بۇل تۋرالى DalaNews.kz حابارلايدى.
«قىتايدىڭ «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى» قايىرىمدىلىق ماقساتتا قۇرىلعان دەسەڭىز، قاتەلەسەسىز. بۇل – وزەگىندە ءبۇتىن ءبىر مەملەكەتتىڭ مۇددەسى جاتقان جويقىن جوبا.
كور دە تۇرىڭىز، الداعى ەكى عاسىر بويىنا جۇڭگو بۇل باعدارلاماعا بارىنشا باسىمدىق بەرەدى. مۇنىڭ ەكى ساياسي سيپاتى بار»، – دەيدى ساتپايەۆ.
بولجام
2021 جىلى جۇڭگو كومپارتياسىنىڭ قۇرىلعانىنا 100 جىل تولماق. ساتپايەۆتىڭ پىكىرىنشە، جۇڭگو بيلىگى بۇعان دەيىن ەلدەگى ورتا تاپتىڭ سانى مەن ساپاسى ارتادى، ۇلكەن كۇشكە اينالادى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىر.
بۇل – ءبىرىنشى ءجۇزجىلدىقتىڭ مەجەسى.
«ەكىنشى ءجۇزجىلدىقتا – 2049 جىلى جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعانىنا 100 جىل تولادى.
مىنە، وسى كەزدە جۇڭگو ءوزىن جاھاندىق ەكونوميكالىق سۋپەردەرجاۆا رەتىندە مالىمدەمەك. بۇل ۋاقىتقا دەيىن جۇڭگو رەسەيدى ورتا ازيادان ءبىرجولاتا تىقسىرىپ، ىعىستىرىپ شىعادى.
ورتا ازيا ەلدەرى ەكونوميكالىق تۇرعىدان اسپان استى ەلىمەن ارىپتەسۋدى حوش كورىپ، رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالا باستايدى.
بولجاۋىمشا، سانكسيالىق جانە ساۋدا سوعىسى كرەملدى تيتىقتاتىپ تىنباق اقىر اياعىندا. رەسەيدىڭ ءوزى دە ارىپتەس رەتىندە قىتايدى قىزىقتىرۋدان قالادى»، – دەيدى دوسىم ساتپايەۆ.
جۇڭگو مۇنىمەن توقتاپ قالمايدى. كەلەسى كەزەكتە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا اۋىز سالادى كورشى ەل.
«جۇتىپ قۇيادى بۇل وداقتى. جۇتىپ قويعانىن اڭعارمايدى دا. وداقتى الدەقانداي قىلاتىندار ءۇشىن سالىستىرايىقشى: ەۋرازيالىق وداقتىڭ نەگىزگى قارجىلىق قۇرىلىمى سانالاتىن ەۋرازيالىق بانكتىڭ جارعىلىق كاپيتالى 10 ملرد دوللاردىڭ ار جاق، بەر جاعىندا. ال ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيسيالىق بانكىنىڭ جارعىلىق كاپيتالى 100 ملرد دوللاردان اسىپ جىعىلادى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ايتۋىنشا، ورتا ازياداعى بەس مەملەكەتتىڭ بارلىعى ءسوز جۇزىندە ماسكەۋمەن اراداعى دوستىق پەن ارىپتەستىكتىڭ ساقتالۋىن قالاعانىمەن، ءىس جۇزىندە الىستان ارالاسقاندى ءجون كورەدى.
«تۇرىكمەنستان مەن تاجىكستاننىڭ رەسەيمەن اراداعى قارىم-قاتىناسى ءتىپتى سالقىن. جالپى، ءبىزدىڭ ايماق ءۇشىن كرەديتى مەن ينۆەستيسياسى جاعىنان جۇڭگو الدەقايدا تارتىمدى»، – دەيدى ول.
نەگە؟
ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى» پايدا بولماي تۇرا جۇڭگو شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن بولاشاق ەكونوميكالىق جوبا رەتىندە قاراستىرعان. جۇڭگو قاشاندا ەكى ماسەلەگە نازار اۋدارعان. ءبىرى – ەكونوميكا، ەندى ءبىرى – قاۋىپسىزدىك.
ءدال ءقازىر شىۇ «جىبەك جولى» جوباسى اياسىنداعى ەكونوميكالىق ماقسات-مۇراتتى جۇزەگە اسىرۋدا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن باعدارلاماعا اينالدى.
ال شىۇ-عا ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ دەرلىگى مۇشە.
«بەيجىڭ ورتا ازياداعى احۋالدىڭ بارىنشا تۇراقتى بولعانىن قالايدى. اسقىنىپ كەتكەنىنەن قاۋىپتەنەدى. سەبەبى بىزدە بۇلىك شىقسا، شالىعى شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونومياسىن دا شارپىپ كەتۋى مۇمكىن. بۇل ايماقتا وڭتايلى ءساتتى كۇتىپ، الاقانىن ىسقىلاپ وتىرعان قىتايمەن قىرعي-قاباق توپتار بار»، – دەيدى ساتپايەۆ.
نەنى كوزدەيدى؟
ساياساتتانۋشىنىڭ پايىمداۋىنشا، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ اۋەل باستاعى باعىتى – مۇناي-گاز سالاسى. بۇل تۇرعىدا قىتايدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ەنەرگەتيكانى دامىتۋ باعدارلاماسىنا نازار اۋدارعان ءجون.
«نەگە؟ – دەيدى ساتپايەۆ. سەبەبى باعدارلامانىڭ نەگىزگى باعىتتارى مۇناي-گاز سالاسىنا قاتىستى. ونىڭ ىشىندە جاڭا مۇناي كوزدەرىن تابۋ، مۇناي قورىن كوبەيتۋ، مۇناي تاسىمالداۋدىڭ بالامالى كوزدەرىن ىزدەستىرۋ.
مۇناي-گاز سالاسىندا جۇڭگو ورتا ازيانىڭ ءۇش مەملەكەتى – قازاقستان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنستانمەن تىعىز ارىپتەستىك ورناتقان. ءبىراق، ءبارىبىر دە بۇل باعىتتاعى قىتايدىڭ نەگىزگى ستراتەگيالىق ارىپتەسى قازاقستان بولىپ قالا بەرمەك. بۇعان جۇڭگو عانا ەمەس، ءبىز دە مۇددەلىمىز» ، – دەيدى ول.
ءيا، ءبىز دە مۇددەلىمىز. ساتپايەۆ سولاي دەپ پايىمدايدى. جۇڭگو نارىعىنا مۇناي مەن گاز جەتكىزەتىن ءىرى تاسىمالداۋشىعا اينالۋدى كوزدەيدى ءبىزدىڭ ەل.
2015 جىلى قازاقستان مۇنايىنىڭ 80 پايىزى يتاليا، فرانسيا، گوللانديا، شۆەيساريا جانە يسپانياعا ەكسپورتتالعان. مۇنايدىڭ 70 پايىزى كاسپيي قۇبىر كونسورسيۋمى (كتك) ارقىلى جونەلتىلىپتى. كتك كۇنى كەشە مودەرنيزاسيادان ءوتتى. بۇل ءوز كەزەگىندە قازاق مۇنايىنىڭ تاسىمالىن جىلىنا 52 ملن-نان 67 ملن تونناعا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.
ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مۇنايى ءالى ءبىرازعا دەيىن كتك ارقىلى جەتكىزىلەدى. بىزدەگى مۇنايدىڭ 25 پايىزىن جۇڭگو كومپانيالارى يگەرىپ وتىر ەكەن.
ال رەسەي ءۇشىن ءوز مۇنايىن قازاقستان ارقىلى قىتايعا تاسىمالداۋ اسا وزەكتى ماسەلە. «روسنەفت» قىتايعا تاسىمالداناتىن مۇناي كولەمىن جىلىنا 13-18 ملن-نان 30 ملن-عا دەيىن ارتتىراتىنىن ايتقان.
«جۇڭگو جىبەك جولى جوباسىنان ءۇمىتتى. ءبىرقاتار اۋديتورلىق كومپانيالار جوبانىڭ قانشالىقتى جەمىستى بولارىنا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن-تۇعىن. ولاردىڭ بولجامىنشا بۇل جوباعا قاتىسى بار ەلدەردىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلادى. ينۆەستيسيا سۋداي اعىلادى بۇل ەلدەرگە.
جۇڭگو قارجى اياپ وتىرعان جوق. جىبەك جولى اياسىنداعى ينفراقۇرىلىمدارعا 50 ملرد دوللار بولمەك. مۇنىڭ بەلگىلى بولىگى تەمىر جول مەن كولىك جولدارىنا باعىتتالارى تۇسىنىكتى.
قازاقستان تەمىرجولىنىڭ دەرەگىنشە، 2011 جىلى قازاقستان ارقىلى ەۋروپاعا مىڭعا جاقىن كونتەينەر وتكەن، ال 2020 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىش 2 ملن كونتەينەرگە جەتپەك»، – دەيدى ساتپايەۆ.
دايىنداعان دۋمان بىقاي
