قارجى پيراميدالارى ماسەلەسى قازاقستان ءۇشىن جاڭالىق ەمەس، كوپتەگەن تمد ەلدەرى سياقتى ءبىز دە الاياقتىق سحەمالارىمەن سوناۋ 1990 جىلدارى تانىسقان بولاتىنبىز. العاشقى قازاق پيراميداسى «سماعۇلوۆ جانە ك» دەپ اتالدى. بۇل كوپشىلىگىمىزدىڭ ەسىمىزدەن شىعا قويعان جوق. باستاپقىدا نۇرلان سماعۇلوۆ (Astana Group قۇرىلتايشىسى نۇرلان ەركەبۇلان ۇلى سماعۇلوۆپەن شاتاستىرماۋ كەرەك) ەسىمدى ازامات زاڭدى بيزنەسپەن اينالىسقان، ءبىراق قارجىلىق قيىندىقتار ونى الاياقتىق جاساۋعا يتەرمەلەيدى. ناتيجەسىندە رەسەيلىك ممم جۇيەسى بويىنشا ارەكەت ەتكەن كاسىپكەر 35 مىڭ سالىمشىنى سان سوقتىرىپ كەتكەن. قازاقستانداعى پيراميدالىق بەلسەندىلىكتىڭ جاڭا شارىقتاۋ شەگى 2010-2013 جىلدارعا تۇسپا-تۇس كەلەدى. سول كەزدە ازاماتتار سەرگەي ءماۆروديدىڭ MMM-2011 دەپوزيتتەرىن قوسقاندا، شامامەن 767 ميلليون تەڭگە (5 ميلليون دوللار) جوعالتىپ تىندى.
ۋاقىت وتە كەلە الاياقتاردىڭ ايلا-تاسىلدەرى وزگەردى، ەندى ولار الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردى كوبىرەك پايدالانا باستادى. 2019 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەرىندە Garant 24 Lombard، Profitable Loan جانە وسى سياقتى قارجى كەڭسەلەرى تۋرالى اگرەسسيۆتى جارنامالار پايدا بولا باستادى. كومپانيالار قازاقستاندىقتاردان كولىكتەر مەن پاتەرلەردى نارىقتىق باعادان 20 پايىزعا جوعارى باعامەن ءبولىپ تولەگەن. الايدا، مامىلە زاڭدى تۇردە تىركەلمەگەننەن كەيىن «ساتىپ الۋشىلار» ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتكەن. سونىمەن قاتار، Garant 24 Lombard جىلدىق 30-40 پايىز دەپوزيتتەردى قابىلدادى. 2020 جىلدىڭ اقپان ايىندا What'sApp مەسسەندجەرىندە «قازان» نەمەسە «قارا كاسسير» دەپ اتالاتىن ينتەرنەت-ويىن كەڭىنەن تارادى. ۇيىمداستىرۋشىلار ارنايى ەسەپشوتقا اقشا اۋدارۋدى جانە وزدەرىمەن بىرگە تاعى ەكى قاتىسۋشىنى توپقا الىپ كەلۋدى ۇسىنىپ، ءجۇز مىڭ تەڭگەدەن استام اقشا الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
كوپتەگەن قارجىلىق پيراميدالاردىڭ ايرىقشا ەرەكشەلىگى – ولاردىڭ ترانسۇلتتىق سيپاتىندا. ماسەلەن، 2018 جىلى الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ سۇراۋى بويىنشا پاۆەل كرىموۆ ماسكەۋدىڭ شەرەمەتيەۆو اۋەجايىندا ۇستالدى. ول نەگىزىن قالاعان Questra World جانە Atlantic Global Asset Management سياقتى پيراميدالىق جۇيەلەر بەلارۋس، ۋكراينا، رەسەي جانە قازاقستاندا بەلسەندى جۇمىس ىستەدى. ءدال وسىنداي جاعداي زەرگەرلىك ساۋدا اتىن جامىلعان B2B Jewelry كومپانياسىندا دا ورىن الدى، پيراميدا 2019 جىلى ۋكراينا اۋماعىندا دۇنيەگە كەلگەن، ءبىراق تەز ارادا رەسەي مەن قازاقستاندا فيليالدارىن اشىپ ۇلگەردى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى 2019 جىلدىڭ سوڭىندا باستالعان كوروناۆيرۋستىق پاندەميا كەزىندە پيراميدالار بەلسەندىلىگىنىڭ جاڭا شىڭىنا جەتتى. 2021 جىلى ولاردىڭ ەڭ ىرىلەرى ACD Technology جانە L-Capital بولدى. ەكەۋى دە الماتى قالاسىندا ىرگە قالاعان. سونىمەن قاتار، قازاقستاندىقتار رەسەيدە، اقش-تا، اۆستريادا، گەرمانيادا، ۆەنگريادا، قىرعىزستاندا جانە باسقا دا ەلدەردە جۇمىس ىستەگەن فينيكوداعى اكسيالار مەن كريپتوۆاليۋتا دەپوزيتتەرىنەن شامامەن 6 ميلليارد تەڭگە جوعالتتى.
بارعان سايىن الاياقتار سوڭعى جىلدارى تانىمال بولعان ينۆەستيسيالاردى، ايىرباستاۋ وپەراسيالارىن جانە تاۋ-كەن وندىرۋمەن بايلانىستى كومپانيالاردى پايدالانىپ جاتىر. الماتى قالالىق پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى اعا تەرگەۋشىسى ەركەبۇلان قويشىبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءقازىر كريپتوۆاليۋتاعا ينۆەستيسيا سالۋدى جارنامالاۋ ءۇردىسى ايرىقشا بەلەڭ العان.
«الاياقتار ينۆەستيسيالىق سايت جاساپ، زاڭدى تۇردە كريپتوۆاليۋتالاردى، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ اكسيالارىن ساۋدالاي بەرەدى... ولار 10 جىل بويى كريپتوۆاليۋتاعا ينۆەستيسيا سالىپ، ۇلكەن پايدا تاۋىپ جۇرگەن جوعارى ساناتتى مامانداردى جۇمىسقا تارتاتىنىن دا ايتا كەتكەن ءجون. وسىلايشا، ولار ءوز كومپانياسىنا ينۆەستيسيا سالۋعا شاقىرادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى قۇزىرلى ورگان مامانى.
2022 جىلدىڭ اقپان ايىندا قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى 30 مىڭنان استام قازاقستاندىق پيراميدالاردىڭ جاڭا قۇربانى بولىپ، 54 ميلليارد تەڭگەدەن استام شىعىنعا ۇشىراعانىن حابارلادى. ماۋسىم ايىندا جوعارعى رەفورمالار كەڭەسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 27 ميلليارد تەڭگەگە الدانعان تاعى 17 مىڭ قۇرباننىڭ انىقتالعانىن مالىمدەدى. بۇل ساندار بۇرىننان تەرگەلگەن ىستەردىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا عانا بەلگىلى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. كوپتەگەن پيراميدالار ءالى كۇنگە دەيىن «كولەڭكەدە» قالىپ كەلەدى جانە ولاردىڭ قۇرباندارىنىڭ سانى تۋرالى دەرەكتەر ازىرگە بەلگىسىز.
سونىمەن قاتار، پيراميدانىڭ نەگىزىن سالۋشىلار جاۋاپقا تارتىلسا دا، ولار كەلتىرگەن زالالدى قالپىنا كەلتىرۋ كوپ جاعدايدا مۇمكىن ەمەس. ماسەلەن، B2B Jewelry جاعدايىندا تەك 197 قازاقستاندىق اقشاسىن قايتارعان. جاريالانعان قارجىلىق مونيتورينگ دەرەكتەرىنە سايكەس، بۇل پيراميدا قازىناسىنا كەمىندە 10 000 ادام ينۆەستيسيا سالعان.
ال ءبىزدىڭ بيلىك پيراميدالار جۇيەسىمەن قالاي كۇرەسىپ جاتىر؟ العاشىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قارجىلىق پيراميدالار الاياقتىق بابى بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. زاڭداعى وسى ولقىلىق 2014 جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پيراميدالىق سحەمالاردى ۇيىمداستىرۋدى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن زاڭعا قول قويعان كەزدە تۇزەلدى. وزگەرىستەر كوپ جاعىنان «ممم-2011» جانە باسقا دا وسىعان ۇقساس ۇيىمداردىڭ قۇرىقتالۋىنا «تۇرتكى بولدى». بۇل رەتتە قازاقستاندىق ۆەدومستۆولار بۇل جاعدايعا دايەكسىز ارەكەت جاسادى. وسىلايشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى پوليسياسى پيراميدالارعا جاڭا ەرىكتىلەردى شاقىرعان سالىمشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى ۇسىندى.
جاڭا قىلمىستىق زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ الاياقتىق سحەمالاردى اشۋداعى بەلسەندىلىگى ارتتى. 2017 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پيراميدالار ۇيىمداستىرۋ بابى بويىنشا 74 قىلمىستىق ءىس قوزعالسا، 2018 جىلى 103 پيراميدانىڭ الاياقتىعى اشكەرە بولدى، 2020 جىلى 180 قىلمىس اشىلدى. سونىمەن قاتار، پروكۋرورلاردىڭ ايتۋىنشا، 2020 جىلى (پاندەميانىڭ شارىقتاۋ شەگىندە) اشىلعان قىلمىستار وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 7 ەسەگە وسكەن. 2022 جىلدىڭ مامىر ايىندا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى پيراميدالار قىزمەتىنىڭ فاكتىلەرى بويىنشا 163 جاڭا قۇجاتتىڭ تىركەلگەنىن مالىمدەدى.
جاسىرىپ-جاباتىن نەسى بار، 2020 جىلعا دەيىن قازاقستاندا پيراميدالىق سحەمالارعا پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋ ءىس جۇزىندە بولعان جوق. جاڭا ۇيىمداردى قۇرۋ كەزىندە الاياقتار ەشقانداي كەدەرگىلەرگە كەزىكپەدى، ءبارىن جوسپارلاعاندارىنداي جۇزەگە اسىردى . جاعدايداعى بەتبۇرىس تەك پاندەميا كەزىندە ءورشي ءتۇستى. 2020 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگى جانىنداعى قارجى مونيتورينگى كوميتەتى جاۋاپتى قىزمەتتەردى كۇدىكتى وپەراسيالار تۋرالى حابارلاۋعا مىندەتتەدى.
بۇل رەتتە قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىندە ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبى قۇرىلدى، ونىڭ قۇرامىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكىنىڭ، باس پروكۋراتۋرانىڭ جانە ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى دە كىردى. سونداي-اق اقپارات جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى دە جۇمىس توبىنا قوسىلدى.
سونىمەن قاتار، 2021 جىلدىڭ قاڭتارىندا قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى قايتا قۇرىلدى. ىلە-شالا ۆەدومستۆوارالىق ۇيلەستىرۋ شارالارىنىڭ ارقاسىندا پيراميدا بەلگىلەرى بار كومپانيالاردىڭ ءتىزىمى قول جەتىمدى بولدى. 2021 جىلدىڭ قازان ايىندا اگەنتتىك «ليسەنزيالانباعان قىزمەت بەلگىلەرى بار ۇيىمداردىڭ» ءتىزىلىمىن جاريالادى.
ونىڭ قۇرامىنا 121 كومپانيا، ونىڭ ىشىنە 56 پيراميدا كىردى. بۇل ءتىزىم تەز ارادا تولىقتىرىلاتىنى دا حابارلاندى. دەسە دە قازىرگى ۋاقىتتا ءتىزىلىمنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ ءبىرىڭعاي پورتالىنىڭ سايتىندا قولجەتىمدى ەمەس. سونىمەن قاتار، جاۋاپتى بولىمشەلەر ينتەرنەتتەگى پيراميدالىق جارنامالاردى بەلسەندى تۇردە بۇعاتتاۋدا. 2022 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن قارجىلىق باقىلاۋ ورگاندارى جالعان قىزمەتتەردى جارنامالاۋعا ارنالعان 3000-عا جۋىق رەسۋرستاردى انىقتادى.
2022 جىلدىڭ 12 شىلدەسىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ پيراميدالىق جارنامانى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن زاڭعا قول قويدى. 2014 جىلعى زاڭ بويىنشا وعان تەك اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. شىلدەدەن كەيىن جارناما پيراميدالارى ءۇشىن شابۋىلداۋشىلار 2 جىلدان 4 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى مۇمكىن (قىلمىستىڭ اۋىرلىعىنا بايلانىستى).
مويىنداۋ كەرەك، سوڭعى ەكى جىلدا قازاقستاندا پيراميدالىق سحەمالارمەن كۇرەسۋ جۇيەسى ايتارلىقتاي وزگەردى. قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ وكىلى الىبەك ءابدىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاۋاپتى دەپارتامەنتتەردىڭ جۇمىسى «ساپالى تۇردە قايتا قۇرىلدى». ال، تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ پيراميدالارىنا قارسى بەلسەندى كۇرەس، قۇقىق قورعاۋ جانە قارجى بولىمدەرىن ۇيلەستىرۋ جانە زاڭداردى قاتايتۋ ءالى كۇتكەن ناتيجە بەرگەن جوق. قىلمىستىق ىستەر سانىنىڭ جىل سايىنعى ءوسۋى «بيلىك» جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار پيراميدالاردىڭ ءوز تاۋاشالارىن قالپىنا كەلتىرىپ، ساقتاي العانىنىڭ جاناما بەلگىسى بولىپ تابىلادى.
نەگىزى، پيراميدا كومپانيالارىنىڭ رەسمي ءتىزىلىمىنىڭ پايدا بولۋى جانە باسقا دا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى قازاقستاندىقتاردى كۇماندى ينۆەستيسيالاردان قورعامايدى. ءبىرقاتار ساراپشىلار بۇعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىنىڭ جوقتىعىن «كىنالى» ەكەنىن لە ايتادى.
«قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورىنداعى مەملەكەت تاراپىنان كەپىلدەندىرىلگەن كىرىستى الىپ قاراساڭىز، ول ورتاشا جىلدىق 12-13 پايىزدى قۇرايدى. قارجىلىق پيراميدالار، كەرىسىنشە، كەپىلدىك بەرىلگەنىن العا تارتا وتىرىپ، قىسقا مەرزىمدى جوعارى تابىس ۇسىنادى. ال بۇل جاعدايلاردى بىلمەستىكتەن ساتىپ الاتىندار دا، سانالى تۇردە تاۋەكەلگە باراتىندار دا بار. ولار كىرىس الۋعا ۋاقىت تابۋدى جوسپارلاپ وتىر، سودان كەيىن پيراميدادان شىعۋدى جوسپارلايدى. ءبىراق ءىس جۇزىندە بۇل ماقسات جۇمىس ىستەمەيدى. ويتكەنى، ادەتتە قارجىلىق پيراميدالاردىڭ جەكە اكتيۆتەرى بولمايدى»، - دەدى قۇزىرلى ورگان وكىلى دميتريي اكمايەۆ.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، اقشانى سوت ارقىلى قايتارۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى پيراميدالىق جۇيەلەردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاندىق يۋريسديكسيادان تىس جەردە (مىسالى، كيپردە) تىركەلگەن.
بۇل «الەۋمەتتىك زۇلىمدىقتى» «جەڭۋگە» مۇمكىندىك بەرمەيتىن تاعى ءبىر سالماقتى سەبەپ بار. پيراميدالاردىڭ تارالۋى، ادەتتە، الەۋمەتتىك قيىندىقتاردىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى. وسى سەبەپتى تمد-دا 1990 جىلدارى ممم ءتيپتى كەڭسەلەر سونشالىقتى كەڭ تارادى. بۇگىنگى كۇنى پيراميدالار قازاقستان حالقىنا اۋىر قارىزدىق جۇكتەمە جاعدايىندا جۇمىس ىستەۋدە. 2021 جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 545 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ (ياعني حالىقتىڭ 4،2 پايىزىنا جۋىعى) 3 ايدان استام نەسيە بەرەشەگى بار ەكەنىن ايتقان بولاتىن. مۇنداي جاعدايدا «وڭاي اقشا» تابۋعا دەگەن ۇمتىلىستىڭ بولۋى تابيعي نارسە.
سونىمەن قاتار، ەلدىڭ ورتاشا تابىسى تومەن كۇيىندە قالىپ وتىر. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، قاراپايىم قازاقستاندىقتار تابىسىنىڭ جارتىسىنان كوبىن ازىق-تۇلىككە، كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە، بايلانىس جانە كولىك جانە تاعى باسقا شىعىندارعا جۇمسايدى. سونىمەن قاتار، تابىستىڭ 30 پايىزى دەرلىك نەسيەلەردى وتەۋگە كەتەدى، ال ءۇي شارۋاشىلىعىنىڭ شىعىندارى تەك وسۋدە. بۇل پيراميدالاردىڭ جەتىستىگى تەك «اشكوزدىكتىڭ» نەمەسە «قارجىلىق ساۋاتسىزدىقتىڭ» سالدارى ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى. بۇل - ءوز شەشىمىن كۇتىپ وتىرعان قازاقستاندىق قوعامنىڭ جۇيەلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىنىڭ كورىنىسى. مۇنداي جاعدايلاردا الاياقتار ءارقاشان وزدەرى ءۇشىن ىڭعايلى جولدى تاۋىپ الا بەرەدى.
