قازاقستاندىق ساياساتكەر، ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىم استانانىڭ رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىستى رەتتەۋ ءۇشىن بەيتاراپ الاڭ بولۋعا دايىن ەكەنىن جانە "ەكى جاقتىڭ دا ۇستانىمىن تۇسىنەتىنىن" ايتتى. رەسەيلىك ساياساتتانۋشى دەپۋتاتتىڭ بۇل پىكىرىنە قاتىستى ويىن ايتتى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى جانە دەلدالدىق تاجىريبەسى
RTVI ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايدوس سارىم قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي باعىتىن ءسوز ەتىپ، ەلدىڭ قاقتىعىستى شەشۋگە اتسالىسۋعا ءازىر ەكەنىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، استانا كەلىسسوزدەر الاڭىن ءبىر رەتتىك اكسيا رەتىندە ەمەس، جۇيەلى تۇردە قاراستىرادى، باستى شارت – تاراپتاردىڭ ساياسي ەرىك-جىگەر تانىتۋى.
دەپۋتات قازاقستاننىڭ بۇعان دەيىن دە داعدارىس جاعدايلارىندا دەلدال بولعانىن، سونىڭ ىشىندە سيريا ماسەلەسىندە تاجىريبە جيناعانىن ەسكە سالدى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان "ورىس پەن ۋكراين ۇستانىمىن بىردەي تۇسىنەتىندىكتەن"، جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەرگە ىڭعايلى ءارى ءقاۋىپسىز الاڭ بولا الادى. اقش-تىڭ وڭىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى دا بۇل يدەيانى قولدايدى: كۇتىلىپ وتىرعان دونالد ترامپتىڭ ساپارى استانانىڭ ادال دەلدال رەتىندەگى ءرولىن كۇشەيتە ءتۇسۋى مۇمكىن.
ماسكەۋمەن قارىم-قاتىناسقا توقتالعان سارىم، "بۇرىنعىداي الشاقتىق جوق، ءقازىر اكىمشىلىكتەر مەن ساراپشىلار دەڭگەيىندە پراگماتيكالىق ءوزارا ءىس-قيمىل دامىپ كەلەدى" دەدى.
تەرريتوريالىق قورعانىس جانە قاڭتار ساباقتارى
پارلامەنتشىنىڭ ايتۋىنشا، تەرريتوريالىق قورعانىستى كۇشەيتۋ تاقىرىبى سىرتقى ەمەس، ىشكى سىن-قاتەرلەرمەن بايلانىستى: سۋ تاسقىندارى، رەسۋرستاردى جۇمىلدىرۋ قاجەتتىلىگى جانە 2022 جىلعى قاڭتار وقيعاسى. ول زاڭ كورشى ەلدەرگە قارسى باعىتتالماعانىن، ازاماتتىق قورعاۋ مەن ەل ىشىندەگى لوگيستيكانى جەدەلدەتۋگە قىزمەت ەتەتىنىن ايتتى.
"ۇلى تۇران" تۋرالى پىكىر
ايدوس سارىم "ۇلى تۇران" مەن پانتۇركيزم يدەيالارىن "كونسترۋكت" دەپ اتاپ، مۇنداي تاقىرىپتاردىڭ سىرتقى ساياسي تەحنولوگتار تاراپىنان ادەيى ۇلكەيتىلەتىنىن ايتتى. ول ءقاۋىپتى يلليۋزيالاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ساراپتامالىق جۇمىستى كۇشەيتىپ، بۇل يدەيالاردى دەميفولوگيزاسيالاۋ قاجەت دەدى. ەسكە سالساق، "ۇلى تۇران" جوباسى تۇركى ەلدەرىن بىرىكتىرۋدى كوزدەيدى. 2024 جىلى تۇركيا قازاقستان، وزبەكستان جانە قىرعىزستانعا ءبىلىم بەرۋ مەن مادەني باعدارلاماعا 1،2 ملرد دوللار قۇيدى، ساراپشىلار مۇنى پانتۇركيستىك ىقپالدى كۇشەيتۋ امالى دەپ باعالايدى.
رەسەيلىك ساياساتتانۋشى نە دەيدى؟
ساياسي پروسەستەردى ساراپتامالىق سۇيەمەلدەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، ساياساتتانۋشى الەكسەي ياروشەنكو Metro-عا بەرگەن سۇحباتىندا:
"رەسەي مەن ۋكرايناعا تەڭ قاشىقتىق ساقتاۋعا بولمايدى. مۇنداي ۇستانىمداعى ەلدەر ءىس جۇزىندە رەسەيدىڭ جاۋىنا اينالادى. بۇل جەردە ەشقانداي "جارتى تون" جوق. رەسەي ءوز ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتىر، ويتكەنى ۋكراينانى ءبىزدى السىرەتۋ مەن جويۋ قۇرالىنا اينالدىردى. ءبىر مەزەتتە ءارى قۇرباندى، ءارى ونى ولتىرەتىن قارۋدى قولداۋعا بولمايدى"، – دەدى.
ياروشەنكونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا دا ەتنوسارالىق شيەلەنىس پەن انتيرەسەيلىك كوڭىل-كۇي كۇشەيگەن. بۇل – جايدان-جاي ەمەس، ەلگە باتىستىق ينسترۋكتورلار مەن كەڭەسشىلەر كەلىپ، ۇلىبريتانيامەن اسكەري كەلىسىمدەر جاسالىپ جاتىر. "بۇل پروسەسس ۋكرايناداعى سەنارييگە ۇقساس، ءبىراق ۋاقىت جاعىنان باياۋ ءجۇرىپ جاتىر" دەيدى ول.
"ەگەر پوستكەڭەستىك ەلدەر انتيرەسەيلىك باعىتتى ۇستانسا، ودان ەشقايسىسى ۇتپايدى. ۋكراينا مىسالى بۇل پروسەستىڭ قالاي اياقتالاتىنىن كورسەتتى: حالىقتى باتىستىڭ اسكەري-ونەركاسىپتىك ماشيناسىنا قۇربان ەتتى. رەسەيدەن تەرىس اينالعاندار دا وسىنداي جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن"، – دەدى ساياساتتانۋشى.
"ەليتاعا تالاپ قويۋ قاجەت"
الەكسەي ياروشەنكو قوعامدى ەليتاعا سۇراق قويۋعا شاقىردى:
"پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ حالىقتارى بيلىككە رەسەيشىل باعىت ۇستانۋدى تالاپ ەتۋى ءتيىس. ايتپەسە، ولاردى رەسەيگە قارسى قاقتىعىسقا تارتادى. رەسەي مۇنى قاراپ وتىرمايدى – ءوزىن قورعاۋعا ءماجبۇر بولادى"، – دەدى ول.
ساياساتتانۋشى 2022 جىلعى قاڭتار وقيعاسىن دا ەسكە الدى. سول كەزدە قازاقستاندا ۇكىمەت باسشىسى، مەملەكەتتىك حاتشى، ءماجىلىس ءتوراعاسى اۋىسقان. 16 ءمينيستردىڭ تەڭ جارتىسى قىزمەتىنەن كەتكەن. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ "نۇر وتان" پارتياسىنىڭ ءتوراعالىعىنان ايىرىلدى. ال رەسەي قازاقستانعا بىرنەشە بولىمشە جىبەرىپ، جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا اتسالىسقان.
"ءبىز ول كەزدە ءقاۋىپتىڭ الدىن الدىق. رەسەيدىڭ ارەكەتى ەڭ الدىمەن ءوز قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالدى. ەگەر قازاقستانداعى توڭكەرىس جۇزەگە اسقاندا، ونىڭ سالدارى رەسەي ءۇشىن دە، قازاقستان ءۇشىن دە اۋىر بولار ەدى. ءبىز ءوزىمىزدى قورعادىق، ءبىراق كورشى ەل ءۇشىن دە الدەقايدا جامان سەنارييدىڭ الدىن الدىق"، – دەدى ول.
"ۇلى تۇران" – تۇركيانىڭ قۇرالى
ياروشەنكو "ۇلى تۇران" تاقىرىبى دا كۇن تارتىبىنەن تۇسپەگەنىن ايتتى.
"بۇل يدەيانى تۇرىك ساياسي تەحنولوگتارى ويلاپ تاپقان. ول تۇركيانىڭ تاياۋ شىعىس، ورتالىق ازيا، وڭتۇستىك كاۆكاز جانە پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى، سونىڭ ىشىندە رەسەيدىڭ كەيبىر ايماقتارىنداعى ىقپالىن كۇشەيتۋ قۇرالى"، – دەدى ول.
ساياساتتانۋشى پانتۇركيزمنىڭ ناقتى كورىنىستەرىنە دە توقتالدى:
"بۇرىن يدەولوگيالىق جوبالارعا ياكۋتيا سەكىلدى ايماقتاردى قوسقان. بۇل جاي تەوريا ەمەس – ناقتى ساياسي تەحنولوگيالىق جۇمىس. تاتارستاندا دا تۇرىك ينۆەستيسياسىنىڭ ۇلەسى ايتارلىقتاي. "ۇلى تۇران" يدەياسى جوق دەۋگە بولمايدى. بۇل – شىنايى يدەولوگيالىق ءارى ساياسي ستراتەگيا"، – دەدى ياروشەنكو.
