[caption id="attachment_9037" align="alignright" width="448"]
BBC saıtynan alynǵan sýret[/caption]
Jazdyń kúni edi. El jaılaýdyń tórine qonyp, oıdaǵynyń shybyn-shirkeımen jaǵalasyp, mazasy ketken shaǵy-tuǵyn. Kún eńkeıip qalǵan kez, aýyldan sál qıystaý jerdegi shabyndyqty sýaryp júr edim, ákeı kelip: «Ana jaılaýdaǵy Tálip atańnyń (ákemniń aǵasy) úıinde un qalmapty, sálem aıtyp jiberipti. Un jetkizip ber!», – dedi. «Maqul» dep kúrekti ıyqqa salyp, ákeıdiń artynan erip, aýylǵa qaraı bettedim. Úıge kirip, bir-eki kese salqyn shaıdy jutyp úlgergenshe syrttan ákeıdiń: «Tezirek bol! Kún batatyn boldy» degen aıqaıy estildi. Atyp shyqtym. Esik aldyna shyǵaryp qoıǵan bir qap unnyń janynda aryq tory atty ustap ákeı kútip tur eken. Bir qap undy (shamasy 60 keliden astam) eki jaqtap, ekige qaq jaryp, tory atqa teńdedik. «Jolyń bolsyn!», – dep attyń saýyryna bir urǵan ákeı artta qaldy, men jaılaýdy betke aldym. Jaılaýǵa deıin qur atpen tórt-bes saǵat júresiń. Aýyldan biraz uzap, Terekti atalatyn saıdyń aýzyna ilingende kún de batty. Batqan kúnmen ilesip oıǵa úreı de uıalaı bastady. Úreı bolǵanda «jyn-peri nemese Altaıdyń jyrtqysh ańdary kezigip qalmasa eken» degen qorqynysh emes, basqa úreı. Birer apta buryn ǵana aýyldaǵy Tasqyn degen jigit qutyryp aýyryp, osy Terekti jaqqa qashyp ketti degen sóz taraǵan. Sol kezdesip qalmasa eken dep kelem. Kenet tómen jaqtan aıqaılap, bir-birimen jarysqan eki-úsh jigittiń qarasy kórindi. İlezde ekeýi janymnan tasyrlatyp shaýyp óte shyqty. Tek bireýi ǵana: «Kimsiń, eı!», – dep betime úńilip, atyn oınatyp aldy-artymdy orady. Tanyp turmyn. Aýzynan araq ıisi múńkip tur. Aýylda únemi iship, tóbeles shyǵaryp júretin «qısyq» atalyp ketken Máden degen jigit. Jurttyń bári «qısyq Máden» deıtin. «Sen myna júrisińmen jaılaýǵa búgin jetpessiń», – dep Qısyǵym atyn bir salyp, jańaǵy joldastarynyń artynan shaba jóneldi.
Batqan kúnmen ilesip oıǵa úreı de uıalaı bastady. Úreı bolǵanda «jyn-peri nemese Altaıdyń jyrtqysh ańdary kezigip qalmasa eken» degen qorqynysh emes, basqa úreı. Birer apta buryn ǵana aýyldaǵy Tasqyn degen jigit qutyryp aýyryp, osy Terekti jaqqa qashyp ketti degen sóz taraǵan. Sol kezdesip qalmasa eken dep kelem.
Jan-jaǵyma alaqtap qarap, aıańdap kelem. «Tasqyn júredi eken» degen «qaýipti mekennen» de óttim. Endigi másele jyn da, jyndy da emes, shelektep quıa jónelgen jańbyr boldy. Orta jaılaýǵa endi ilingen tusta artylǵan un men meni ázer kóterip kele jatqan tory attyń jaǵdaıy qıyn bola bastady. Sabalaǵan jańbyrǵa qaramaı, attan túsip, jetektesem de janýardyń alǵa attaıtyn túri joq, amalsyz aıaldaýǵa týra keldi. Teri tulypqa qaq jaryp bólgen undy jerge túsirip, tastyń ústine qoıýyn qoısam da, «tynyǵyp bolǵan soń atqa qalaı artar ekenmin» degen oı mazalaı bastady. «Bir jóni bolar», – dedim de, qynasy byljyrap ezile bastaǵan tastyń shetine otyra kettim. «Aryq atqa – qamshy aýyr». Ústindegi júgi túsken soń tory at qaıta-qaıta silkinip qoıady. El joq ıen taýdyń arasynda bulaı otyra bergen de tıimsiz. Jańbyrǵa malshynyp, qoıyn-qonyshty sýyq aralaı bastady. Ornymnan turyp, undy atqa artaıyn dep tastyń ústine shyqtym. Byljyrap ezilgen qynany basqan zaman aıaǵym taıyp , ekbetteı quladym. Áıteýir qol tirep úlgerip, betti aman saqtap qaldym. Es ketip, jan shyqqanda eki teń un ornyn tapty. Atty jetektep, alǵa ilgerledim. Birese jynys ormanǵa kirip, birese tuıyq jartasqa tirelip júrip, túnniń bir ýaǵynda tór jaılaýǵa asatyn tik moınaqqa ilindim. Moınaqtyń arǵy jaǵynda atamnyń aýyly. Ábden tıtyqtaǵan tory attyń endi júretin túri joq, moınaqtyń ortan beline kelgende tórt aıaqtap, turdy da qaldy. Tap sol kezde moınaqtyń arǵy jaǵynan beri asqan attyny kórip, qýanyp kettim. Jańbyr basylyp, aspan shaıdaı ashylǵan. Sol kúngi aıdyń jaryǵy nurlandyrǵan túndeı ǵajaıyp túndi qaıtyp kórgen emespin. Jerdegi jorǵalaǵan jándik kórinetindeı jaryq. Tory attyń shylbyryn tasqa oradym da, jańaǵy jolaýshyǵa qaraı bettedim. «Kimsiz? Buryla ketińizshi, kómektespeseńiz, atym júre almaı qaldy!», – dep aıqaılap til qatqanym sol edi, «qutqarýshym» keri burylyp, atyn bir salyp, qasha jóneldi. Meni jyn-periniń biri eken dep qalsa kerek. Amalsyz aldyńǵy joldaǵydaı aryq toryny tynyqtyrdym. Baǵanaǵydaı emes, júk artý degenińiz másele bolýdan qaldy.
Tory attyń shylbyryn tasqa oradym da, jańaǵy jolaýshyǵa qaraı bettedim. «Kimsiz? Buryla ketińizshi, kómektespeseńiz, atym júre almaı qaldy!», – dep aıqaılap til qatqanym sol edi, «qutqarýshym» keri burylyp, atyn bir salyp, qasha jóneldi. Meni jyn-periniń biri eken dep qalsa kerek.
Bir demalyp, moınaqtyń ústine shyqqanda aryq tory jata ketti. Amalsyz ústindegi undy túsirip, jańbyr tımegen tastyń qalqasyna aparyp qoıdym. Janýardyń er-toqymyn alyp, basyma jastap, ishpegin aıaǵyma orap, qurǵaq jerge ózim de qısaıa kettim. Ábden qaljyraǵan, jańbyr ótken tán rahattana qalsa kerek, uıyqtap ketippin. Bir-eki saǵattaı ýaqyttan soń baryp, at aıaǵyma oraı salǵan shylbyrdy tartqylaı bastaǵanda oıandym. Sharshaǵany basylǵan aryq tory jaıylǵysy kelip, qozǵalaqtaı bastapty. Janýardyń ústine er salyp, júgin artyp jolǵa tústim. Kóp júrmeı-aq qaz-qatar tigilgen aq úılerdiń qatary molaıa bastady. Abalap úrgen ıtter aldy-artty orap, tún tynyshtyǵyn qashyrdy. Tálip atamyzdyń úıi jylda otyratyn mańǵa taıaǵanymda adaspaı kelgenimdi, baǵytymnyń durys ekenin áıgilegendeı jelige jaqyn jerde ózimizdiń taýdaı qarala ógiz jatyr kúıis qaıtaryp. Atty beldeýge baılap, undy túsirgenshe, Tálip atam da syrtqa shyqty. Sálemnen keıin: «Eneńdi uraıyn, ne qyp túndeletip kelgensiń? Erte shyqsań qaıtedi? Beıshara-aý, jańbyrdyń astynda qaldyń ǵoı. Ákeń ózi kelmedi me, seni sandaltpaı! Tez, úıge kir!», – dedi. Sýdan shyqqan tyshqandaı túrimdi kórip, aıap ketse kerek. Apamyz da oıanypty. Betimnen súıip, bir shara aırandy ustatty. Salqyn aırandy demalmastan tartyp jiberdim de, otqa jaqyn salynǵan tósekke qulaı kettim. Sáske túste oıanǵanymdy «unnyń bet jaǵy ǵana sý bolypty, qatty sý ótpepti. Teri tulyptyń qasıeti osy» degen ata men apanyń kóńildi áńgimesin estip, boımydy bir maqtanysh sezimi bılep, tanaýym shelekteı boldy...
P.S.
On úsh, on tórttegi bala úshin sol túngi sarpaldańnyń asa qaýiptiligi qazir oılasam boıymdy dirildetip, oıymdy tolqytady. Sol kezdegi qorqynyshtan myń ese artyq úreı boıymdy bıleıdi. Ne degen ákemiz! Ne degen balamyz!..
Zeınolla Abajanov
