«قازگيدرومەد» مەكەمەسىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستاندا ەكولوگيالىق احۋالى ۋشىققان قالالارعا ءوندىرىستى 45 قالا مەن ءىرى 10 قالا ەنىپ وتىر. ۇلكەن قالالارداعى ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ اقساۋىنا جاقىن ورنالاسقان ءوندىرىس وشاقتارى، جىلۋ ورتالىقتارى جانە شامادان تىس كولىك اعىنى كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىرعانى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى.
ەكولوگيالىق احۋالى سىن كوتەرمەيتىن ءىرى قالاعا نۇر-سۇلتان، الماتى، قاراعاندا، تەمىرتاۋ، اتىراۋ، اقتوبە، بالقاش، وسكەمەن، جەزقازعان جانە شىمكەنت جاتادى. مەملەكەت باسشىسى الداعى جاقىن ۋاقىتتا اتالعان قالالارداعى اۋانىڭ تازارتىپ، ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى رەتتەۋدى تاپسىرعان بولاتىن. سالا ماماندارى ەكولوگيالىق احۋالى سىن كوتەرمەيتىن قالالارداعى اۋانى زەرتتەگەندە جاعدايدى ۋشىقتىرىپ وتىرعان نەگىزگى ءۇش ماسەلەنى اتاپ كورسەتكەن.
ايتالىق، عالىمدار نۇر-سۇلتان مەن الماتى قالاسىنداعى اۋانىڭ لاستانۋىنا جىلۋ ەلەكتر سانسالارى، اۆتوكولىك پەن جەكە سەكتوردان شىعاتىن ءتۇتىن كەرى ىقپال ەتكەنىن اتاپتى. ال وسكەمەن مەن تەمىرتاۋداعى ەكولوگيالىق احۋالدىڭ اسقىنۋىنا باستى كوزى رەتىندە ءوندىرىستى اتاسا، اتىراۋ مەن اقتوبەدەگى ەكولوگيالىق احۋالدىڭ ناشارلاۋىنا ەسكىرگەن كارىز جۇيەلەرىن اتاپ كورسەتىپتى.
ق ر ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنە قاراستى ەكولوگيالىق رەتتەۋ جانە باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ تاراتقان مالىمەتىنشە، قازىرگى تاڭدا اتالعان قالالارداعى جاعدايدى رەتتەۋ ءۇشىن «جول كارتاسى» ازىرلەنىپ، قىزۋ جۇمىستار قولعا الىنعان. وسى رەتتە ەكولوگيا مينيسترلىگى ءىرى قالالارداعى ەكولوگيالىق احۋالدى رەتتەۋ بارىسىندا «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن ۇكىمەت» تۇجىرمداماسى اياسىندا جەرگىلىكتى جەردەگى ەكوبەلسەندىلەرمەن بىرلەسىپ، تالقىلاۋلار وتكىزىپ، ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن 17 جول كارتاسىن ازىرلەگەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. 2025 جىلعا دەيىن جول كارتاسىنىڭ اياسىندا 485 ناقتى ءىس-شارا جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلگەن. 2021 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 95 شارانى جۇزەگە اسىرۋ جوسپارلانعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
– ەكولوگيالىق احۋالى سىن كوتەرمەيتىن 10 قالاداعى اۋا ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن جاقىن-جۋىقتا كومىر جاعاتىن جەس-دى گازعا كوشىرىپ، بالامالى قۋات كوزدەرىن دامىتۋعا كۇش سالاتىن بولامىز. ءوندىرىستى قالالاردىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان كاسىپورىندار 2025 جىلعا دەيىن قورشاعان ورتاعا شىعاراتىن زياندى قالدىقتارىن 20-30 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە مىندەتتەلدى. بۇل ءۇشىن ولار ءوندىرىس ورىندارىندا زاماناۋي تەحنولوگيالار ەنگىزىپ، كوزدەگەن ماقساتقا قول جەتكىزەتىن بولادى. ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى مەگاپوليس الماتى قالاسىندا قازىرگى تاڭدا اتموسفەراعا تارايتىن زياندى زاتتاردىڭ كولەمى 2020 جىلى 144 مىڭ تونناعا جەتكەن. قالاداعى اۋانىڭ لاستانۋىنا جەس اسەرى 47 پايىزدى قۇراسا، اۆتوكولىكتىڭ ۇلەسى 52 پايىزعا جەتكەن. ال جەكە سەكتوردان شىعاتىن ءتۇتىن قالاداعى اۋانىڭ لاستانۋىنا 14 پايىز كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر، – دەيدى ق ر ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى ەكولوگيالىق رەتتەۋ جانە باقىلاۋ كوميتەتى ءتوراعاسى زۋلفۋحار جولداسوۆ.
ءوز كەزەگىندە كوميتەت ءتوراعاسى الماتىدا گازبەن جۇمىس ىستەيتىن جەس-2 قۇرىلىس جۇمىسى 2026 جىلى اياقتالاتىنىن جانە جەس-3 جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەننەن كەيىن، قالاداعى جەس-تەردىڭ اتموسفەراعا شىعاراتىن ۋلى زاتتاردىڭ كولەمى 6 ەسە ازايىپ، 83 پايىزدى (36 مىڭ توننا) قۇرايتىنىن ايتتى.
ءدال وسىنداي جۇمىستار ەلوردامىز نۇر-سۇلتان قالاسىندا دا قولعا الىنۋدا. 2020 جىلعى ەسەپ بويىنشا ەلوردادا جەس-دىڭ اتوسفەراعا شىعاراتىن ۋلى زاتتارى 33 پايىزدى (64 مىڭ توننا) قۇراسا، جەكە سەكتوردىڭ 29 پايىزعا جەتكەن. وسىعان دەيىن نۇر-سۇلتانداعى جەس-1، جەس-2ء-نىڭ 4 قازاندىعى گازعا اۋىستىرىلعان بولاتىن. ال ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن قالعان 12 قازاندىق گازعا اۋىستىرىلسا، باس قالاداعى ەكولوگيالىق احۋال ايتارلىقتاي جاقساراتىن بولادى. ال جەكە سەكتوردىڭ ءبارىن گازداندىرۋ ءىسى 2023 جىلى اياقتالاتىنىن ەسكەرسەك، ەلوردالىقتاردىڭ كەڭ تىنىستايتىن كۇنى الىس ەمەس.
بۇگىندە ەلوردا اكىمدىگى قالاداعى ەكولوگيالىق احۋالدى جاقسارتۋ ماقساتىندا ديزەل وتىنىمەن ءجۇرتىن قوعامدىق كولىكتەردى ساتىپ الۋ ىسىنە تىيىم سالعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. بۇدان بولەك اكىمدىك قتج-مەن ارداعى كەلسىمگە سايكە قالا ماڭىنداعى ەلدىمەكەندەر مەن قالالارعا قاتىنايتىن ەلەكتر پويىزداردى جۇرگىزۋگە ۋاعادالاسقانىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
ديزەل وتىنمەن جۇرەتىن جۇك كولىكتەرى ءۇشىن قالا سىرتىندا ارنايى كولىك تۇراقتار سالىنادى. وسىلايشا ولاردىڭ قالا ىشىنە كىرىپ، اۋانى لاستاۋىنا جول بەرىلمەيدى. سونىمەن قاتار قالانىڭ وكپەسىن اشۋ ءۇشىن الداعى ەكى جىلدا 1 ملن اعاش وتىرعىزۋ كوزدەلگەن.
سوڭعى ۋاقىتتارى نۇر-سۇلتان قالاسى قارقىندى وسكەندىكتەن قالا ىشىندە جەل سوعۋ ءۇردىسى ايتارلىقتاي كەمىگەنى بەلگىل. الداعى ۋاقىتتا ءتيىستى سالا ماماندارى باس قالاداعى جەلدىڭ سوعۋ تراەكتورياسىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋدى قولعا الادى. وسىنداي قابىلداعان ءىس-شارالار ەلورداداعى ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ جاقسارۋىنا نەگىز بولاتىنى انىق.
نۇرلان جۇماحان
https://dalanews.kz/news/68465-almatynyng-qoqysyn-ongdeytin-zauyt-ker
