سول سۇحباتتان كەيىن رەسەيدەگى ەڭ ءىرى باسىلىمداردىڭ ءبىرى Lenta.ru "نازاربايەۆتىڭ وتباسى قانداي بايلىققا يە؟" اتتى ماتەريال جاريالادى.
ەلدەگى مەملەكەتتىك باق-تىڭ نازاربايەۆ اۋلەتىنە قاتىستى مۇنداي ماتەريال جاريالاۋىن كرەملدىڭ پروپاگاندا قۇرالدارى قازاقستانعا بەرىلگەن بەلگى دەپ توپشىلايدى.
اتاۋى ءسوز ەركىندىگىمەن بايلانىستى بولسا دا، زاتىندا كرەملدىڭ بۇيرىعىنا باعىناتىن “سۆوبودنايا پرەسسا” (Svpressa.ru) باسىلىمى دا سوڭعى كۇندەرى نازاربايەۆقا تىم قاتتى شۇيلىگىپ ءجۇر. باسىلىم تىلشىلەرى سوڭعى مالىمدەمەدەن كەيىن نازاربايەۆ پەن ءپۋتيننىڭ اراسى سۋىپ كەتتى دەگەن بولجام جاساپتى.
ايتۋىنشا، ءپۋتيننىڭ ماڭايى نازاربايەۆتىڭ نەلىكتەن قىرىم مەن كوسوۆانى سالىستىرعانىن تۇسىنبەي دال.
ستوۋنعا بەرگەن سۇحباتىندا ەكس-پرەزيدەنت: “ەگەر ءبىز قىرىمدى مويىندار بولساق، ەندەشە ابحازيانى، وسەتيانى، كوسوۆانى مويىنداۋىمىزعا تۋرا كەلەر ەدى. كوسوۆا دا بىزدەن وسىنى ءوتىنىپ ءجۇر” دەگەن بولاتىن.
“قىرىمنىڭ كوسوۆاعا قاتىسى قانشا؟ نازاربايەۆ ويىنداعىسىن نەشە اشىپ ايتپايدى؟ "قىرىمداعى حالىقتىڭ قالاۋى زاڭدى بولدى" دەيدى، ءبىراق تۇبەكتىڭ رەسەيگە قوسىلعانىن مويىنداۋدان باس تارتادى. بالكىم، مۇنىڭ باسقا ءبىر سەبەبى بار شىعار…”، – دەيدى كرەملدىڭ پروپاگاندا قۇرالدارى.
الگى سۇحباتتان كەيىن Lenta.ru پورتالىنىڭ باس بەتىندە نازاربايەۆتىڭ شەت مەملەكەتتەردەگى دۇنيە-مۇلكى تۋرالى اتىشۋلى ماقالا جاريالاندى.
“ەكس-پرەزيدەنتتىڭ يسپانياداعى، چەحياداعى، ۇلىبريتانياداعى ءزاۋلىم ۇيلەرى مەن كوتتەدجەرىنىڭ قۇنى 800 ملن دوللاردان اسىپ جىعىلادى. ونىڭ تۋىس-تۋعاندارى دا شالقىپ ءومىر سۇرەدى” دەپ جازدى Lenta.ru.
...
كرەملدىڭ بۇيرىعىمەن قازاقستانداعى ساياسي-الەۋمەتتىك احۋالعا شولۋ جاسايتىن جۋرناليست ۆيكتور شاسكيح “بۇرىن سوڭدى رەسەي باق-تارىندا مۇنداي ماتەريال جاريالانباعانىن” ايتادى.
"سوڭعى جىلدارى رەسەيدىڭ نازاربايەۆقا قاتىستى كوزقاراسى كۇرت وزگەردى. ماسكەۋدىڭ قازاقستانعا قاتىستى ساياساتى سالقىندادى. قازاقتارعا قاتىستى كۇدىگى كوبەيدى.
80ء-شى جىلداردىڭ ورتا شەنىندە ورىستار نازاربايەۆ تۋرالى وڭ كوزقاراستا بولدى. وسى پىكىر بەرتىنگە دەيىن وزگەرمەي كەلگەن. ەكس-پرەزيدەنت الىستى بولجاي الاتىن كورەگەن ساياساتكەر رەتىندە سانادا ساقتالىپ كەلدى. ورىس حالقى نازاربايەۆتى رەسەيدىڭ ەل باسقارعان ازاماتتارىنا ۇلگى قىلاتىن.
ەشتەڭەنىڭ ماڭگىلىك ەمەس ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇگىندە ول كوزقاراس مۇلدەم جويىلدى. ال نازاربايەۆ ۇزاق جىلدار بويى قىرۋار كاپيتالدان بولەك، ءبىرشاما تانىمالدىلىققا دا يە بولدى.
ول ءوزىن الەمدىك ساياساتتىڭ پاتريارحى سانايدى. تۇرىك الەمىنىڭ كوشباسشىسى بولماسا دا، ابىزىمىن دەپ ويلايدى. وسى پوزيسياسىن كورشىلەرمەن كەلىسسوزدەر ساۋداعا سالۋعا تىرىسادى.
Lenta.ru-دىڭ ماقالاسى نازاربايەۆتىڭ ەلەۋسىز، كىشىگىرىم ەلدىڭ جەمقورلىققا باتقان پاتشاسى ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. ونىڭ ۇستىنە ءقازىر ول – ەكس-پاتشا. قازاقستان ءۇشىن رەسەيلىك باسىلىمداعى مۇنداي جاريالانىم ارينە بومبا"، – دەپ جازدى "سۆوبودنايا پرەسسا".
…
رەسەيدىڭ اقپارات ايدىنىندا مۇنداي ماقالانىڭ پايدا بولۋى كەزدەيسوق ەمەس. بۇل كرەملدىڭ قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنان شارشاعانىنىڭ بەلگىسى مە؟ ماسكەۋ قازاقستاندى قانداي قادام جاساۋعا ماجبۇرلەمەك؟ بۇعان نۇر-سۇلتان قالاي جاۋاپ قاتادى؟
كرەملگە جاقىن ساراپشى دميتريي گالكيننىڭ ايتۋىنشا نازاربايەۆتىڭ قىرىمعا قاتىستى پىكىرى كۇلكىلى.
“قىرىمنىڭ رەسەيگە قوسىلۋىن مويىنداساق، ەندەشە وڭتۇستىك وسەتيا مەن كوسوۆونىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋىمىزعا تۋرا كەلەدى دەگەن تۇجىرىمى اقىلعا سىيمايدى”، — دەيدى ول.
…
رەسەيلىك باسىلىمعا وسى توڭىرەكتەگى پىكىرىمەن ءبولىسىپ، سۇحبات بەرگەن ساياساتتانۋشى بىلاي دەپ كولگىرسىپتى:
— الەمدە كوپتەگەن تانىلماعان جانە ءىشىنارا تانىلعان مەملەكەتتەر، سونداي-اق داۋلى اۋماقتار بار جانە ەشكىم ولاردى بىردەن تانۋعا مىندەتتەمەيدى.
نازاربايەۆتىڭ قىرىمدى تانۋ ماسەلەسىندەگى تايعاناقتىعى ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ باتىستاعى ەسەپ-شوتىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
قازاقستاندىق ەليتانىڭ ءبىراز بولىگى باتىستىڭ قارجىلىق توپتارىمەن اۋىز جالاسقان، سونداي-اق، قازاقستاندىق ءىرى شەنەۋنىكتەر مەن كاسىپكەرلەر اقشانى باتىس ەلدەرىندەگى جىلجىمايتىن مۇلىككە سالادى نەمەسە ولاردى باتىس بانكتەرىندە جاسىرادى.
سوندىقتان، ەگەر نازاربايەۆ باتىسپەن قارىم-قاتىناستى شيەلەنىستىرەتىن ساياسات جۇرگىزە باستاسا، بۇل قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ەليتاسىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرار ەدى. ءوز كەزەگىندە ساياسي تۇراقتىلىققا دا ءقاۋىپ توندىرەدى.
قازاقستان باسشىلىعىنىڭ سىرتقى ساياسي ۇستانىمى نازاربايەۆتىڭ جەكە قورقىنىشى جانە قالاۋىمەن ەمەس، قازاقستاندىق ەليتاداعى، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى تىكەلەي سۇيەنگەن توپتاردىڭ كوڭىل-كۇيىنە بايلانىستى، – دەيدى گالكين.
…
ال ءارى قارايعى اڭگىمە سۇحبات تۇرىندە وربىگەن.
– رەسەي نازاربايەۆتىڭ كوڭىلجىقپاس ساياساتىنان شارشاعانداي بولىپ كورىنبەي مە؟ Lenta.ru باسىلىمىنىڭ نازاربايەۆ اۋلەتى تۋرالى سۇراپىل ماقالا جاريالاۋ فاكتىسى وسىنى مەڭزەپ تۇرعانداي. سەبەبى رەسەيلىك باق-تا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي بولمادى عوي. بۇل بەلگى مە، الدە نازاربايەۆتىڭ بۇعان دەيىنگى بەدەلىن جوعالتقانى ما؟
— نازاربايەۆ ۇزاق ۋاقىت بويى پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ينتەگراسيالىق بىرلەستىكتەردىڭ بەلسەندى جاقتاۋشىسى بولدى. ساق قيمىلدادى، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە الىستى بولجاعان شەشىمدەر قابىلدادى. ءبىراق سوڭعى جيىرما جىل ىشىندە الەمدەگى جاعداي ايتارلىقتاي وزگەرگەنىن ۇمىتپاڭىز.
قازاقستان جۇڭگو تاراپىنىڭ ىقپالىنا كوبىرەك تارتىلۋدا، اسىرەسە ەكونوميكا سالاسىندا. قازاقستاندىق ەليتا ءوز دەربەستىگىن جوعالتۋدان قاۋىپتەنەدى. سول سەبەپتى رەسەيمەن سالىستىرعاندا قىتايعا ەكونوميكالىق جانە ساياسي سالماق بولا الاتىن باتىسپەن قارىم-قاتىناستى نىعايتۋعا تىكەلەي مۇددەلى.
قازاقستانمەن جاقىن قارىم-قاتىناسقا سەنگەن رەسەي باسشىلىعى قازاقستان ەليتاسىنىڭ «جۇڭگو ءقاۋپى» الدىنداعى قورقىنىشىن ەسەپكە المادى، سول سەبەپتى دە ماسكەۋ ۇلكەن ءۇمىت ارتقان دۇنيەلەر جۇزەگە اسپادى.
– سىزدىڭشە، رەسەي وداقتاس ەلدەردىڭ ەليتالارىنا دەگەن كوزقاراستى قانشالىقتى وزگەرتە الادى؟ ايتالىق، اقش "كوسوۆانى مويىندا" دەسە، ونىمەن وداقتاس ەلدەر ايتقانىن ەكى ەتپەس ەدى. ءبىز نەگە مۇندايعا جۇگىنبەيمىز؟ رەسەي ءۇشىن پوستكەڭەستىك "پاتشالاردىڭ" كوپ ۆەكتورلىعىمەن كۇرەسۋدىڭ جولدارى بار ما؟
— باتىستاعىداي مۇمكىندىكتەرگە يە بولۋ ءۇشىن – كەمى ءوز ىشىمىزدە سولارمەن تەڭ دەڭگەيدە قارجىلىق رەسۋرستار مەن ەكونوميكالىق تارتىمدىلىققا يە بولۋ كەرەكپىز. رەسەيدە ول جوق.
باسقا ەلدەردىڭ ەليتالارىن وزىندىك يدەولوگيالىق جوبالاردىڭ (ساۋد ارابياسى سياقتى) نەمەسە جاڭا جاھاندىق ەكونوميكالىق جۇيەنى قۇرۋ جوسپارىنىڭ (جۇڭگو سياقتى) بولۋى قىزىقتىرادى.
مۇنداي جوبا-جوسپارلار كسرو-دا بولدى، ەسكەرەتىنى ەكونوميكالىق جاعىنان باتىسپەن سالىستىرعاندا كەدەي ەدىك. ءبىراق گەوساياسي اسەرى باتىسپەن بىردەي ەدى.
قازىرگى رەسەيدە مۇنداي ەشتەڭە جوق. كرەمل جاھاندىق جوبالارى مەن جوسپارلارىنىڭ جوقتىعىن باتىسقا قارسى ريتوريكانىڭ كومەگىمەن وتەي المايدى.
— كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە نازاربايەۆتىڭ قىرىمدى مويىنداماۋى "بۇدان كەيىن رەسەي قازاقستان اۋماعىنا تۇمسىق تىعادى" دەگەن قاۋىپپەن بايلانىستى ەمەس. اۆتوريتارلى بيلىك قۇرعاندىقتان دا كەيبىر ستراتەگيالىق ماسەلەلەردە، سونىڭ ىشىندە جەكە باسىنا قاتىستى تۇيتكىلدەردە باتىستىڭ قاباعىنا قاراۋعا ءماجبۇر. سونىڭ ىشىندە ۇلىبريتانيانىڭ قىرىن قاراۋىنان قورقادى. ءسىز وسى پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
– نازاربايەۆ كلانىنىڭ وفشورداعى ەسەپ-شوتقا بايلانعانى سونشالىق، ول ءۇشىن رەسەيمەن قارىم-قاتىناستاعى باستى ارگۋمەنت – لوندوننىڭ ۇستانىمى.
– قىرىمدى مويىنداۋ – رەسەيگە ادالدىقتىڭ بەلگىسى مە، وداقتاستان مۇنى تالاپ ەتە الامىز با؟
— ءبىز ەشتەڭە تالاپ ەتە المايمىز. رەسەي وداقتاستاردى وزىنەن باس تارتۋعا بولمايتىن جاعدايعا قويا الادى، ءبىراق رەسەيلىك بيۋروكراتيا جالعىز قالۋدان قورىققاندىقتان وداقتاستاردىڭ استى-ۇستىنە ءتۇستى. ولاردىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىستى. يمپەريالىق ايبىنىن كورسەتۋدەن قايمىقتى. وسىنىڭ كەسىرىنەن قازىرگى رەسەي ەليتاسىنان قازاقستان، گرۋزيا، مولدوۆا، ليتۆا سىندى ەرگەجەيلى ەلدەردىڭ باسشىلىعى قورىقپايدى.
– نازاربايەۆ ساياسي پاتريارح رەتىندە ءوزىنىڭ ءبىرقاتار مالىمدەمەسىمەن بولاشاق قازاق ەليتاسىنا وسيەت قالدىرىپ جاتقان سىڭايلى. مۇندا كرەملمەن ينتەگراسيانى تەرەڭدەتۋگە تىكەلەي تىيىم بار ما؟
– ول قازاقستاندىق ەليتاعا وسيەت قالدىراتىنداي ماو دا، دەن سياو پين دە ەمەس. زاڭ جاعىن ەسەپكە الماعاندا، شىندىعىندا ول حان، اۆتوريتارلى بيلەۋشى.
ءيا، نازاربايەۆتىڭ ۇلتقا سىڭىرگەن ەڭبەگى از ەمەس، ول قۋاتتى مەملەكەت قۇردى، ءبىراق ونىڭ مورالدىق بەينەسى كەمەل دەۋگە كەلمەيدى. بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقتاردىڭ كەيىنگى ۇرپاعىنىڭ وعان دەگەن قارىم-قاتىناسىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن.
سونىمەن قاتار، الەمدە ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق. بۇگىنگى قازاقستانعا ءبىر بولەك، ال ەرتەڭگى بەينەسى مۇلدە باسقا بولۋى عاجاپ ەمەس. سوندىقتان قازاقستاندىق ەليتانىڭ پوزيسياسى نازاربايەۆتان كەيىن كەز كەلگەن باعىتتا وزگەرۋى مۇمكىن.
– سىزدىڭشە، «لەنتانىڭ» جاريالانىمى رەسەيدىڭ قازاقستانعا قاتىستى ۇستانىمىنىڭ وزگەرگەنىن ءبىلدىرۋى مۇمكىن بە؟
— رەسەيدىڭ تۇتاستىعى جوق. «ەدينايا روسسيا» عانا اكىمشىلىك ءولى دەنەسىمەن ءبىرتۇتاس. بۇل پارتيانىڭ ەش نارسەگە قاتىستى ساياسي ۇستانىمى جوق جانە بولۋى مۇمكىن ەمەس. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى قايدا قاراسا، پارتيا سوندا قارايدى.
ءوز كەزەگىندە، رەسەي فەدەراسياسىنداعى باتىس ليبەرالدارى قازاقستاننان ءبىر عانا نارسەنى كۇتەدى. ول – قازاقستاننىڭ ەاەو-دان شىعىپ، ءپۋتيندى قارعاپ، ورىسوفوبيالىق پوزيسيا ۇستانۋى…
رەسەيلىك “سەن تيمەسەڭ، مەن تيمە” شەنەۋنىكتەرگە كەلەر بولساق، ولاردىڭ قازاقستاننىڭ رەسەيدەن الشاقتاۋى مۇلدە تولعاندىرمايدى. نۇر-سۇلتان تاراپى ۇيىمداستىرعان كەز-كەلگەن رۋسوفوبيالىق اكسيانى، قازاقستانداعى كيريلليسانىڭ جويىلۋىن ەلەمەگەنىندەي جۇرە بەرەدى.
ولاردىڭ وسىنداعى ءورىستىلدى اۋديتورياعا جانى اشىمايدى. قازاقستاننىڭ ەليتاسى جانە نازاربايەۆتىڭ جەكە باسى جاقىن جىلدارى رەسەي تاراپىنان كوڭىل قالدىرارلىق ارەكەت كۇتپەسە دە بولادى.
– نازاربايەۆ رەسەيدە 80ء-شى جىلداردان بەرى جاقسى يميدجگە يە بولدى. ينەرسيا بويىنشا، بۇل 90-شى جىلدارعا دەيىن دە جالعاستى ما؟
— ءبارى سالىستىرمالى. نازاربايەۆ گورباچيەۆپەن، سودان كەيىن ەلسينمەن جانە پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ باسقا كوشباسشىلارىمەن سالىستىرعاندا پايدالى كورىندى. بۇگىندە ول ءتىپتى پۋتينگە قاراعاندا جاقسى كورىنەدى، ءبىراق ەرتە مە، كەش پە، قاي حالىقتىڭ بولسىن ساناسى وزگەرەدى، وسەدى.
ەگەر قازاقستان بولاشاقتا ءوز ەگەمەندىگىنەن ايىرىلىپ جاتسا، قازاقستاندا ءبارى نازاربايەۆتىڭ كەزىندەگى «قۋاتتى» جىلدارىن ەسكە الىپ، ەلباسىنىڭ «دانالىعىن» دارىپتەيتىن، وكىنىشتى اندەر جازاتىن بولادى.
ەگەر قازاقستان دەموكراتيالىق دامۋ جولىنا تۇسسە، كوپشىلىك نازاربايەۆتى جاعىمسىز جاعىنان ەسكە الادى. الايدا، ەكىنشىسىنىڭ بولۋى ەكىتالاي…
ازىرلەگەن، اياۋلىم شايماردان
