قازاقستاندىق جاس عالىمدار الەمدىك عىلىمعا ۇلكەن جاڭالىق ەنگىزۋگە كۇش سالۋدا. ماسەلەن س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بازاسىندا قۇرىلعان نانوتەحنولوگيالىق عىلىمي ورتالىعىنىڭ جاس ونەرتاپقىشتارى الەمدە تەڭدەسى جوق «ەكزوسكەلەت» كيىمىن جاساپ شىعاردى. وسى ورايدا ورتالىقتىڭ مەڭگەرۋشىسى ەلدار كوپىشيەۆپەن سۇحباتتاسقان بولاتىنبىز.

 

– ەلدار، سونىمەن ەكزوسكەلەت دەگەن نە؟

– قازىرگى تىلمەن ايتساق، بۇل – ادامدى «تەرميناتورعا» اينالدىراتىن نانوتەحنولوگيالىق ءونىم. الايدا ءبىز جاساپ جاتقان كيىمنىڭ جاپوندىقتار ويلاپ تاپقان تەحنولوگيادان ەرەكشەلىگى بار. بiرiنشiدەن، بۇل سوعىس قۇرالى ەمەس، قايتا كۇندەلىكتى ومىرگە ارنالعان، ادامنىڭ، ونىڭ ىشىندە مۇگەدەكتەردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا سەپتەسەتىن جاڭا تەحنولوگيا. كيiمدi بويىنا ورناتقاندا ادامنىڭ ءجۇرىسى شيراپ، كەز كەلگەن ءىستى اتقارۋدا روبوتقا سۇيەنەتىن بولادى. الداعى ون جىلدا ەكزوسكەلەتكە دەگەن سۇرانىستىڭ وسەتىنى انىق.

– ەندiگi جەردە، ءوزiڭ قىزمەت ەتەتiن نانوتەحنولوگيالىق ورتالىقتىڭ قۇرىلۋى جونىندە بىرەر ءسوز ايتا كەتسەڭ...

– ورتالىقتىڭ قۇرىلعانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. قازىرگى تاڭدا قازاق عىلىمىنىڭ وندىرۋشىلىك قۋاتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋدەمىز. عىلىمي ورتالىقتا 16 جاس عالىم قىزمەت ەتەدi. بiزدiڭ قاراپايىم ادامعا توسىن كورىنەر جوبالارىمىزعا ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى قولداۋ كورسەتىپ وتىر. وسىنىڭ ءوزى وتاندىق عىلىمدى قاناتتاندىرۋعا، قارىشتاتۋعا قوسقان ۇلكەن ۇلەس دەپ ويلايمىن.

– عالىمداردىڭ ءسوزىن باقساق، الداعى بولاشاقتا نانوتەحنولوگيا ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن، تۇر-كەلبەتىن، سويلەۋ مانەرىن، وي-نيەتىن تۇبەگەيلى وزگەرتپەك. ياعني، نانوتەحنولوگيا ارقىلى سىرتتان تونەتىن قاتەرگە ءبىز دە بەيجاي قاراماۋىمىز كەرەك قوي؟

– وسى ارادا ايتارىم، ءبىز دامىعان ەلدەر ەنگىزگەن جاڭالىقتارىنا ۇرىكپەي قاراۋىمىز كەرەك. نانوتەحنولوگيا الەمدىك يندۋسترياداعى ەڭ توڭكەرىستى سالا. قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرسەك، بۇل «ەرگەجەيلى تەحنولوگيا» دەگەن ماعىنا بەرەدى. «نانو» ءسوزىنىڭ ءوزى «مىڭنان ءبىر بولشەگى» دەگەندى بىلدىرەتىنى بەلگىلى. تارقاتىپ ايتقاندا، كەز كەلگەن ماتەريانىڭ مىڭنان ءبىر بولشەگى عانا باستاپقى شىققان تەگىنە مۇلدە ۇقسامايتىن فيزيكالىق كۇشكە يە بولادى.

قازىرگى تاڭدا «ساندىق تەحنولوگيامەن جۇمىس ىستەيتىن بۇكىل ەلەكتروندىق دۇنيەلەر» نانوتەحنولوگيانىڭ جەمىسى.

ءبىز وتاندىق مەديسيناعا نانوتەحنولوگيانى قازىردەن ەنگىزە باستاۋىمىز كەرەك. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، نانوتەحنولوگيا ونىمدەرىن مەديسينا سالاسىنا دەندەپ ەنگىزگەن كەزدە ادام بالاسى بارلىق دەرتتەن ايىعادى.

– العا قويعان باسقا دا ءىرى جوبالارىڭ بار ما؟ ءقازىر ناقتى نەمەن اينالىسىپ جاتىرسىڭدار؟

– بۇگىندە ناقتى بەلگىلەپ العان ءىرى جوبالارىمىز بار. ماسەلەن، ەرەكشە قابىلەتكە يە ەكران، پرينتەر جاساۋ، سونداي-اق، گەليوناسوس، نانوروبوت جاساۋدى كوزدەپ وتىرمىز.

بۇل بۇگىنگى عىلىمدا زور جاڭالىق دەسەك تە بولادى. اتالعان جاڭالىقتاردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا وزگە وبلىستاردىڭ، شەتەلدىڭ وقۋ ورىندارى، ءوندىرىس وشاقتارىمەن ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس جاسادىق.

سونىمەن قاتار جاڭاعىداي جوبالاردىڭ كوبى ميكروسحەمالى بولعاندىقتان وعان ساي قۇرال-جابدىقتاردىڭ، قوندىرعىلاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى دە بار.

– ءوزىڭ اتاپ وتكەن جوبالارىڭىزدىڭ ۇتىمدىلىعى، ەرەكشەلىگى نەدە؟

– ماسەلەن ەرەكشە قابىلەتكە يە ەكران كادىمگى ۇيالى تەلەفوننىڭ ەكرانىمەن بىردەي. ۇلكەيتۋگە دە بولادى. بۇلاردى كوشەلەردە تۇراتىن الىپ ەكراندارمەن الماستىرۋعا دا بولادى. وسىلايشا ەنەرگيا ۇنەمدەيمىز.

ءسونىپ تۇرعان جاعدايدا نانوتەحنولوگيالىق ەكران ءمولدىر شىنى تارىزدەس كەيىپكە ەنەدى. وسى سەبەپتى اۆتوبۋستىڭ تەرەزەسى رەتىندە دە قولدانۋعا دا بولادى.

جالپى العاندا، جاڭا ءونىم جان-جاقتى قولدانىسقا يە. ال، ءبىز قۇراستىرىپ جاتقان پرينتەردىڭ كادىمگى قولدانىستاعى پرينتەرلەردەن ۇتىمدىلىعى تاعى دا ەنەرگيا كوزدەرىن ۇنەمدەۋى، ىڭعايلىلىعىندا.

پرينتەرلەر نوۋتبۋكتىڭ بەتكى قاقپاعىنا بەكىتىلەدى، سۋ قوسىلعان سيا پايدالانىلاتىندىقتان باعاسى قازىرگى قولدانىستاعى پرينتەرلەردەن ەداۋىر ارزان بولادى دەپ وتىرمىز. سونداي-اق، باسىپ شىعارعان قاعازدارىنىڭ ساپاسى قازىرگى پرينتەرلەردەن ارتىق بولماسا، كەم سوقپايدى.

– ايتپاقشى، سەندەر، كوكونىس وسىرۋدە دە نانوتەحنولوگيالىق جاڭا جوبالاردى پايدالاندى دەپ ەستىدىك...

– ءيا، كوكونىس وسىرۋشىلەرمەن كەلىسە وتىرىپ، العاش رەت قۇرامىندا ۆيرۋسى جوق كارتوپ ەكتىك. كارتوپتى قۇرتاتىن 30-دان اسا اۋرۋ بار ەكەنى بەلگىلى.

جالپى، جىل سايىن ەلiمiزدەگi كوكونىس ونىمدەرiنiڭ 20-30 پايىزى وسى ۆيرۋستاردىڭ كەسىرىنەن جەۋگە جارامىز بولىپ قالادى. ال جاڭا تەحنولولوگيا اتالعان اۋرۋلاردىڭ الدىن الادى.

الداعى ۋاقىتتا نانوتەحنولوگيانى اعاش كوشەتتەرىن وتىرعىزۋ مەن مال شارۋاشىلىعىنا قولدانباق ويىمىز بار. وسى ماقساتتا ارنايى زەرتتەۋ توبى قۇرىلىپ، ءتورت تۇلىكتىڭ ۇرىعىن ساقتاۋ جانە قولدانۋدىڭ جاڭا ءادىسىن جاساۋ ۇستىندەمىز.

ەگەر ۇرىقتى كوشiرiپ وتىرعىزۋ جوباسى ءوز جەمىسىن بەرسە، ءىرى-قارانى 3-5 جىل iشiندە تۇتاستاي جاڭارتۋعا بولادى. سول ارقىلى ءاربىر سيىردان جىلىنا ورتا ەسەپپەن 5-6 مىڭ ليتر ءسۇت الۋعا، ال ولاردىڭ سالماعى 600-700 كەلىگە دەيىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك الامىز.

– سوندا بۇل يننوۆاسيالاردى قارجىلاندىرۋ، وندىرىسكە ەنگىزۋ جاعى قالاي جۇزەگە اسپاق؟

– مۇنداي ۇلكەن جوبالاردى ۋنيۆەرسيتەت قالتاسى كوتەرمەيتىنى انىق. دەگەنمەن، وتاندىق عىلىمي جاڭالىقتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن دەمەۋشiلەردىڭ تابىلارىنا سەنىمىمىز مول.

ويتكەنى جاڭا جوبالار ەل ءوندiرiسiنە زور پايدا اكەلەدى. ەسكەرتە كەتەيىن، ءبىز بۇل سالاعا ەندى كىرىسپەكپىز، ال الەم العا وزىپ كەتكەن. وزىپ كەتكەندەردى قۋىپ جەتىپ، العا شىعۋ ءۇشىن دە قانشا مولشەردەگى ينۆەستيسيالىك قارجى قاجەت ەكەنىن باعامداۋ كيىن ەمەس.

قازىردە «نانوتەحنولوگيا» دەگەن اتاۋمەن گرانت الام دەۋشىلەر كوبەيىپ كەتتى. ماقساتتى جۇمىسى جوق. مەنىڭشە، ەل ۇكiمەتi ەڭ الدىمەن جاس ونەرتاپقىشتارعا كومەك كورسەتۋى كەرەك. وتاندىق عىلىمعا جاڭالىق اكەلەتىن دە جاستار.