Keıingi ýaqytta Qazaqstan qorǵanys áleýetin kúsheıtýge erekshe den qoıyp jatyr. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń sheshimimen qorǵanys mınıstri aýysty, Londonda Ulybrıtanıamen áskerı yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıyldy, Túrkıadan áskerı ónim satyp alý da jandandy. Mundaı belsendilikke UQSHU-daǵy áriptester, ásirese Máskeý qalaı qaraıdy? Qazaqstan kimnen qaýip kútedi? Osy suraqtarǵa saıasattanýshy, saıasat ǵylymdarynyń kandıdaty Dosym Sátpaev Minval basylymyna bergen suhbatynda jaýap berdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
UQSHU-nyń álsizdigi men Qazaqstannyń múddesi
Sátpaevtyń aıtýynsha, Qazaqstan — óz aldyna derbes, áskerı baǵyt-baǵdary bar egemen el. Sondyqtan el qaýipsizdigi eń aldymen ulttyq múddege negizdelýi tıis.
“Qazaqstan – UQSHU-nyń múshesi, biraq bul uıymnyń tıimsiz ekeni anyq baıqaldy. Sonyń saldarynan basqa múshe elder de onymen belsendi jumys isteýdi doǵardy. Ýkraınadaǵy soǵys Reseıdiń áskerı taktıkasy men strategıasynyń, qarý-jaraǵynyń álsizdigin kórsetti. Búginde Reseı Irannan dron, Soltústik Koreıadan ásker suraýǵa májbúr. Sondyqtan Reseıdiń áskerı seriktes retindegi bedeli tómendep ketti”, – dedi ol.
Aımaq elderi qarý-jaraqty ártaraptandyrýda
Sarapshynyń aıtýynsha, Ýkraınadaǵy soǵystan keıin Ortalyq Azıa elderi de qorǵanys ónimin ár elden satyp alýǵa kiristi. Tipti Reseıge jaqyn Qyrǵyzstan da Túrkıadan “Baıraktar” alǵan.
“Ózbekstan Qytaıdan qarý alýǵa umtylyp jatyr, tipti besinshi býyn qytaı joıǵyshtaryn satyp alý jóninde kelissózder júrgizip jatqan bolýy múmkin”, – dedi saıasattanýshy.
Qazaqstan da osy úrdisten shet qalǵan joq – AQSH, Eýropa, Túrkıadan áskerı jabdyq alý joldaryn qarastyrýda.
Keńestik áskerı mekteptiń izi
Degenmen Sátpaevtyń aıtýynsha, áskerı strategıa men ofıserlerdiń daıyndyǵynda burynǵy Keńes Odaǵynyń tásili saqtalyp otyr. Máselen, jańa qorǵanys mınıstriniń ózi Reseıde bilim alǵan.
“Eger biz áskerı reformalar týraly aıtsaq, onda qazaqstandyq áskerge jańa býyn mamandar qajet – olar qazirgi zaman talaptaryna saı, tıimdi áskerı qurylym qura alýy tıis. Ázirge ondaı jańa áskerı oılaý júıesin baıqamadym”, – deıdi ol.
Sarapshynyń pikirinshe, zamanaýı qarýdy satyp alý ońaı, biraq ony tıimdi qoldana bilý áldeqaıda mańyzdy. Qarý-jaraq ártúrli elden alynǵan jaǵdaıda olardyń úılesimdi jumys isteýi de – úlken másele.
Álemdegi turaqsyzdyq jáne Qazaqstannyń ustanymy
Sátpaev álemdik geosaıası jaǵdaıdyń kúrdeli ekenin aıta kele, qazir kóp el óz qaýipsizdigin ózderi qamtamasyz etýge kóshkenin mysalǵa keltiredi. Buryn AQSH-tyń qorǵanys “qolshatyry” astynda bolǵan Eýropa elderi de qorǵanys búdjetterin arttyryp, áskerı óndiristi damytyp jatyr.
“Kóptegen memleket búgingi jaǵdaıdyń soǵys qaýpin kúsheıtip otyrǵanyn túsindi. Qazaqstan da bul shyndyqty moıyndap otyr”, – deıdi ol.
Qazaqstan úshin naqty qaýip qaı jaqtan?
Saıasattanýshynyń pikirinshe, Qazaqstan men Ortalyq Azıa úshin áskerı qaýip tóndiretin birden-bir kórshi – Reseı.
“Qytaıdan nemese basqa Ortalyq Azıa elderinen soǵys qaýpi joq. Biraq Reseı — kórshi elderdiń ishinde naqty soǵys bastaǵan jalǵyz memleket. Qazir RF úshin Qazaqstan men aımaq elderi ekonomıkalyq seriktes retinde mańyzdy. Degenmen báribir saq bolý qajet”, – dedi ol.
Reseıdiń reaksıasy jáne aqparattyq qysym
Sátpaev Reseıdiń Qazaqstannyń áskerı áriptestikti keńeıtý áreketine beıjaı qaramaıtynyn da atap ótti.
“Máskeý mundaı qadamdarǵa narazy bolady. Túrkıa — Reseıdiń seriktesi, biraq Ulybrıtanıa men ózge de Batys elderi — Reseı úshin jaý memleketter. Eger Qazaqstan solarmen áskerı baılanys ornatsa, onda Máskeý qysym kórsete bastaıdy. Bul aqparattyq shabýyl, saıası qysym túrinde bolýy múmkin”, – deıdi ol.
Sarapshy sońǵy 1–1,5 jylda reseılik nasıhattyq mashınanyń belsendi túrde Qazaqstanǵa baǵyttalǵanyn, eldegi kez kelgen ishki proseske “Reseı múddesine qaýip tóndiredi” degen kózqaraspen qaraıtynyn atap ótti.
“Ýkraınadaǵy soǵystan keıin Reseı Qytaı baǵytyna bet burdy. Alaıda Qazaqstannyń geostrategıalyq mańyzy áli de zor. Sol sebepti Reseı óz yqpalyn saqtap qalýǵa tyrysady. Sondyqtan Astananyń árbir áreketin “úlkeıtkish áınekpen” baqylap otyr”, – dep túıindedi Dosym Sátpaev.
