ساۋد ارابياسى مۇناي ءوندىرىسى بويىنشا بەلگىلەنگەن كۆوتانى بۇزعان وپەك+ ەلدەرىنە باعانىڭ تومەندەۋى مۇمكىن ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە ەسكەرتتى. Bloomberg "ەر-رياد ۇيىم شەڭبەرىندە ادىلدىك تانىتىپ، بەلگىلەنگەن كۆوتانى بۇزۋشى يراك پەن قازاقستان سياقتى ۇيىم وكىلدەرىن جازالاۋعا نيەتتى" دەپ جازادى. راسىندا، سەنبىدە ۇيىمعا مۇشە ەلدەر ماۋسىم ايىنا ارنالعان ءوندىرىس كولەمىن تاۋلىگىنە تاعى 411 000 باررەلگە دەيىن ۇلعايتۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدى. بۇل شەشىم – وپەك-تىڭ "قارا التىن" ءوندىرىسىن ۇلعايتۋ بويىنشا بيىل قابىلداعان ەكىنشىسى. ءبىرىنشى جاعدايدا، الەمدىك نارىقتاعى باعا 70-تەن 60 دوللارعا دەيىن قۇلدىراعان. سوندىقتان ەكىنشى شەشىمنىڭ دە تاعى دا وسىنداي ىقپالى بولارىنا ەشكىم ءشۇبا كەلتىرمەيدى. مۇندايدا، اسىرەسە، ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ جاعدايى قيىنعا سوقپاق، دەپ جازادى Dalanews.kz.
"ەرىكتى شەكتەۋ قۇقىعىنا يە وپەك+ ەلدەرى 2025 جىلى ماۋسىمدا تاۋلىگىنە وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ شەكتى كولەمىن تاعى 411 مىڭ باررەلگە ارتتىرادى" دەلىنگەن وپەك+ حابارلاماسىندا.
بۇل ارادا وپەك-كە مۇشە 19 ەلدىڭ سەگىزى – رەسەي، يراك، ساۋد ارابياسى، كۋۆەيت، ءباا، الجير، قازاقستان جانە ومان كۆوتادان بولەك مۇناي ءوندىرىسى كولەمىن ەرىكتى شەكتەۋ قۇقىعىنا يە ەكەنىن باسا ايتا كەتەلىك. بۇل ەلدەرگە 2026 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاۋلىگىنە 1،65 ملن باررەل ءوندىرىسى كولەمىندە شەكتەۋ قويىلعان، ال تاۋلىگىنە 2،2 ملن باررەل شەكتەۋ كەيىنگە شەگەرىلىپ، قاڭتاردان ەمەس، بيىلعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان باستاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان.
جازا ما، شىنايى جاعداي ما: جۇڭگو قازاق مۇنايىنىڭ تۇتىنىسىن 82%-عا قىسقارتتى
بۇگىندەرى تاۋلىگىنە 1،47 ملن باررەل كۆوتاعا يە قازاقستان تاۋلىگىنە 1،82 ملن بارەلل مۇناي ءوندىرىپ، شەكتى كولەمنەن اسىپ كەتۋدە. ەگەر ءوز ەركى بولسا، قازاقستان بۇل كولەمدى شەكتەي دە الار ەدى. الايدا ءوندىرىس بىزدىكى ەمەس، تشو، NCOC، KPO سىندى امەريكالىق الپاۋىت كومپانيالار ەنشىسىندە. ال ولار بۇل ۇيىمعا مۇشە بولماعاندىقتان، اتالعان شەكتەۋدى مىسە دە تۇتپايدى. تۇپتەپ كەلگەندە، قازاقستان وپەك-تەن شىعىپ تىنۋى دا مۇمكىن ەكەنى ءجيى ايتىلادى. ءبىراق، بۇل ماسەلە شەشىمى بولمايىن دەپ تۇر. سەبەبى الەمدىك باعانى رەتتەيتىن – وپەك. باعادان بولەك گەوساياسي ارەكەتتەر دە بار بۇل ارادا. ماسەلەن، قازاقستاننىڭ 2025 جىلدىڭ ءى-توقسانىندا شيكى مۇناي ەكسپورتى كولەمى بويىنشا 14%-عا، ال اقشالاي 21%-عا نەمەسە 8،6 ملرد دوللارعا دەيىن كۇرت قىسقارعان. ال بۇل قازاقستاننىڭ وسىعان دەيىن مۇنايىن وتكىزىپ كەلگەن كەيبىر جەكەلەگەن نارىقتاردان ايىرىلىپ جاتقانىن بىلدىرەدى. جىل باسىندا قازاقستان مۇنايىن تۇتىنۋدى جۇڭگو 82%-عا، سينگاپۋر 74%-عا ءبىر-اق قىسقارتقان. ال وڭتۇستىك كورەيا، ءۇندىستان، ۇلىبريتانيا، حورۆاتيا، پولشا جانە برۋنەي سەكىلدى التى مەملەكەت مۇلدە قازاقستان مۇنايىن تۇتىنۋدان باس تارتقان. ياعني، مۇنايدىڭ ارزانداۋى ءوز الدىنا، دەر كەزىندە مانيەۆر جاساۋدى تالاپ ەتەتىن گەوساياسي ءىس-قيمىلدار دا بار وسىنداي. بۇل - وپەك-تىڭ الدىنداعى ءوندىرىس كولەمىن ارتتىرۋ تۋرالى شەشىمى اياسىندا سيپات العان تەرىس قۇبىلىستار.
جاڭا سالىق كودەكسى مەن مۇناي باعاسىنىڭ قانداي بايلانىسى بار؟
بۇگىن Brent ماركالى مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ قۇنى 3،26%-عا نەمەسە 59،29 دوللارعا دەيىن، WTI ماركالى مۇنايدىڭ باررەلى 3،57% - عا، ياعني 56،21 دوللارعا دەيىن تومەندەدى. وسى جاعىنان العاندا، مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى 60 ەمەس، 50 دوللار بولۋى دا شىنايىلىققا اينالىپ كەلەدى. ال، وزدەرىڭىزگە بەلگىلى،قازاقستان بيۋدجەتى ونسىز دا تاپشىلىققا بوي ۇرعان. ەندى مۇناي تابىسىنىڭ ازايۋىنا بايلانىستى بۇل ماسەلە قويۋلانا تۇسەرى حاق.
وپەك العاش اۋىر قوزعالعان كەزدە – ساۋىردە ق ر پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى – ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين ۇكىمەت مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ قۇنى 50 جانە 55 دوللارعا دەيىن تومەندەۋى ىقتيمال جاعدايعا قاتىستى بىرنەشە دامۋ سەناريىن دايىنداپ جاتقانىن مالىمدەگەن. ياعني، ۇكىمەت بۇل جاعدايدىڭ شيەلەنە تۇسەتىندىگىنەن حاباردار. سول كەزدە مينيستر قازاقستاننىڭ بيۋدجەتى، نەگىزىنەن، مۇناي كىرىسى ەسەبىنەن قالىپتاسادى جانە بۇگىنگى تاڭداعىداي مۇناي باررەلىنىڭ الەمدىك باعاسى 60 دوللارعا دەيىن تومەندەۋى وزدەرىن پەسسيميستىك سەنارييگە كوشۋگە ءماجبۇر ەتكەنىن ايتقان ەدى.
"ءبىز پەسسيميستىك سەنارييگە جاقىنداپ قالدىق. وندا ءبىر باررەل 60 دوللار تۇرعىسىندا قاراستىرىلعان. ءبىز ءقازىردىڭ وزىندە بيۋدجەتتىڭ قانداي شىعىندارىن قىسقارتاتىنىمىزدى، قايسىسىن ءبارىبىر قىسقارتپايتىنىمىزدى انىق ءبىلىپ وتىرمىز. كەشە ءبىز ەسەپتەۋدى باستادىق. مەنىڭ ويىمشا، بۇگىن-ەرتەڭ باعا 55 جانە 50 دوللار بولعان جاعدايعا قاتىستى دامۋ سەناريىن ازىرلەۋدى اياقتايمىز"، - دەدى سەرىك جۇمانعارين.
پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى قازاقستان داعدارىستى بىرنەشە رەت باسىنان وتكىزگەنىن اتاپ ءوتتى. مۇنداي ۋاقىتتا ينفراقۇرىلىمداردى سالىپ، جۇمىس ورىندارىن اشۋ قاجەت. ۇكىمەت وسى اكسيوماعا باسا نازار اۋدارادى.
"ۇلتتىق قوردىڭ ءرولىن ۇمىتپالىق. ول ءدال وسىنداي جاعدايلاردا ساقتاندىرۋ "جاستىعى" ءرولىن اتقارۋى ءتيىس. بۇعان دەيىن ءبىز ونى بىرنەشە جىل بويى باسقا ماقساتتارعا قولدانىپ كەلدىك ءارى بۇل رەتتە دۇرىس سىنعا ۇشىرادىق. بۇگىن سالىق كودەكسى ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداندى. بۇل، ەڭ الدىمەن، وسى سىنعا جاۋاپ. ءبىز مەملەكەتتىك قارجىنى تۇراقتاندىرىپ، ۇلتتىق قوردان اقشا الۋدى، نىسانالى ترانسفەرتتەردىڭ كولەمىن قىسقارتۋدى قالايمىز"، - دەپ اتاپ ءوتتى سەرىك جۇمانعارين.
ياعني، ۇكىمەت وكىلى كوپتەگەن جەڭىلدىكتەردى الىپ تاستايتىن، كەرىسىنشە سالىق كولەمىن ۇلعايتۋدى قاراستىراتىن جاڭا سالىق كودەكسى وسى سىني تەگەۋىرىندەرگە قارسى قابىلدانعان شارانىڭ ءبىرى ەكەنىن سول كەزدە ايتىپ قالىپ ەدى.
"ەنشىمىزدە ەكى اي بار". كاسىپكەرلەر نە دەپ دابىل قاعۋدا؟
ال ەلىمىزدەگى قولدانبالى ەكونوميكانى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ عىلىمي جەتەكشىسى جاقسىبەك قۇلەكەيەۆ لاڭ سالىپ جاتقان وپەك-تەن بولەك اقش-تىڭ الەمگە جاريالاعان ساۋدا سوعىسى دا قازاقستانعا وڭايعا ءتيىپ جاتپاعانىن مويىنداعان. ونىڭ ايتۋىنشا، جىلدىڭ باسىندا ەكسپورت كولەمىنىڭ 12%-عا تومەندەپ، شامامەن 2،5 ملرد دوللارعا دەيىن قىسقاردى. ول مۇنداي قۇلدىراۋ دابىل قاعارلىق بەلگى ەكەنىن ايتادى.
"الەمدىك ەكونوميكا تۇراقسىزدىعى مەن جۇڭگو جاعدايىنىڭ بەيمالىمدىگى اياسىندا ءوسىمنىڭ 2%-عا باياۋلاۋى كۇتىلەدى. مۇندايدا ءبىزدىڭ بيزنەسكە دەگەن قاۋىپ-قاتەر تاۋەكەلدەرى كۇشەيە تۇسەدى. ءبىزدىڭ ەنشىمىزدە، ەڭ كوپ دەگەندە ەكى اي بار، ياعني قازاقستان جاھاندىق قۇبىلمالىلىقتىڭ سالدارىن شىنداپ سەزىنە باستاۋىنا دەيىن. ساۋدا-ەكونوميكالىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن مىڭداعان كاسىپكەرلەر بارىنەن بۇرىن قيىندىقتارعا تاپ بولۋى مۇمكىن"، - دەيدى ول "اتامەكەن" ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىندا وتكەن جيىندا.
مۇنى قۇلەكەيەۆ ءساۋىردىڭ سوڭىندا ايتقان. ونىڭ "ەنشىمىزدە ەكى-اق اي بار" دەگەنىن ەسەپكە الساق، ماۋسىمنىڭ سوڭى، شىلدەنىڭ باسىندا بيزنەس قالشىلداي باستاۋى مۇمكىن.
قالاي دەگەنمەن دە ACER اعىمداعى جىلى ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك بيۋدجەت تاپشىلىعى 3،68 ترلن تەڭگەنى نەمەسە ءجىوء-نىڭ -2،4%-ىن قۇرايدى دەپ كۇتەدى.