ايەلى ءشومىشتى الىپ، ىستىق سۋدى تەگەنەگە قۇيدى.
– ازىراق سۋىق سۋ قۇيامىز با؟ – دەدى. ايەلى ساۋساعىن مالىپ كورىپ:
– بولادى، بابىندا ەكەن، سەن ونى كوتەرىپ اكەل، – دەپ بۇيىردى. كۇيەۋى ۇيقىدا جاتقان كىشكەنتاي بالانى كورپەنىڭ ىشىنەن سۋىرىپ الدى. بالا قىڭسىلاپ، جىلاي باستادى. اكەسى ونىڭ قۇيرىعىنان قاعىپ:
– جىلاما، التىنىم! ءقازىر سەنى جۋىندىرامىز، – دەدى. ايەل بالانى الدى. بالا قۇشاعىنا تىعىلىپ، بىلدىرلاپ جاتىر:
– ماما بەر، ماما بەر...
ايەل شاراسىز تابالدىرىققا وتىرىپ، تۇيمەسىن اعىتتى. بالانىڭ اۋزى ومىراۋدىڭ ۇرپىنە ساپ ەتە ءتۇستى. ايەل بالانىڭ سالماعىنان بۇكىرەيىپ كەتىپتى. ەركەگى تەگەنەدەگى سۋعا قولىن مالىپ كوردى دە:
– ەندى ەمىزبە، سۋ سۋىپ قالادى، – دەدى. ايەل بالانىڭ قۇيرىعىنا قاعىپ:
– بالام، سورا بەرمەشى، سۇلىكتەي سوردىڭ عوي. سۋعا جۋىنىپ ال، جۋىنىپ بولعان سوڭ قالاعا بارىپ، باقىتقا كەنەلەسىڭ، – دەدى. ول بالانى يتەرىپ ەدى، بالانىڭ ومىراۋعا جابىسقان اۋزى شىعار ەمەس. سەمىپ قالعان ومىراۋ، شەكتەي سوزىلدى. كۇيەۋى بالانى جۇلىپ الدى، بالا باج ەتتى.
اشۋلانعان اكەسى:
– باجىلداما، –دەپ بالانىڭ قۇيرىعىنان ۇرا باستادى. ايەلى كوڭىلسىز عانا:
– بايقاساڭشى، دەنەسى كوگەرىپ قالسا، ساتقاندا دارەجەسى تومەندەپ، باعاسى ارزاندايدى، – دەدى. ەركەگى بالانىڭ كيىمىن جىرتىپ لاقتىرىپ جىبەرىپ، تىر جالاڭاش بالانى ىستىق سۋعا سالدى. بالانىڭ شىرقىراپ جىلاعان اششى ءۇنى جوتا-قىراتتاردان شارىقتاپ، اسقار تاۋدىڭ قاق توبەسىنە ءبىر-اق جەتكەندەي بولدى. بالا ەكى اياعىن بۇگىپ، جوعارى شورشيدى، اكەسى تومەن باسادى. ىستىق سۋ ايەلدىڭ بەتىنە شاشىراپ كەتىپ ەدى، ول بەتىن باسىپ كۇبىرلەپ:
– اكەسى، بۇل سۋ تىم ىستىق ەكەن، بالانىڭ ەتى قىزارىپ قالسا، الۋشى جاق باعاسىن تۇسىرە مە دەپ قورقامىن، – دەدى. ەركەكتىڭ ءوڭى قۋقىلدانىپ:
– بۇل قارىز بۋعان نەمەنىڭ ىستىق پەن سۋىقتى بىلەتىنىن قاراي گور، اكەل، جارتى ءشومىش سۋىق سۋ قۇي ۇستىنە، – دەدى. ايەلى ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. كەۋدەسىن جابۋعا دا مۇرساسى كەلمەي، ەكى ومىراۋى سالاقتاپ، كيىمى جالبىراپ تىزەسىنە ءتۇستى. ول جارتى ءشومىش سۋدى تەگەنەگە قۇيدى دا، قولمەن ارالاستىرىپ جىبەرىپ:
– ەندى ىستىق ەمەس، بالام جىلا ما، جىلا ما، جاراي ما؟ – دەدى.
بالا جىلاپ جاتىر، قول-اياعىن تەپكىلەپ، سۋعا تۇسپەي الەك سالدى. اكەسى ونى كۇشتەپ تۇرىپ سۋعا باتىردى. قاسىندا مەڭىرەيىپ تۇرعان ايەلىنە:
– ولىكپىسىڭ! كومەكتەسسەڭشى، – دەپ زەكىدى.
[caption id="attachment_9258" align="alignleft" width="354"]
ءىبىلىس[/caption]
ايەلى شوشىپ ويانعانداي تەگەنەنىڭ قاسىنا وتىرا قالىپ، سۋدى شاشىراتىپ، بالانىڭ قۇيرىعى مەن ارقاسىن جۋا باستادى. سول كەزدە ولاردىڭ ۇلكەن قىزى (جەتى-سەگىز جاستا) شاشى دۋدىراپ، جالاڭاياق ىشكى ۇيدەن شىقتى. كوزىن ۋقالاپ تۇرىپ:
– اكە، ماما، ونى نەگە جۋىندىرىپ جاتىرسىڭدار؟ بىزگە اسىپ بەرەسىڭدەر مە؟ – دەپ سۇرادى. اكەسى شاتىناپ:
– جوعال! بارىپ ۇيىقتا، – دەپ ايقايلادى. ىستىق سۋدىڭ ىشىندە تەپكىلەنگەن بالا اپكەسىن كورىپ، ونان سايىن ايقايلاپ جىلادى. قىز قورقىپ ۇندەمەدى، ىشكە قاراي بەتتەدى.
بالانىڭ جىلاي-جىلاي تاماعى قارلىعىپ، شىرىلى باسقا نارسەگە ۇقساي باستادى. ۇستىندەگى كىر ىستىق سۋمەن جۋىلىپ، بارا-بارا جاپ-جالتىر ماي بالشىققا اينالدى. سۋدىڭ دا بەتىنە ماي قالقىپ شىقتى. ول ايەلىنە قاراپ:
– بالدىر مەن كىر سابىندى بەرە سال، – دەدى. تاپسىرعان زاتتارى دايىن بولعاندا:
– سەن كوتەرىپ تۇر، مەن ىسقىلاپ جۋايىن مۇنى، – دەدى ايەلىنە بۇيىرا سويلەپ. سونان سوڭ اكەسى بالانىڭ موينىن، كوتەنىن، بارماقتارىنىڭ اراسىنا دەيىن ىسقىلاپ جۋدى. ءۇيدىڭ ءىشىن ساسىق ءيىس باستى. ايەل:
– اكەسى، ابايلاساڭشى، ونىڭ تەرىسىن زاقىمداپ الما، – دەدى. اكەسى:
– ونى قاعاز عوي دەپ پە ەدىڭ، تەرىسى وڭايلىقپەن جىرتىلا قويمايدى. سەن اناۋ بالا ساتىپ الۋشىلاردىڭ الاياقتىعىن بىلمەيسىڭ، ولار بالانىڭ قۇيرىعىنىڭ اراسىنا دەيىن اشىپ كورەدى. تيتتەي كىر بولسا، باعاسىن ءتۇسىرىپ جىبەرەدى، – دەپ كەيىدى
اقىرى ولار بالانى جۋىندىرىپ بولدى. ايەل تازا ورامالمەن بالانىڭ ءۇستىن قۇرعاتتى. شامنىڭ جارىعىندا بالا قىپ-قىزىل بولىپ، ودان بۇرقىراپ ەتتىڭ ءيىسى شىقتى. بالا ەمشەك ىزدەگەن سوڭ، ايەل ونى ەمىزە باستادى.
اكەسى قولىن ءسۇرتىپ، تەمەكىسىن تۇتاتتى. ايەلىنە قاراپ:
– بۇل جۇگىرمەك مەنى ابدەن شارشاتتى، – دەدى. بالا ەمىپ جاتىپ، ۇيىقتاپ قالدى. ايەلدىڭ بالانى قۇشاقتاپ وتىرعاندا قيماستىق سەزىمى وياندى. اكەسى زىلدەنە:
– بالانى ماعان بەر، جول الىس، – دەدى. تالىعىپ ۇيىقتاپ كەتكەن بالانىڭ اۋزىنان ايەل ومىراۋىنىڭ ءۇرپىن شىعارعاندا، اۋزىن تامسانسا دا بالا ويانبادى.
اكەسى ءبىر قولىنا قاعاز شامدى، ءبىر قولىنا شىرت ۇيقىدا جاتقان بالاسىن كوتەرىپ سىرتقا شىقتى. تار كوشەدەن ءوتىپ، قىستاقتىڭ قاق ورتاسىنداعى ۇلكەن جولعا ءتۇستى. تار كوشەدە كەلە جاتقاندا ەسىكتىڭ الدىندا ءوزىنىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرعان قوس جاناردى ەسكە الدى. ىشتەي قاتتى قۇلازىعانىمەن ۇلكەن جولعا تۇسكەن سوڭ، ءبارىن ۇمىتتى...
(جالعاسى بار)
