«قارعا بالاسىن – ءاپپاعىم»، كىرپى بالاسىن – «جۇمساعىم» دەر». سۇلەيمەن پايعامبار زامانىنان بىزگە جەتتى دەيتىن ءتامسىل اڭگىمەنىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ، ايتپاعىن پايىمداپ وتىرعانىڭىزدا ويىڭ ون ساققا جۇگىرەدى. قازاق بالاسىن – كىم ساناپ، كىمىم دەر ەدى؟ ءبىزدىڭ حالىقتاعى اكە مەن بالانىڭ سۋىق قاتىناسى، تۇيىق بايلانىسى ەسىڭە تۇسەدى. كەيدە سەنىڭ بالالىعىڭدى ەسكەرمەي، تىم قاتال شەشىلەتىن اكە ۇكىمى ادىلەتسىز بولسا دا، ءۇنسىز كونۋىڭ زاڭ بوپ شەگەلەنگەن بارىس-كەلىس جايلى ويلايسىڭ. «ءبىز وسى قاندايمىز؟» دەمەسكە، شاراڭ جوق. مۇمكىن ايتپاق پسيحولوگيامىز وتكەنگە ءتان، ءبىز سوڭعى اسەرىن سەزىنگەن ۇرپاق شىعارمىز. مۇمكىن ولاي ەمەس تە شىعار...

[caption id="attachment_9037" align="alignright" width="448"] BBC سايتىنان الىنعان سۋرەت[/caption]

جازدىڭ كۇنى ەدى. ەل جايلاۋدىڭ تورىنە قونىپ، ويداعىنىڭ شىبىن-شىركەيمەن جاعالاسىپ، مازاسى كەتكەن شاعى-تۇعىن. كۇن ەڭكەيىپ قالعان كەز، اۋىلدان ءسال قيىستاۋ جەردەگى شابىندىقتى سۋارىپ ءجۇر ەدىم، اكەي كەلىپ: «انا جايلاۋداعى ءتالىپ اتاڭنىڭ (اكەمنىڭ اعاسى) ۇيىندە ۇن قالماپتى، سالەم ايتىپ جىبەرىپتى. ۇن جەتكىزىپ بەر!»، – دەدى. «ماقۇل» دەپ كۇرەكتى يىققا سالىپ، اكەيدىڭ ارتىنان ەرىپ، اۋىلعا قاراي بەتتەدىم. ۇيگە كىرىپ، بىر-ەكى كەسە سالقىن شايدى جۇتىپ ۇلگەرگەنشە سىرتتان اكەيدىڭ: «تەزىرەك بول! كۇن باتاتىن بولدى» دەگەن ايقايى ەستىلدى. اتىپ شىقتىم. ەسىك الدىنا شىعارىپ قويعان ءبىر قاپ ۇننىڭ جانىندا ارىق تورى اتتى ۇستاپ اكەي كۇتىپ تۇر ەكەن. ءبىر قاپ ۇندى (شاماسى 60 كەلىدەن استام) ەكى جاقتاپ، ەكىگە قاق جارىپ، تورى اتقا تەڭدەدىك. «جولىڭ بولسىن!»، – دەپ اتتىڭ ساۋىرىنا ءبىر ۇرعان اكەي ارتتا قالدى، مەن جايلاۋدى بەتكە الدىم. جايلاۋعا دەيىن قۇر اتپەن تورت-بەس ساعات جۇرەسىڭ. اۋىلدان ءبىراز ۇزاپ، تەرەكتى اتالاتىن سايدىڭ اۋزىنا ىلىنگەندە كۇن دە باتتى. باتقان كۇنمەن ىلەسىپ ويعا ۇرەي دە ۇيالاي باستادى. ۇرەي بولعاندا «جىن-پەرى نەمەسە التايدىڭ جىرتقىش اڭدارى كەزىگىپ قالماسا ەكەن» دەگەن قورقىنىش ەمەس، باسقا ۇرەي. بىرەر اپتا بۇرىن عانا اۋىلداعى تاسقىن دەگەن جىگىت قۇتىرىپ اۋىرىپ، وسى تەرەكتى جاققا قاشىپ كەتتى دەگەن ءسوز تاراعان. سول كەزدەسىپ قالماسا ەكەن دەپ كەلەم. كەنەت تومەن جاقتان ايقايلاپ، بىر-بىرىمەن جارىسقان ەكى-ۇش جىگىتتىڭ قاراسى كورىندى. ىلەزدە ەكەۋى جانىمنان تاسىرلاتىپ شاۋىپ وتە شىقتى. تەك بىرەۋى عانا: «كىمسىڭ، ەي!»، – دەپ بەتىمە ءۇڭىلىپ، اتىن ويناتىپ الدى-ارتىمدى ورادى. تانىپ تۇرمىن. اۋزىنان اراق ءيىسى مۇڭكىپ تۇر. اۋىلدا ۇنەمى ءىشىپ، توبەلەس شىعارىپ جۇرەتىن «قيسىق» اتالىپ كەتكەن مادەن دەگەن جىگىت. جۇرتتىڭ ءبارى «قيسىق مادەن» دەيتىن. «سەن مىنا جۇرىسىڭمەن جايلاۋعا بۇگىن جەتپەسسىڭ»، – دەپ قيسىعىم اتىن ءبىر سالىپ، جاڭاعى جولداستارىنىڭ ارتىنان شابا جونەلدى.

باتقان كۇنمەن ىلەسىپ ويعا ۇرەي دە ۇيالاي باستادى. ۇرەي بولعاندا «جىن-پەرى نەمەسە التايدىڭ جىرتقىش اڭدارى كەزىگىپ قالماسا ەكەن» دەگەن قورقىنىش ەمەس، باسقا ۇرەي. بىرەر اپتا بۇرىن عانا اۋىلداعى تاسقىن دەگەن جىگىت قۇتىرىپ اۋىرىپ، وسى تەرەكتى جاققا قاشىپ كەتتى دەگەن ءسوز تاراعان. سول كەزدەسىپ قالماسا ەكەن دەپ كەلەم.

جان-جاعىما الاقتاپ قاراپ، اياڭداپ كەلەم. «تاسقىن جۇرەدى ەكەن» دەگەن «ءقاۋىپتى مەكەننەن» دە ءوتتىم. ەندىگى ماسەلە جىن دا، جىندى دا ەمەس، شەلەكتەپ قۇيا جونەلگەن جاڭبىر بولدى. ورتا جايلاۋعا ەندى ىلىنگەن تۇستا ارتىلعان ۇن مەن مەنى ازەر كوتەرىپ كەلە جاتقان تورى اتتىڭ جاعدايى قيىن بولا باستادى. سابالاعان جاڭبىرعا قاراماي، اتتان ءتۇسىپ، جەتەكتەسەم دە جانۋاردىڭ العا اتتايتىن ءتۇرى جوق، امالسىز ايالداۋعا تۋرا كەلدى. تەرى تۇلىپقا قاق جارىپ بولگەن ۇندى جەرگە ءتۇسىرىپ، تاستىڭ ۇستىنە قويۋىن قويسام دا، «تىنىعىپ بولعان سوڭ اتقا قالاي ارتار ەكەنمىن» دەگەن وي مازالاي باستادى. «ءبىر ءجونى بولار»، – دەدىم دە، قىناسى بىلجىراپ ەزىلە باستاعان تاستىڭ شەتىنە وتىرا كەتتىم. «ارىق اتقا – قامشى اۋىر». ۇستىندەگى جۇگى تۇسكەن سوڭ تورى ات قايتا-قايتا سىلكىنىپ قويادى. ەل جوق يەن تاۋدىڭ اراسىندا بۇلاي وتىرا بەرگەن دە ءتيىمسىز. جاڭبىرعا مالشىنىپ، قويىن-قونىشتى سۋىق ارالاي باستادى. ورنىمنان تۇرىپ، ۇندى اتقا ارتايىن دەپ تاستىڭ ۇستىنە شىقتىم. بىلجىراپ ەزىلگەن قىنانى باسقان زامان اياعىم تايىپ ، ەكبەتتەي قۇلادىم. ايتەۋىر قول تىرەپ ۇلگەرىپ، بەتتى امان ساقتاپ قالدىم. ەس كەتىپ، جان شىققاندا ەكى تەڭ ۇن ورنىن تاپتى. اتتى جەتەكتەپ، العا ىلگەرلەدىم. بىرەسە جىنىس ورمانعا كىرىپ، بىرەسە تۇيىق جارتاسقا تىرەلىپ ءجۇرىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ءتور جايلاۋعا اساتىن تىك مويناققا ءىلىندىم. مويناقتىڭ ارعى جاعىندا اتامنىڭ اۋىلى. ابدەن تيتىقتاعان تورى اتتىڭ ەندى جۇرەتىن ءتۇرى جوق، مويناقتىڭ ورتان بەلىنە كەلگەندە ءتورت اياقتاپ، تۇردى دا قالدى. تاپ سول كەزدە مويناقتىڭ ارعى جاعىنان بەرى اسقان اتتىنى كورىپ، قۋانىپ كەتتىم. جاڭبىر باسىلىپ، اسپان شايداي اشىلعان. سول كۇنگى ايدىڭ جارىعى نۇرلاندىرعان تۇندەي عاجايىپ ءتۇندى قايتىپ كورگەن ەمەسپىن. جەردەگى جورعالاعان جاندىك كورىنەتىندەي جارىق. تورى اتتىڭ شىلبىرىن تاسقا ورادىم دا، جاڭاعى جولاۋشىعا قاراي بەتتەدىم. «كىمسىز؟ بۇرىلا كەتىڭىزشى، كومەكتەسپەسەڭىز، اتىم جۇرە الماي قالدى!»، – دەپ ايقايلاپ ءتىل قاتقانىم سول ەدى، «قۇتقارۋشىم» كەرى بۇرىلىپ، اتىن ءبىر سالىپ، قاشا جونەلدى. مەنى جىن-پەرىنىڭ ءبىرى ەكەن دەپ قالسا كەرەك. امالسىز الدىڭعى جولداعىداي ارىق تورىنى تىنىقتىردىم. باعاناعىداي ەمەس، جۇك ارتۋ دەگەنىڭىز ماسەلە بولۋدان قالدى.

تورى اتتىڭ شىلبىرىن تاسقا ورادىم دا، جاڭاعى جولاۋشىعا قاراي بەتتەدىم. «كىمسىز؟ بۇرىلا كەتىڭىزشى، كومەكتەسپەسەڭىز، اتىم جۇرە الماي قالدى!»، – دەپ ايقايلاپ ءتىل قاتقانىم سول ەدى، «قۇتقارۋشىم» كەرى بۇرىلىپ، اتىن ءبىر سالىپ، قاشا جونەلدى. مەنى جىن-پەرىنىڭ ءبىرى ەكەن دەپ قالسا كەرەك.

ءبىر دەمالىپ، مويناقتىڭ ۇستىنە شىققاندا ارىق تورى جاتا كەتتى. امالسىز ۇستىندەگى ۇندى ءتۇسىرىپ، جاڭبىر تيمەگەن تاستىڭ قالقاسىنا اپارىپ قويدىم. جانۋاردىڭ ەر-توقىمىن الىپ، باسىما جاستاپ، ىشپەگىن اياعىما وراپ، قۇرعاق جەرگە ءوزىم دە قيسايا كەتتىم. ابدەن قالجىراعان، جاڭبىر وتكەن ءتان راحاتتانا قالسا كەرەك، ۇيىقتاپ كەتىپپىن. بىر-ەكى ساعاتتاي ۋاقىتتان سوڭ بارىپ، ات اياعىما وراي سالعان شىلبىردى تارتقىلاي باستاعاندا وياندىم. شارشاعانى باسىلعان ارىق تورى جايىلعىسى كەلىپ، قوزعالاقتاي باستاپتى. جانۋاردىڭ ۇستىنە ەر سالىپ، جۇگىن ارتىپ جولعا ءتۇستىم. كوپ جۇرمەي-اق قاز-قاتار تىگىلگەن اق ۇيلەردىڭ قاتارى مولايا باستادى. ابالاپ ۇرگەن يتتەر الدى-ارتتى وراپ، ءتۇن تىنىشتىعىن قاشىردى. ءتالىپ اتامىزدىڭ ءۇيى جىلدا وتىراتىن ماڭعا تاياعانىمدا اداسپاي كەلگەنىمدى، باعىتىمنىڭ دۇرىس ەكەنىن ايگىلەگەندەي جەلىگە جاقىن جەردە ءوزىمىزدىڭ تاۋداي قارالا وگىز جاتىر كۇيىس قايتارىپ. اتتى بەلدەۋگە بايلاپ، ۇندى تۇسىرگەنشە، ءتالىپ اتام دا سىرتقا شىقتى. سالەمنەن كەيىن: «ەنەڭدى ۇرايىن، نە قىپ تۇندەلەتىپ كەلگەنسىڭ؟ ەرتە شىقساڭ قايتەدى؟ بەيشارا-اۋ، جاڭبىردىڭ استىندا قالدىڭ عوي. اكەڭ ءوزى كەلمەدى مە، سەنى ساندالتپاي! تەز، ۇيگە كىر!»، – دەدى. سۋدان شىققان تىشقانداي ءتۇرىمدى كورىپ، اياپ كەتسە كەرەك. اپامىز دا ويانىپتى. بەتىمنەن ءسۇيىپ، ءبىر شارا ايراندى ۇستاتتى. سالقىن ايراندى دەمالماستان تارتىپ جىبەردىم دە، وتقا جاقىن سالىنعان توسەككە قۇلاي كەتتىم. ساسكە تۇستە ويانعانىمدى «ۇننىڭ بەت جاعى عانا سۋ بولىپتى، قاتتى سۋ وتپەپتى. تەرى تۇلىپتىڭ قاسيەتى وسى» دەگەن اتا مەن اپانىڭ كوڭىلدى اڭگىمەسىن ەستىپ، بويمىدى ءبىر ماقتانىش سەزىمى بيلەپ، تاناۋىم شەلەكتەي بولدى...

P.S.

 ون ءۇش، ون تورتتەگى بالا ءۇشىن سول تۇنگى سارپالداڭنىڭ اسا قاۋىپتىلىگى ءقازىر ويلاسام بويىمدى دىرىلدەتىپ، ويىمدى تولقىتادى. سول كەزدەگى قورقىنىشتان مىڭ ەسە ارتىق ۇرەي بويىمدى بيلەيدى. نە دەگەن اكەمىز! نە دەگەن بالامىز!..

 

زەينوللا اباجانوۆ