«قازپوشتا» قارجىسىنىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىن قازاقستانداعى ءورىستىلدى باسپا ءسوز قازبالاپ قاراپ، نازارىنان تىس قالدىرماي كەلەدى. ال، قازاق ءباسپاسوزى «قازپوشتا» قىزمەتى مەن قارجىسىنا باس قاتىرمايدى. تەك اندا-ساندا ۇلتتىق وپەراتور كومپانيانىڭ جاڭالىقتارىن بەرۋمەن عانا شەكتەلەدى. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، كومپانيانىڭ 70% پوشتا بولىمشەلەرى اۋىلدى جەردە جۇمىس ىستەيدى. دەمەك، كومپانيا قىزمەتى مەن قارجىسى تۋرالى بىلۋگە ءتيىستى ەڭ نەگىزگى توپ ول – اۋىل تۇرعىندارى. ال، اۋىل دەگەنىڭىز، تۇنىپ تۇرعان قازاق. ءبىز دە بۇل ماتەريال ارقىلى «قازپوشتانىڭ» نەگىزگى تۇتىنۋشىلارىن كومپانيا توڭىرەگىندە ايتىلىپ، جازىلىپ جاتقان جاڭا جوبالار مەن وعان جۇمسالىپ جاتقان قارجى جونىندە از دا بولسا، قازاق تىلىندە حاباردار ەتۋدى ماقسات تۇتتىق.
«قازپوشتانىڭ» تىرەگى – تۇتىنۋشىسى. جاڭا جوبالاردى قولعا الىپ، پوشتا قىزمەتىن جەتىلدىرىپ، زاماناۋي قالىپتا جۇمىس ىستەۋگە قانشا كۇش، قارجى سالىنسا دا كومپانيا تۇتىنۋشىلارىنىڭ كوڭىلىنەن شىعا الماي وتىرعان كورىنەدى. ماسەلەن، «قازاقستان شاعىم كىتابى» سايتىنىڭ ستاتيستيكاسىندا تۇتىنشۋلار تاراپىنان ەڭ كوپ شاعىم تۇسكەن كومپانيالار مەن مەكەمەلەر ىشىندە «قازپوشتا» ءۇشىنشى ورىندا تۇر. شاعىمداردىڭ دەنى – كومپانيا بولىمشەلەرىندەگى قىزمەت كورسەتۋگە كوڭىل تولماۋشىلاردان كەلىپ تۇسەدى ەكەن. ياعني، كومپانيانىڭ قىزمەت كورسەتۋى (بۇل كومپانيانىڭ نەگىزگى قىزمەت ءتۇرى) سىن كوتەرمەيدى دەسە بولادى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، كومپانيا بولىمشەلەرىندەگى قاراپايىم قىزمەتكەردىڭ ايلىق جالاقىسىنىڭ تىم تومەندىگى بولسا كەرەك. ماردىمسىز جالاقى الاتىن قىزمەتكەردەن قانداي ساپالى ءارى ۋاقىتىلى قىزمەت كۇتۋگە بولادى؟! مىسالى، 2014 جىلى سەنات دەپۋتاتى سۆەتلانا جالماعامبەتوۆا اقمولا وبلىسى، جارقايىڭ اۋدانىنداعى پوشتا قىزمەتكەرلەرى جالاقىسىنىڭ ازدىعىن ايتا كەلىپ، كومپانيا اۋدانداعى 20 پوشتاشىنىڭ ەڭبەك اقىسىنا 240 مىڭ تولەسە، ال ولار پوشتا قىزمەتىنىڭ باسقا ءتۇرىن ەسەپتەمەگەندە، ءبىر عانا زەينەتاقى جەتكىزىپ بەرۋدەن تۇسەتىن كوميسسيا ارقىلى كومپانياعا ايىنا 750 مىڭ تەڭگە پايدا اكەلەتىنىن ايتقان. سەناتور ءبىر عانا اۋدانداعى پوشتاشىلاردىڭ جاعدايىن تىلگە تيەك ەتىپ وتىر. سەناتوردىڭ دەرەگىنە سالساق، كومپانيا اۋىلدىق جەردەگى بولىمشەلەرى ارقىلى ءار كورسەتىلگەن قىزمەتىنەن پايدا تاۋىپ وتىر. الايدا، كومپانيا باسشىلىعى اۋىلداعى پوشتا قىزمەتى ءتيىمسىز ءارى كومپانيا شىعىنعا باتىپ وتىر دەپ ۇكىمەتتەن 1،7 ملرد تەڭگە سۋبسيديا سۇرادى. «قازپوشتا» اق باسقارما ءتوراعاسى باعدات ءمۋسيننىڭ ورىس باسپاسوزدەرىنە بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە كومپانيا اۋىلداعى پوشتا قىزمەتىندەگى جەتكىزۋ، تاراتۋ ىسىندە 4 ملرد تەڭگە شىعىن شەگىپ وتىرعاندىعىن ايتىپ، 1،7 ملرد تەڭگە سۋبسيديا ءبارىبىر شىعىندى تولىق جاپپايتىنىن جەتكىزگەن. سوندا كومپانيانىڭ اۋىلدىق جەردەن تاۋىپ وتىرعان پايداسى قايدا دەيسىز عوي. كومپانيا باسشىسىنىڭ سوزىنە سەنسەك، مىسالى، 2014 جىلى كومپانيا 2،5 ميلليارد تەڭگە پايدا تاۋىپ، ونىڭ 2،2 ميلليارد تەڭگەسىن كومپانيانىڭ وندىرىستىك قىزمەتىندەگى جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋگە جۇمساعان. «كومپانيا جالاقىنى كوتەرسە، قىزمەت كورسەتۋ نەگە كوتەرىلمەدى؟ نەلىكتەن تۇتىنۋشىلاردان تۇسەتىن شاعىم ازايماي وتىر؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. بۇل ساۋالعا، ارينە، ءبىز جاۋاپ بەرە المايمىز.
[caption id="attachment_15025" align="alignright" width="350"]
«قازپوشتا» اق باسقارما ءتوراعاسى باعدات مۋسين[/caption]
جالاقى دەمەكشى، «قازپوشتا» اق باسقارما ءتوراعاسى باعدات ءمۋسيننىڭ جالاقىسى 1،5 ملن تەڭگە. بۇدان مىندەتتى سالىقتاردى الىپ تاستاعاندا ءتوراعا قولىنا 1،2 ملن تەڭگە تازا ەڭبەكاقى الادى. كومپانيا قىزمەتكەرلەرى مەن باسشىلارى جالاقىسىنىڭ ايىرماشىلىعىن تاعى دا سول سەناتور جالماعامبەتوۆا ايتىپ، «ۇكىمەت بۇل ماسەلەنى نازارىنا الۋى ءتيىس» دەگەن ەدى. ال، باعدات مۋسين وزىنە جالاقىنى ديرەكتورلار كەڭەسى تاعايىندايتىنىن تۇسىندىرە كەلىپ، بىلاي دەگەن ەكەن: «ماعان جالاقىنى ديرەكتورلار كەڭەسى تاعايىندايدى. ءبىز جالاقىنى ازايتۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتىق. ولار بىزگە بۇدان قانشا قاراجات ۇنەمدەلەدى دەدى. ءبىز ەسەپتەدىك. 0،01% بيۋدجەت قاراجاتى ۇنەمدەلەدى ەكەن. باسشىلىقتىڭ جالاقىسىن ۇنەمدەپ، ونى جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىن كوتەرۋگە جۇمساعاننان ەشقانداي پايدا جوق». ءبىر اۋدانداعى 20 پوشتاشىنىڭ ەڭبەكاقىسى 240 مىڭ تەڭگە بولسا، كومپانيانىڭ باسقارما باسشىسىنىڭ جالاقىسى 1،2 ملن تەڭگە. ايىرماشىلىق كوزگە ۇرىپ تۇر. «قازپوشتانى» باعدات مۋسين جالعىز باسقارمايتىنىن ەسكەرسەك، باسقا دارەجەلى باسشىلار دا از ايلىق المايتىن سياقتى.
باعدات مۋسين ءبىر سوزىندە «قىزمەتكەرلەر جالاقىسىن ءوسىرۋ ءۇشىن كومپانيا پايدا تابۋ كەرەك» دەپتى. الايدا، كومپانيا اۋىلدىق بولىمشەلەرىنىڭ وزىنەن پايدا تاۋىپ، ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەتتەن سۋبسيديا سۇراپ وتىر. سوندا «قازپوشتانىڭ» قاراجاتى قايدا كەتىپ جاتىر؟ الدە، تەك باسشىلاردىڭ جالاقىسىنا عانا كەتىپ جاتىر ما؟.. ارينە، بىرەۋدىڭ ايلىعىن ساناۋ ابەستىك شىعار، ءبىراق، «قازپوشتا» «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى ارقىلى مەملەكەتكە تيەسىلى. ال، «سامۇرىق- قازىنانىڭ» ءار تيىنى – مەملەكەتتىكى. مەملەكەتتىڭ قاراجاتى ول – سالىق تولەۋشىلەردىڭ اقشاسى.
جالپى، «قازپوشتانىڭ» اۋىلدىق جەردەگى بولىمشەلەرى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايلىعى كولەمى ايتىلىپ كەلە جاتقانىنا كوپ بولدى. ماسەلەن، 2012 جىلى سول كەزدەگى ءماجىلىس دەپۋتاتى ۆيكتور روگالوۆ اۋىل-اۋدانداعى پوشتا بولىمشەلەرىندەگى باسشى قىزمەتكەر 3 مىڭنان 20 مىڭ ارالىعىندا ايلىق الاتىنىنا قاراماستان، ءارى باسشى، ءارى پوشتاشى، ءارى تازالىقشى بولىپ بىرنەشە جۇمىستى قاتار ىستەپ وتىرعانىن ايتقان. بۇل جاعداي ءقازىر دە وزگەرمەگەن.
بۇل – «قازپوشتانىڭ» ءبىر عانا قىرى. كومپانيانىڭ جاڭا جوباسى – اۆتوماتتاندىرىلعان پوشتا ستانسياسىنىڭ تيىمدىلىگى مەن وعان جۇمسالعان قارجى ماسەلەسى ءوز الدىنا ۇلكەن ءبىر تاقىرىپ. «راديوتوچكا» سايتى وسى اۆتوماتتاندىرىلعان پوشتا ستانسياسى (پوستامات) تۋرالى ماتەريال جاريالاپ، وندا پوستاماتتاردىڭ باعاسىن ەسەپتەي كەلىپ، ءبىر پوستاماتى ورناتۋ قۇنى 26 463 اقش دوللارى ($1 = 153 تەڭگە بولعان كەزدە) بولاتىنىن جازادى. الايدا، «قازپوشتا» اق باسپا ءسوز حاتشىسى بايراما ازيزوۆتىڭ سايتقا بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە ءبىر پوستاماتتىڭ باعاسى شامامەن 11 مىڭنان 15 مىڭ اقش دوللارى بولاتىنىن ايتقان. باعا ايىرماسىن باسپا ءسوز قىزمەتى پوستاماتتاردىڭ قۇر ءوزى عانا 11 مىڭنان 15 مىڭ اقش دوللارى تۇراتىنىن، ال، قالعان اقشا اكەلۋ، ورناتۋ، قىزمەت كورسەتۋگە جۇمسالاتىنىن تۇسىندىرۋگە تىرىسقان. كومپانيا 2015 جىلى ءدال وسىنداي پوستاماتتاردىڭ بىرەۋىن 1480 148 اقش دوللارىنا ($ 1 – 185،5 تەڭگە بولعان كەزدە) ساتىپ الۋعا نيەتتەنىپ وتىرعانىن جازعان سايت الەمدەگى ەشبىر كومپانيا بارلىق قۇرال-جابدىقتارىمەن مۇنداي باعاداعى پوستامات قويمايتىنىن جازادى. راس، باعا ايىرماسى اناۋ، ەندى كەلىپ ءبىر پوستاماتتىڭ باعاسىنىڭ 1480 148 اقش دوللار بولۋى شىنىندا دا كۇدىك-كۇمان تۋعىزادى. بۇل – ءبىر عانا دەرەككوزدەن الىپ، كەلتىرىپ وتىرعان مىسال.
قورىتا ايتقاندا، قاراپايىم پوشتا قىزمەتكەرلەرى جالاقىسىنىڭ ازدىعىن قىزمەت كورسەتۋى تومەندەپ، شىعىنعا باتىپ جاتىرمىز دەپ ۇكىمەتتەن سۋبسيديا سۇراپ، سوعان قاراماستان باسشىلارى ميلليونداپ جالاقى الىپ، وتە قىمبات پوستاماتتار ساتىپ الىپ جاتقانىن قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟.. جارايدى، پوستاماتتار تۇتىنۋشى قولايلىلىعى مەن قارجى ۇنەمدەۋ جانە جەتىلگەن پوشتا قىزمەتى ءۇشىن دەلىك. ءبىراق، «بۇل جوبا قانشالىقتى زەرتتەلىپ، زەردەلەنىپ ىسكە قوسىلدى ءارى ونىڭ ناتيجەسى قانداي بولادى؟» دەگەن سۇراقتار باسى اشىق كۇيى قالىپ تۇر. قازاقستانداعى نوۋ-حاۋعا قۇمار ۇلتتىق كومپانيالار، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر سياقتى «قازپوشتادا» جاڭالىق ەنگىزۋگە قۇمار سىقىلدى. ءبىراق، «قازپوشتا» دا، ونىڭ جالعىز اكسيونەرى «سامۇرىق-قازىنا» دا اقشا وندىرۋمەن اينالىسپايتىنىن ەسكەرسەك، سالماقتىڭ ءبارى سالىق تولەۋشى مەن وسكەن پوشتا قىزمەتى تاريفتەرىن تۇتىنىپ وتىرعان تۇتىنۋشىلارعا تۇسەدى. ءبىراق، قىزمەتتىك ساپاسى مەن اۋىلدىق جەردەگى جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرە الماي وتىرسا دا، ميلليونداپ ايلىق الاتىن جانە جاڭالىققا قۇمار «قازپوشتا» باسشىلارى سالىق تولەۋشىلەر مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ قالتاسىن ويلاپ، باس قاتىرمايتىنى انىق.
