قوعام نازارىنان تىس قالعان مۇنداي جاستاردىڭ تاعدىرى ءبارىمىزدى الاڭداتۋى كەرەك. ولار قاندايدا ءبىر ماماندىعى بولماعان سوڭ، ءار جەردە ءتيىپ قاشىپ، جۇمىس ىستەپ، كۇنىن كورىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. ادەتتە مۇنداي جاستار جالدامالى قۇرىلىسشى، كۇزەتشى، ساۋدا ورتالىقتارىندا ساتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ەكى قولعا ءبىر جۇمىس تابا الماعاندارى ىشىمدىككە سالىنىپ ومىردەن باز كەشىپ كەتەتىنى دە جاسىرىن ەمەس.
ەندى ءبىر توبى تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ، تىرنەكتەپ جيناعان اقشاسىنا قالا سىرتىنان جەر تەلىمىن ساتىپ الىپ، ءۇي بولىپ كەتۋگە بارىن سالادى. ءقازىر بەل جازباي ەڭبەك ەتىپ، ءبىر ناتيجە شىعارعان (اۋىلدىق ولشەممەن الىپ قاراعاندا) جاستار وتە از. ارينە، قالعان جاستاردى ەڭبەك ەتۋدەن قاشاتىن كەر جالقاۋدىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا بولمايدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءبىراز جۇمىس ىستەپ، قالتاسىندا ازداعان قاراجات پايدا بولعاننان كەيىن ابدەن ەسكىرگەن شەتەلدىڭ كولىگىن ساتىپ الىپ، قالا ىشىندە تاكسيشىلىق جاساپ، نان تابۋعا ارەكەتتەنەدى.
كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندە ورنالاسقان اۋىلداردى ارالاپ، سۇراۋ سالساڭىز، ءار اۋىلدان تاكسيشىلىقتى كاسىپ ەتكەن 30-40 جاس جىگىتتىڭ ءتىزىمىن الاسىز. سوندىقتان ءقازىر قالالاردا ەسكى كولىكپەن جۇيتكىپ جۇرگەن اۋىل جاستارىن كەزدەستىرەتىن بولدىق. ولاردىڭ ءبارى بىردەي مىس-مىس اقشا ۇستاپ، پايداعا بەلشەدەن باتىپ ءجۇر دەپ ايتۋعا اۋىزىڭ بارمايدى. ابدەن توزىعى جەتكەن كولىكتەر ءبىر كۇن جۇرسە، ون كۇن جوندەۋدە تۇرادى. وسىلايشا جاس تاكسيستەر تاپقان-تايانعاندارىن كولىكتەرىن جوندەتۋگە جۇمساپ، جاس ومىرلەرىن قور قىلىپ جۇرگەنى جانىمىزعا باتادى. بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ امالا بار ما؟ جوق، الە تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستارىمىز كوك تەمىردىڭ سوڭىندا جۇرە بەرە مە؟
سوڭعى ۋاقىتتارى كولىك ساۋداسىمەن اينالىساتىن ءىرى ديللەرلەر سىرت ەلدەردەن كەلەتىن كولىكتەرگە توسقاۋىل قويدى. بۇدان اۋىل جاستارىنىڭ تەمىر تۇلپارعا دەگەن ابەستىگى بۇرىنعىدان ارتپاسا، كەمىگەن جوق. ءقازىر كوشەلەردە ساپاسى سىن كوتەرمەيتىن ورىستىڭ ماشينالارى ءورىپ ءجۇر. بولاشاق تاعدىرىن كولىكپەن بايلانىستىرعان اۋىل بالالارى جىلدىق وسىمدىك پايىزى الدەنەشە ەسە كوپ نەسيە الىپ، ورىستىڭ ساپاسىز كولىكتەرىن مىنۋدە. ولاردا باسقا تاڭداۋ جوق. سۇيەگى مىقتى، ەسكىدە بولسا ساپالى جاپون مەن نەمىستىڭ كولىكتەرىن ەلگە كىرگىزۋگە شەنەۋنىك اعالارى باياعىدا توسقاۋىل قويعان. ساپاسى ناشار كولىكتەر ەكى-ۇش جىلدا توزىپ، تاكسيشىلىققا جاراماي قالاتىنى جاسىرىن ەمەس. ەگەر ولار ساپالى بولسا، مينيسترلەر مەن اكىمدەر ورىستىڭ كولىگىن تاقىمدار ەدى عوي. ءوز باسىم رەسەيدە قۇراستىرىلعان كولىكتەردى ءمىنىپ جۇرگەن شەنەۋنىكتەردى كورگەنىم جوق. ءبارىنىڭ استىندا كوزدىڭ جاۋىن الاتىن «مەرسەدەس» پەن «تويوتا». وسىلايشا ورىستىڭ اۆتوكولىك ءوندىرىسىن قولداپ، اۋىل جاستارىن وتىزعا جەتپەي نەسيە باتپاعىنا باتىرىپ جاتىرمىز.
كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندە ورنالاسقان اۋىلداردى ارالاپ، سۇراۋ سالساڭىز، ءار اۋىلدان تاكسيشىلىقتى كاسىپ ەتكەن 30-40 جاس جىگىتتىڭ ءتىزىمىن الاسىز. سوندىقتان ءقازىر قالالاردا ەسكى كولىكپەن جۇيتكىپ جۇرگەن اۋىل جاستارىن كەزدەستىرەتىن بولدىق. ولاردىڭ ءبارى بىردەي مىس-مىس اقشا ۇستاپ، پايداعا بەلشەدەن باتىپ ءجۇر دەپ ايتۋعا اۋىزىڭ بارمايدى. ابدەن توزىعى جەتكەن كولىكتەر ءبىر كۇن جۇرسە، ون كۇن جوندەۋدە تۇرادى. وسىلايشا جاس تاكسيستەر تاپقان-تايانعاندارىن كولىكتەرىن جوندەتۋگە جۇمساپ، جاس ومىرلەرىن قور قىلىپ جۇرگەنى جانىمىزعا باتادى. بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ امالا بار ما؟ جوق، الە تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستارىمىز كوك تەمىردىڭ سوڭىندا جۇرە بەرە مە؟
بۇلا كۇشى بويىنا سىيماعان اۋىل جاستارىنىڭ كوك تەمىرگە اۋەستەنىپ، تاكسيست بولىپ، ەلىمىزدى ۇشپاققا شىعارماسى انىق. سوندا نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ءيا، ءقازىر جاستارعا ارنالعان ارنايى ساياسات بار. ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىندا جاستار ىسىمەن اينالىساتىن دۇردەي كوميتەتتىڭ جۇمىس ىستەيتىنىن بىلەمىز. وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارمالارى جىل سايىن اقشا ءبولىپ، قوعام ءۇشىن تۇككە قاجەتى جوق فلەشموبتار ۇيىمداستىرىپ تۇرادى. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتتەگى جاستار ساياساتىنىڭ سۇلباسى.
تاياۋدا عانا «نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اسقار مىرزاحمەتوۆ ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ مۇددەسىن قورعايدى دەگەن «جاس وتاننىڭ» بەلسەندىلەرىنە جىرتىڭداپ، جۇزدەگەن ستۋدەنتتى ساباعىنان قالدىرىپ، فلەشموب ۇيىمداستىرۋدى توقتاتىڭدار دەپ ەسكەرتۋ جاسادى. بيزنەس قۇرىلىمدا جۇمىس ىستەپ، وبلىس باسقارىپ، ناقتى ىسپەن اينالىسقان اسەكەڭنىڭ «جاس وتانعا» ەسكەرتۋ جاساۋى ورىندى. ءدال ءقازىر قازاق جاستارىنىڭ الاڭداردا سەكەڭدەپ بي بيلەيتىن ۋاقىتى ەمەس. ەلىمىزدەگى جاستار ۇيىمدارىنىڭ اۋىل جاستارىن جۇمىسپەن قامتىپ، ناقتى ىسپەن اينالىسۋى ءتيىس.
اسقار مىرزاحمەتوۆ ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ مۇددەسىن قورعايدى دەگەن «جاس وتاننىڭ» بەلسەندىلەرىنە جىرتىڭداپ، جۇزدەگەن ستۋدەنتتى ساباعىنان قالدىرىپ، فلەشموب ۇيىمداستىرۋدى توقتاتىڭدار دەپ ەسكەرتۋ جاسادى. بيزنەس قۇرىلىمدا جۇمىس ىستەپ، وبلىس باسقارىپ، ناقتى ىسپەن اينالىسقان اسەكەڭنىڭ «جاس وتانعا» ەسكەرتۋ جاساۋى ورىندى. ءدال ءقازىر قازاق جاستارىنىڭ الاڭداردا سەكەڭدەپ بي بيلەيتىن ۋاقىتى ەمەس.
وكىنىشكە وراي، ءقازىر جاستار ۇيىمى الاڭداردا بي بيلەپ، تۇنگى كلۋبتاردا ءقاۋىپسىز جىنىستىق قاتىناستى ناسيحاتتاپ، مۇشەقاپ تاراتىپ ءجۇر. بولماسا، بارشا قازاق جاستارى ناشاقور بولىپ كەتكەندەي قۇقىق قورعاۋشىلارمەن بىرلەسىپ، ەسىرتكى تۇتىنۋشىلارمەن كۇرەسۋدە. وسى ءبىر ءىس-شارالاردى جاستار ۇيىمى بىرىنەن-بىرى اينا قاتەسىز كوشىرىپ الاتىنى بەلگىلى. جوعارىدا تىزبەكتەپ شىققان ءىس-شارالار ۇلكەن قالالاردا وتسە، قابىلداۋعا بولادى. ال الاقانداي اۋىل، اۋدانداردا وسىنداي ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىپ، جالاۋ كوتەرىپ جۇرگەن جاستاردى كورگەندە نە جىلارىڭدى، نە كۇلەرىڭدى بىلمەيسىڭ. قۇددى قازاق جاستارى ءبارى ناشا شەگىپ، ازعىندىق جولعا ءتۇسىپ كەتكەندەي اسەرگە قالاسىڭ. بۇدان نە بايقاۋعا بولادى؟
باسقانى قايدام، ءوز باسىم بۇدان مەملەكەت جاستاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجى ءۇشىن بولىنگەن قارجىسىن جاستار ساياساتىنا جاۋاپتى باسشىلاردىڭ تانىسىنىڭ اتىنان قوعامدىق ۇيىم قۇرىپ، جاساندى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىپ، يگەرىپ جۇرگەنىن بايقايسىڭ.
تاعى دا ايتا كەتەتىن ماسەلە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جاستار ساياساتىن باسقارىپ وتىرعان «جاس باستىقتار» جاستاردىڭ حال-احۋالىن جەتىك بىلمەگەن سوڭ، جاستار مۇددەسىنە ارنالعان قاراجات ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس پەن ءقاۋىپسىز سەكسكە جۇمسالۋى كەرەك دەپ شەشىم شىعارا سالاتىنى بەلگىلى. بۇدان ءبىز جاستار ساياساتىمەن اينالىسۋشىلاردىڭ جاستار اراسىندا قانداي وزەكتى ماسەلەلەر بار ەكەنىن بىلمەيتىنىن اڭعارامىز.
بۇگىندە ەلىمىزدە «ديپلوممەن – اۋىلعا!» باعدارلاماسىنىڭ ءجۇرىپ جاتقانىنا 3-4 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا جۋرناليستەر جەرگىلىكتى اتقامىنەرلەر جاستارعا بەرىلەتىن 90 مىڭ تەڭگەنى پارا رەتىندە الىپ، سودان كەيىن قالعان قارجىنى الۋعا جول اشاتىنىن تالاي رەت جازدى. وسى ماسەلە بويىنشا «جاس وتان» باستاعان جۇزدەگەن جاستار ۇيىمى ءبىر رەت تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ءبىر ماسەلەنى سوتقا دەيىن جەتكىزگەنىن ەستىگەن دە، كورگەن دە جوقپىز. سوندىقتان ا.مىرزاحمەتوۆتىڭ «جاس وتانعا» «جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىڭدى وزگەرت!» دەپ شۇيلىگۋى وتە ورىندى دەپ ەسەپتەيمىز.
ن.اۋباكىر.
