كەيىنگى ۋاقىتتا قازاقستان قورعانىس الەۋەتىن كۇشەيتۋگە ەرەكشە دەن قويىپ جاتىر. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شەشىمىمەن قورعانىس ءمينيسترى اۋىستى، لوندوندا ۇلىبريتانيامەن اسكەري ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى، تۇركيادان اسكەري ءونىم ساتىپ الۋ دا جانداندى. مۇنداي بەلسەندىلىككە ۇقشۇ-داعى ارىپتەستەر، اسىرەسە ماسكەۋ قالاي قارايدى؟ قازاقستان كىمنەن ءقاۋىپ كۇتەدى؟ وسى سۇراقتارعا ساياساتتانۋشى، ساياسات عىلىمدارىنىڭ كانديداتى دوسىم ساتپايەۆ Minval باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا جاۋاپ بەردى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ۇقشۇ-نىڭ السىزدىگى مەن قازاقستاننىڭ مۇددەسى
ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان — ءوز الدىنا دەربەس، اسكەري باعىت-باعدارى بار ەگەمەن ەل. سوندىقتان ەل قاۋىپسىزدىگى ەڭ الدىمەن ۇلتتىق مۇددەگە نەگىزدەلۋى ءتيىس.
“قازاقستان – ۇقشۇ-نىڭ مۇشەسى، ءبىراق بۇل ۇيىمنىڭ ءتيىمسىز ەكەنى انىق بايقالدى. سونىڭ سالدارىنان باسقا مۇشە ەلدەر دە ونىمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدى دوعاردى. ۋكرايناداعى سوعىس رەسەيدىڭ اسكەري تاكتيكاسى مەن ستراتەگياسىنىڭ، قارۋ-جاراعىنىڭ السىزدىگىن كورسەتتى. بۇگىندە رەسەي يراننان درون، سولتۇستىك كورەيادان اسكەر سۇراۋعا ءماجبۇر. سوندىقتان رەسەيدىڭ اسكەري سەرىكتەس رەتىندەگى بەدەلى تومەندەپ كەتتى”، – دەدى ول.
ايماق ەلدەرى قارۋ-جاراقتى ءارتاراپتاندىرۋدا
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ۋكرايناداعى سوعىستان كەيىن ورتالىق ازيا ەلدەرى دە قورعانىس ءونىمىن ءار ەلدەن ساتىپ الۋعا كىرىستى. ءتىپتى رەسەيگە جاقىن قىرعىزستان دا تۇركيادان “بايراكتار” العان.
“وزبەكستان قىتايدان قارۋ الۋعا ۇمتىلىپ جاتىر، ءتىپتى بەسىنشى بۋىن جۇڭگو جويعىشتارىن ساتىپ الۋ جونىندە كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتقان بولۋى مۇمكىن”، – دەدى ساياساتتانۋشى.
قازاقستان دا وسى ۇردىستەن شەت قالعان جوق – اقش، ەۋروپا، تۇركيادان اسكەري جابدىق الۋ جولدارىن قاراستىرۋدا.
كەڭەستىك اسكەري مەكتەپتىڭ ءىزى
دەگەنمەن ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، اسكەري ستراتەگيا مەن وفيسەرلەردىڭ دايىندىعىندا بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ ءتاسىلى ساقتالىپ وتىر. ماسەلەن، جاڭا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ءوزى رەسەيدە ءبىلىم العان.
“ەگەر ءبىز اسكەري رەفورمالار تۋرالى ايتساق، وندا قازاقستاندىق اسكەرگە جاڭا بۋىن ماماندار قاجەت – ولار قازىرگى زامان تالاپتارىنا ساي، ءتيىمدى اسكەري قۇرىلىم قۇرا الۋى ءتيىس. ازىرگە ونداي جاڭا اسكەري ويلاۋ جۇيەسىن بايقامادىم”، – دەيدى ول.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، زاماناۋي قارۋدى ساتىپ الۋ وڭاي، ءبىراق ونى ءتيىمدى قولدانا ءبىلۋ الدەقايدا ماڭىزدى. قارۋ-جاراق ءارتۇرلى ەلدەن الىنعان جاعدايدا ولاردىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەۋى دە – ۇلكەن ماسەلە.
الەمدەگى تۇراقسىزدىق جانە قازاقستاننىڭ ۇستانىمى
ساتپايەۆ الەمدىك گەوساياسي جاعدايدىڭ كۇردەلى ەكەنىن ايتا كەلە، ءقازىر كوپ ەل ءوز قاۋىپسىزدىگىن وزدەرى قامتاماسىز ەتۋگە كوشكەنىن مىسالعا كەلتىرەدى. بۇرىن اقش-تىڭ قورعانىس “قولشاتىرى” استىندا بولعان ەۋروپا ەلدەرى دە قورعانىس بيۋدجەتتەرىن ارتتىرىپ، اسكەري ءوندىرىستى دامىتىپ جاتىر.
“كوپتەگەن مەملەكەت بۇگىنگى جاعدايدىڭ سوعىس ءقاۋپىن كۇشەيتىپ وتىرعانىن ءتۇسىندى. قازاقستان دا بۇل شىندىقتى مويىنداپ وتىر”، – دەيدى ول.
قازاقستان ءۇشىن ناقتى ءقاۋىپ قاي جاقتان؟
ساياساتتانۋشىنىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان مەن ورتالىق ازيا ءۇشىن اسكەري ءقاۋىپ توندىرەتىن بىردەن-بىر كورشى – رەسەي.
“قىتايدان نەمەسە باسقا ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن سوعىس ءقاۋپى جوق. ءبىراق رەسەي — كورشى ەلدەردىڭ ىشىندە ناقتى سوعىس باستاعان جالعىز مەملەكەت. ءقازىر رف ءۇشىن قازاقستان مەن ايماق ەلدەرى ەكونوميكالىق سەرىكتەس رەتىندە ماڭىزدى. دەگەنمەن ءبارىبىر ساق بولۋ قاجەت”، – دەدى ول.
رەسەيدىڭ رەاكسياسى جانە اقپاراتتىق قىسىم
ساتپايەۆ رەسەيدىڭ قازاقستاننىڭ اسكەري ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋ ارەكەتىنە بەيجاي قارامايتىنىن دا اتاپ ءوتتى.
“ماسكەۋ مۇنداي قادامدارعا نارازى بولادى. تۇركيا — رەسەيدىڭ سەرىكتەسى، ءبىراق ۇلىبريتانيا مەن وزگە دە باتىس ەلدەرى — رەسەي ءۇشىن جاۋ مەملەكەتتەر. ەگەر قازاقستان سولارمەن اسكەري بايلانىس ورناتسا، وندا ماسكەۋ قىسىم كورسەتە باستايدى. بۇل اقپاراتتىق شابۋىل، ساياسي قىسىم تۇرىندە بولۋى مۇمكىن”، – دەيدى ول.
ساراپشى سوڭعى 1–1،5 جىلدا رەسەيلىك ناسيحاتتىق ماشينانىڭ بەلسەندى تۇردە قازاقستانعا باعىتتالعانىن، ەلدەگى كەز كەلگەن ىشكى پروسەسكە “رەسەي مۇددەسىنە ءقاۋىپ توندىرەدى” دەگەن كوزقاراسپەن قارايتىنىن اتاپ ءوتتى.
“ۋكرايناداعى سوعىستان كەيىن رەسەي جۇڭگو باعىتىنا بەت بۇردى. الايدا قازاقستاننىڭ گەوستراتەگيالىق ماڭىزى ءالى دە زور. سول سەبەپتى رەسەي ءوز ىقپالىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسادى. سوندىقتان استانانىڭ ءاربىر ارەكەتىن “ۇلكەيتكىش اينەكپەن” باقىلاپ وتىر”، – دەپ تۇيىندەدى دوسىم ساتپايەۆ.
