ءبولىپ تولەسە دە، اقشاعا السا دا دۇكەندەر نەگە ءبىر باعا ۇسىنادى؟ وسى ساۋال توڭىرەگىندە سوڭعى كەزدەرى قوعامدا داۋ تۋىنداۋدا. ەكى باعا نەمەسە ءبولىپ تولەيتىن كەزدەگى باعا مەن ناق باعانى كورسەتىپ قويۋ تۋرالى باستاما دا كوتەرىلۋدە. قارجىگەر-مامان ايدارحان قۇسايىنوۆ مۇنى وتە ناشار باستاما دەپ سانايدى. ءسويتىپ وعان دالەل دە كەلتىرىپ، جەلىدە جازبا جاريالادى. Dalanews.kz مامان جازباسىن اۋدارىپ، وقىرماندار نازارىنا سول كۇيىندە ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىر.
"ەكى باعا نەمەسە ءبولىپ تولەيتىن كەزدەگى باعا جانە ناق باعانى كورسەتىپ قويۋ تۋرالى باستاماعا كەلسەك. ونى مەن وتە ناشار باستاما دەر ەدىم. وعان دالەل كەلتىرۋ ءۇشىن وسى جايتتىڭ شىنايى ومىردە قالاي كورىنىس تاباتىندىعىنا ءبىر ۇڭىلىك كورەلىك"، - دەيدى ول Telegram-داعى ارناسىندا.
بىرىنشىدەن، كليەنتتەردىڭ ساناتىن قاراستىرىپ الايىق: "نەگىزگىسى" - مۇلدە نەسيەگە جولاعىسى كەلمەيتىندەر. ولار باي دا، كەدەي دە بولۋى مۇمكىن، سوڭعىسى الدىمەن اقشا جيناۋمەن اينالىسادى. بايلار – تاۋاردى بىردەن ساتىپ الا الاتىندار، ءبىراق دەپوزيتتەرىنە تيىسپەس ءۇشىن ءبولىپ تولەۋ امالىنا جۇگىنەتىندەر. ورتاشالار - ءتيىستى ءبىر جيناعان اقشاسى جوق، ءبىراق كىرىستەرى كوسىلىپ ساۋدا جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كەدەيلەر - جيناعى جوق، ءبىراق كىرىستەرى ساۋدا جاساۋعا بىردە جەتىپ، بىردە جەتپەي جاتاتىندار.
دۇكەنشىنىڭ ويى:
قولىندا ساتۋدىڭ ەكى ارناسى بار: بىردەن 100 تەڭگەدەن ساتىپ الۋشىعا ساتادى نەمەسە بانككە 80 تەڭگەگە ساتادى، ال ول ءبولىپ تولەۋ ارقىلى ونى ساتىپ الۋشىعا 100 تەڭگەگە قايتا ساتادى. "نەگىزگى" ساتىپ الۋشىلار 50%، ال ءبولىپ تولەپ الۋدى قاراستىراتىن قالعانى 50% دەپ الايىق. سوندا بارلىعى، 10 بىرلىك تاۋاردىڭ ورتاشا ساتىلىمىنىڭ ورتاشا قۇنى 90 تەڭگە، دەمەك كۇنىنە 900 تەڭگە بولادى. ەندى دۇكەن قولما-قول اقشاعا ساتىپ الاتىندار مەن ءبولىپ تولەۋ امالىن قولداناتىندارعا ارنالعان ءادىل باعانى ءبولىپ كورسەتسىن دەلىك. بۇل ارادا "ءادىل باعا" 80 تەڭگە سياقتى، ويتكەنى 20 تەڭگەنى بانك "اينالدىرادى" عوي. ياعني، ەندى دۇكەن ءبولىپ تولەۋسىز قۇن 80 تەڭگەنى، ال ءبولىپ تولەيتىندەردىكى – 100 تەڭگە دەيدى، ءسويتىپ ونىڭ كۇندىك تابىسى 800 تەڭگە بولىپ قالادى، بىردەن 100 تەڭگەسىن جوعالتادى.
ساتىپ الۋشىنىڭ ويى:
"نەگىزگى" ساتىپ الۋشىلاردىڭ ارەكەتىندە وزگەرىس بولمايدى، ال "بايلار" ءبولىپ تولەۋدەن باس تارتا باستايدى، ويتكەنى ولار ءۇشىن باعا ارزاندايدى. ورتاشا مەن كەدەيلەر ءباز باياعىشا ءبولىپ تولەۋ امالىنا جۇگىنەدى.
بانكتىڭ ويى:
بۇرىن ونىڭ قورجىنىندا "باي"، "ورتاشا" جانە "كەدەي" بولعان. بايلار ءاردايىم 20 تەڭگە قايتارىپ وتىردى،ورتاشادان 17 تەڭگە،كەدەيلەردەن 14 تەڭگە تۇسەتىن. سوندا بارلىعىن قوسا ەسەپتەگەندە، قورجىننىڭ ورتاشا تابىسى 17 تەڭگە بولادى. ەندى بايلار ءبولىپ تولەۋدەن باس تارتقاندىقتان، قورجىننىڭ ورتاشا قايتارىمى 17 تەڭگەدەن 15 تەڭگەگە دەيىن تومەندەدى. سوندىقتان ازايعان وسى تۇستى تولتىرۋ ءۇشىن بانككە تولەمدى 20 تەڭگەدەن 22 تەڭگەگە دەيىن ارتتىرۋ قاجەت بولادى. ءبىراق مۇنداي ارتىق تولەم كەدەيلەردىڭ ءبىر بولىگىن ءبولىپ تولەۋدەن باس تارتۋعا تۇرتكى بولۋى مۇمكىن، دەمەك، ارتىق تولەمدى 23 تەڭگەگە دەيىن ارتتىرۋ قاجەت.
دۇكەنگە ورالايىق.
ەكى باعا قويۋدان تۋىنداعان قارىز الۋشىلار ساپاسىنىڭ ناشارلاۋىنان ارتىق تولەمنىڭ وسۋىنە بايلانىستى كەدەيلەردىڭ ءبىر بولىگى ساتىپ الاتىن تاۋار سانىن قىسقارتۋعا كوشكەن: 10 ەمەس،9 بىرلىك تاۋار ساتىلادى. دەمەك، كۇندىك تابىس 900 تەڭگەدەن 800 تەڭگەگە ەمەس، 720 تەڭگەگە دەيىن تومەندەدى. ءبىراق شىعىندار سول باياعىشا، سوندىقتان باستاپقى باعانى 100 تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ كەرەك بولادى،ءبىراق وندايدا ءبولىپ تولەۋ باعاسى 122 تەڭگەگە دەيىن وسەدى، وندا ونى بارلىق قارىز الۋشىلاردىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى، ءسويتىپ-سويتىپ جاڭا تەپە-تەڭدىك ورناتىلادى.
سانداردىڭ بارلىعى شارتتى، بۇل - مودەلدىك مىسال، ءبىراق پرينسيپ بىردەي – ءبارى باعانىڭ وسۋىنە اكەلىپ سوعادى. ادام نەعۇرلىم كەدەي بولسا، سوعۇرلىم قىمباتشىلىققا ۇرىنا بەرەدى. ءبولىپ تولەۋدەن باس تارتقان بايلار ءۇشىن، ءتىپتى باعالار تومەندەۋى مۇمكىن (ءبىراق، مۇمكىن، وزگەرمەيدى)، ال ءبولىپ تولەۋشى كەدەيلەر ءۇشىن باستاپقى باعانىڭ دا، ارتىق تولەمنىڭ دە كولەمى وسەدى، ال بىرەۋلەر ءۇشىن ساۋدا جاساۋ مۇلدە مۇمكىن بولماي، قايىرشىلىق كەبىن كيەدى.
"سوندىقتان ادىلەتتىلىكتى ورناتۋ بۇل ارادا بايلار تۇرعىسىنان عانا دۇرىس بولادى. شىنىندا دا، نەگە ولار ءبولىپ تولەيتىندەرمەن بىردەي باعادا ساۋدا جاساۋى ءتيىس؟ يا، بۇل سحەمادا بايلار ("نەگىزگى" ساتىپ الۋشىلار) قالعاندارىن سۋبسيديالاۋدا. ولار بىردەن ساتىپ الۋ ارقىلى ساتۋشىعا "بانكتىڭ ءبولىپ تولەۋ كوميسسياسىن" بەرەدى جانە وسىلايشا ونىڭ پايداسىن قالىپتاستىرادى، بۇل تاۋاردى بانككە (ءبولىپ تولەۋ) تومەندەتىلگەن باعامەن ساتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال ءبولىپ تولەۋ ارقىلى تاۋار ساتىپ الاتىن بايلار ءىس جۇزىندە كەدەيلەردىڭ دەفولتتارىن سۋبسيديالايدى، ياعني ارتىق تولەم كولەمىن ازايتادى. يا، سولاي. بالكىم، ادىلەتتىلىك تۇرعىسىنان بۇل دۇرىس بولماۋى مۇمكىن. مۇمكىن ءادىل دە بولار. ويتكەنى، ءدال وسىنداي قاعيدات مىندەتتى مەديسينالىق، اۆتوكولىك ساقتاندىرۋى، الەۋمەتتىك كومەك پەن قوعامدىق ءوزارا كومەكتىڭ كەز-كەلگەنىندە نەگىزدەلگەن. سوندىقتان بۇل تەك مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە، تاڭداۋدى سولار جاساۋى ءتيىس: "الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتى" جويىپ، ءبىر باعادان باس تارتادى ما نەمەسە بۇرىنعى جۇيەنى قالدىرادى ما؟ ءبىراق كەز كەلگەن جاعدايدا بۇل جايت باعانى وسىرە بەرەدى"، دەپ ءسوزىن قورىتىندىلايدى مامان.
