Mo Ian, Nobel syılyǵynyń ıegeri[/caption]
Sońǵy jyldary ǵalamtordy kezgen túrli vıdeolardy kórip, Qytaılardyń qanshalyqty azǵyndyqqa batqanyna tańdana da, jıirkene de qaraǵan edik. «Jel soqpasa, shóptiń basy qımyldamaıdy» degen ras qoı... Qytaı jazýshysy, Nobel syılyǵynyń ıegeri Mo Iannyń «Sharap eli» romanynda sálemnen keıingi dástúrli saýaly «tamaq ishtiń be?» dep bastalatyn qytaı halqynyń tarıhı sanasy qazirgi bylyqqan hám jemqorlyq jaılaǵan qoǵamynda qandaı tragedıalar týdyrǵanyn, úreıli syrlaryn jazýshy alýan túrli formalarmen jetkizgen. Álemdegi alpaýyt baılardyń jerik asyna aınalǵan náreste balany qalaı qaqtap pisiretini, qarlyǵashtyń uıasynan qaınatylyp jasalǵan sorpadaǵy tıtimdeı qustyń kóz jasy – araq ashytý óneri neshe myń jylǵa sozylatyn jáne onysy epıkalyq sarynda sýretteletin halyq úshin eń táýir «tiskebasar» ǵana sanalatyny tóbe quıqańdy shymyrlatady. Bir romannyń bir úzigin berip otyrmyz. Árıne, kórkem shyndyqty real ómirmen shendestirgen durys emes, biraq astarly oıdyń ar jaǵynda totalıtarlyq júıeniń, ulttyq azǵyndaýdyń kórinisi jatqany anyq. Gazettiń bul nómirinde sol romanda kezdesetin bir detaldyń shaǵyn úzindisin berip otyrmyz.
Mo IaN, Qytaı jazýshysy, Nobel syılyǵynyń ıegeri
Qystyǵyp shyqqan átesh úni Djın Iýnbaýdyń áıelin selt etkizdi. Ol kórpege oranyp otyryp, júreginiń dúrs-dúrs soqqanyn estidi. Bozarǵan Aı sáýlesi tereze kózinen tógilip, qara kórpeni aǵartyp tur. Kúıeýi uıyqtap jatyr, sol jaǵynda balasy Sháý Baý pys-pys etip, jeńil tynys alady. Ol shapanyn jamylyp, syrtqa shyǵyp edi, Úrker batysqa qaraı eńkeıip, Sholpan týyp, tań qylań beripti. Áıeli qaıta úıge kirip, kúıeýiniń aıaǵynan túrtti.
– Túregel, tez túregel! Tań atyp keledi.
Kúıeýi qorylyn toqtatyp, aýzyn bir-eki shylpyldatyp aldy da, ornynan turdy. Kózin syǵyraıtyp, áıeline qarap:
– Tań atty deısiń be? – dedi.
– Tań ataıyn dedi, erterek bar, aldyńǵy jolǵy sekildi qur júris bolyp júrmesin – dedi áıeli. Kúıeýi ybyljyp júrip turyp, temekisin tutatty. Bilteshamdy jaqty. Temekisin shegip bolǵan soń shamdy óshirmekshi bolyp edi, áıeli:
– Janyp tura bersin – dedi.
– Nege?
– Jana bersin. Baılyq pen kedeılik osy shamǵa qarap qalyp pa?..
Erli-baıly ekeýiniń kóz janarlary toǵysyp baryp, maǵynasyz basqa jaqqa buryldy. Balalary uıqysyrap, shýlap, aıqaılap qoıady. Bireýi jylaıdy. Kúıeýi jylap jatqan balanyń basynan túrtip:
– Nege jylaısyń, qaryz býǵan albasty, – dedi. Áıeli kúrsinip:
– Sý ǵana qaınatamyz ba? – dep surady.
– Qaınat, eki shómish qaınatsań boldy, – dedi.
Áıeli balaýyz shamdy jaǵyp, qazandy jýýǵa kiristi. Ábden tazartyp jýyp bolǵan soń, qazanǵa sý quıdy da qaqpaǵyn japty. Kúıeýi alasa oryndyqta otyr, júzi jasańǵyraǵandaı bolyp kóringen áıeline tamsana qaraıdy. Qazandaǵy sý sarqyldap qaınaı bastady... Áıeli oshaqqa otyn salǵandy toqtatyp, zaıybyna:
– Bet jýatyn tegeneni alyp kel, – dedi. Kúıeýi syrtqa shyǵyp, tegeneni alyp kelgende qazannan kóterilgen bý shamdy óshire jazdady. Áıeli shómishti alyp, ystyq sýdy tegenege quıdy.
– Azyraq sýyq sý quıamyz ba? – dedi. Áıeli saýsaǵyn malyp kórip:
– Bolady, babynda eken, sen ony kóterip ákel, – dep buıyrdy. Kúıeýi uıqyda jatqan kishkentaı balany kórpeniń ishinen sýyryp aldy. Bala qyńsylap, jylaı bastady. Ákesi onyń quıryǵynan qaǵyp:
– Jylama, altynym! Qazir seni jýyndyramyz, – dedi. Áıel balany aldy. Bala qushaǵyna tyǵylyp, byldyrlap jatyr:
– Mama ber, mama ber...
Áıel sharasyz tabaldyryqqa otyryp, túımesin aǵytty. Balanyń aýzy omyraýdyń úrpine sap ete tústi. Áıel balanyń salmaǵynan búkireıip ketipti. Erkegi tegenedegi sýǵa qolyn malyp kórdi de:
– Endi emizbe, sý sýyp qalady, – dedi. Áıel balanyń quıryǵyna qaǵyp:
– Balam, sora bermeshi, súlikteı sordyń ǵoı. Sýǵa jýynyp al, jýynyp bolǵan soń qalaǵa baryp, baqytqa kenelesiń, – dedi. Ol balany ıterip edi, balanyń omyraýǵa jabysqan aýzy shyǵar emes. Semip qalǵan omyraý, shekteı sozyldy. Kúıeýi balany julyp aldy, bala baj etti.
Ashýlanǵan ákesi:
– Bajyldama, –dep balanyń quıryǵynan ura bastady. Áıeli kóńilsiz ǵana:
– Baıqasańshy, denesi kógerip qalsa, satqanda dárejesi tómendep, baǵasy arzandaıdy, – dedi. Erkegi balanyń kıimin jyrtyp laqtyryp jiberip, tyr jalańash balany ystyq sýǵa saldy. Balanyń shyrqyrap jylaǵan ashshy úni jota-qyrattardan sharyqtap, asqar taýdyń qaq tóbesine bir-aq jetkendeı boldy. Bala eki aıaǵyn búgip, joǵary shorshıdy, ákesi tómen basady. Ystyq sý áıeldiń betine shashyrap ketip edi, ol betin basyp kúbirlep:
– Ákesi, bul sý tym ystyq eken, balanyń eti qyzaryp qalsa, alýshy jaq baǵasyn túsire me dep qorqamyn, – dedi. Erkektiń óńi qýqyldanyp:
– Bul qaryz býǵan nemeniń ystyq pen sýyqty biletinin qaraı gór, ákel, jarty shómish sýyq sý quı ústine, – dedi. Áıeli ornynan ushyp túregeldi. Keýdesin jabýǵa da mursasy kelmeı, eki omyraýy salaqtap, kıimi jalbyrap tizesine tústi. Ol jarty shómish sýdy tegenege quıdy da, qolmen aralastyryp jiberip:
– Endi ystyq emes, balam jyla ma, jyla ma, jaraı ma? – dedi.
Bala jylap jatyr, qol-aıaǵyn tepkilep, sýǵa túspeı álek saldy. Ákesi ony kúshtep turyp sýǵa batyrdy. Qasynda meńireıip turǵan áıeline:
– Ólikpisiń! Kómektesseńshi, – dep zekidi.
[caption id="attachment_9258" align="alignleft" width="354"]
İbilis[/caption]
Áıeli shoshyp oıanǵandaı tegeneniń qasyna otyra qalyp, sýdy shashyratyp, balanyń quıryǵy men arqasyn jýa bastady. Sol kezde olardyń úlken qyzy (jeti-segiz jasta) shashy dýdyrap, jalańaıaq ishki úıden shyqty. Kózin ýqalap turyp:
– Áke, mama, ony nege jýyndyryp jatyrsyńdar? Bizge asyp beresińder me? – dep surady. Ákesi shatynap:
– Joǵal! Baryp uıyqta, – dep aıqaılady. Ystyq sýdyń ishinde tepkilengen bala ápkesin kórip, onan saıyn aıqaılap jylady. Qyz qorqyp úndemedi, ishke qaraı bettedi.
Balanyń jylaı-jylaı tamaǵy qarlyǵyp, shyryly basqa nársege uqsaı bastady. Ústindegi kir ystyq sýmen jýylyp, bara-bara jap-jaltyr maı balshyqqa aınaldy. Sýdyń da betine maı qalqyp shyqty. Ol áıeline qarap:
– Baldyr men kir sabyndy bere sal, – dedi. Tapsyrǵan zattary daıyn bolǵanda:
– Sen kóterip tur, men ysqylap jýaıyn muny, – dedi áıeline buıyra sóılep. Sonan soń ákesi balanyń moınyn, kótenin, barmaqtarynyń arasyna deıin ysqylap jýdy. Úıdiń ishin sasyq ıis basty. Áıel:
– Ákesi, abaılasańshy, onyń terisin zaqymdap alma, – dedi. Ákesi:
– Ony qaǵaz ǵoı dep pe ediń, terisi ońaılyqpen jyrtyla qoımaıdy. Sen anaý bala satyp alýshylardyń alaıaqtyǵyn bilmeısiń, olar balanyń quıryǵynyń arasyna deıin ashyp kóredi. Tıtteı kir bolsa, baǵasyn túsirip jiberedi, – dep keıidi
Aqyry olar balany jýyndyryp boldy. Áıel taza oramalmen balanyń ústin qurǵatty. Shamnyń jaryǵynda bala qyp-qyzyl bolyp, odan burqyrap ettiń ıisi shyqty. Bala emshek izdegen soń, áıel ony emize bastady.
Ákesi qolyn súrtip, temekisin tutatty. Áıeline qarap:
– Bul júgirmek meni ábden sharshatty, – dedi. Bala emip jatyp, uıyqtap qaldy. Áıeldiń balany qushaqtap otyrǵanda qımastyq sezimi oıandy. Ákesi zildene:
– Balany maǵan ber, jol alys, – dedi. Talyǵyp uıyqtap ketken balanyń aýzynan áıel omyraýynyń úrpin shyǵarǵanda, aýzyn tamsansa da bala oıanbady.
Ákesi bir qolyna qaǵaz shamdy, bir qolyna shyrt uıqyda jatqan balasyn kóterip syrtqa shyqty. Tar kósheden ótip, qystaqtyń qaq ortasyndaǵy úlken jolǵa tústi. Tar kóshede kele jatqanda esiktiń aldynda óziniń sońynan qarap turǵan qos janardy eske aldy. İshteı qatty qulazyǵanymen úlken jolǵa túsken soń, bárin umytty...
(Jalǵasy bar)
