Sol suhbattan keıin Reseıdegi eń iri basylymdardyń biri Lenta.ru "Nazarbaevtyń otbasy qandaı baılyqqa ıe?" atty materıal jarıalady.
Eldegi memlekettik BAQ-tyń Nazarbaev áýletine qatysty mundaı materıal jarıalaýyn Kremldiń propaganda quraldary Qazaqstanǵa berilgen belgi dep topshylaıdy.
Ataýy sóz erkindigimen baılanysty bolsa da, zatynda Kremldiń buıryǵyna baǵynatyn “Svobodnaıa presa” (Svpressa.ru) basylymy da sońǵy kúnderi Nazarbaevqa tym qatty shúıligip júr. Basylym tilshileri sońǵy málimdemeden keıin Nazarbaev pen Pýtınniń arasy sýyp ketti degen boljam jasapty.
Aıtýynsha, Pýtınniń mańaıy Nazarbaevtyń nelikten Qyrym men Kosovany salystyrǵanyn túsinbeı dal.
Stoýnǵa bergen suhbatynda eks-prezıdent: “Eger biz Qyrymdy moıyndar bolsaq, endeshe Abhazıany, Osetıany, Kosovany moıyndaýymyzǵa týra keler edi. Kosova da bizden osyny ótinip júr” degen bolatyn.
“Qyrymnyń Kosovaǵa qatysy qansha? Nazarbaev oıyndaǵysyn neshe ashyp aıtpaıdy? "Qyrymdaǵy halyqtyń qalaýy zańdy boldy" deıdi, biraq túbektiń Reseıge qosylǵanyn moıyndaýdan bas tartady. Bálkim, munyń basqa bir sebebi bar shyǵar…”, – deıdi Kremldiń propaganda quraldary.
Álgi suhbattan keıin Lenta.ru portalynyń bas betinde Nazarbaevtyń shet memleketterdegi dúnıe-múlki týraly atyshýly maqala jarıalandy.
“Eks-prezıdenttiń Ispanıadaǵy, Chehıadaǵy, Ulybrıtanıadaǵy záýlim úıleri men kotejeriniń quny 800 mln dollardan asyp jyǵylady. Onyń týys-týǵandary da shalqyp ómir súredi” dep jazdy Lenta.ru.
...
Kremldiń buıryǵymen Qazaqstandaǵy saıası-áleýmettik ahýalǵa sholý jasaıtyn jýrnalıs Vıktor Shaskıh “buryn sońdy Reseı BAQ-tarynda mundaı materıal jarıalanbaǵanyn” aıtady.
"Sońǵy jyldary Reseıdiń Nazarbaevqa qatysty kózqarasy kúrt ózgerdi. Máskeýdiń Qazaqstanǵa qatysty saıasaty salqyndady. Qazaqtarǵa qatysty kúdigi kóbeıdi.
80-shi jyldardyń orta sheninde orystar Nazarbaev týraly oń kózqarasta boldy. Osy pikir bertinge deıin ózgermeı kelgen. Eks-prezıdent alysty boljaı alatyn kóregen saıasatker retinde sanada saqtalyp keldi. Orys halqy Nazarbaevty Reseıdiń el basqarǵan azamattaryna úlgi qylatyn.
Eshteńeniń máńgilik emes ekenin eskersek, búginde ol kózqaras múldem joıyldy. Al Nazarbaev uzaq jyldar boıy qyrýar kapıtaldan bólek, birshama tanymaldylyqqa da ıe boldy.
Ol ózin álemdik saıasattyń patrıarhy sanaıdy. Túrik áleminiń kóshbasshysy bolmasa da, abyzymyn dep oılaıdy. Osy pozısıasyn kórshilermen kelissózder saýdaǵa salýǵa tyrysady.
Lenta.ru-dyń maqalasy Nazarbaevtyń eleýsiz, kishigirim eldiń jemqorlyqqa batqan patshasy ekenin kórsetip berdi. Onyń ústine qazir ol – eks-patsha. Qazaqstan úshin reseılik basylymdaǵy mundaı jarıalanym árıne bomba", – dep jazdy "Svobodnaıa presa".
…
Reseıdiń aqparat aıdynynda mundaı maqalanyń paıda bolýy kezdeısoq emes. Bul Kremldiń Qazaqstannyń kópvektorly saıasatynan sharshaǵanynyń belgisi me? Máskeý Qazaqstandy qandaı qadam jasaýǵa májbúrlemek? Buǵan Nur-Sultan qalaı jaýap qatady?
Kremlge jaqyn sarapshy Dmıtrıı Galkınniń aıtýynsha Nazarbaevtyń Qyrymǵa qatysty pikiri kúlkili.
“Qyrymnyń Reseıge qosylýyn moıyndasaq, endeshe Ońtústik Osetıa men Kosovonyń táýelsizdigin moıyndaýymyzǵa týra keledi degen tujyrymy aqylǵa syımaıdy”, — deıdi ol.
…
Reseılik basylymǵa osy tóńirektegi pikirimen bólisip, suhbat bergen saıasattanýshy bylaı dep kólgirsipti:
— Álemde kóptegen tanylmaǵan jáne ishinara tanylǵan memleketter, sondaı-aq daýly aýmaqtar bar jáne eshkim olardy birden tanýǵa mindettemeıdi.
Nazarbaevtyń Qyrymdy taný máselesindegi taıǵanaqtyǵy onyń otbasy músheleriniń Batystaǵy esep-shotymen tikeleı baılanysty.
Qazaqstandyq elıtanyń biraz bóligi Batystyń qarjylyq toptarymen aýyz jalasqan, sondaı-aq, qazaqstandyq iri sheneýnikter men kásipkerler aqshany Batys elderindegi jyljymaıtyn múlikke salady nemese olardy Batys bankterinde jasyrady.
Sondyqtan, eger Nazarbaev Batyspen qarym-qatynasty shıelenistiretin saıasat júrgize bastasa, bul Qazaqstannyń ekonomıkalyq elıtasynyń narazylyǵyn týdyrar edi. Óz kezeginde saıası turaqtylyqqa da qaýip tóndiredi.
Qazaqstan basshylyǵynyń syrtqy saıası ustanymy Nazarbaevtyń jeke qorqynyshy jáne qalaýymen emes, qazaqstandyq elıtadaǵy, onyń ishinde Qazaqstannyń burynǵy prezıdenti tikeleı súıengen toptardyń kóńil-kúıine baılanysty, – deıdi Galkın.
…
Al ári qaraıǵy áńgime suhbat túrinde órbigen.
– Reseı Nazarbaevtyń kóńiljyqpas saıasatynan sharshaǵandaı bolyp kórinbeı me? Lenta.ru basylymynyń Nazarbaev áýleti týraly surapyl maqala jarıalaý faktisi osyny meńzep turǵandaı. Sebebi reseılik BAQ-ta buryn-sońdy mundaı bolmady ǵoı. Bul belgi me, álde Nazarbaevtyń buǵan deıingi bedelin joǵaltqany ma?
— Nazarbaev uzaq ýaqyt boıy postkeńestik keńistiktegi ıntegrasıalyq birlestikterdiń belsendi jaqtaýshysy boldy. Saq qımyldady, belgili bir dárejede alysty boljaǵan sheshimder qabyldady. Biraq sońǵy jıyrma jyl ishinde álemdegi jaǵdaı aıtarlyqtaı ózgergenin umytpańyz.
Qazaqstan Qytaı tarapynyń yqpalyna kóbirek tartylýda, ásirese ekonomıka salasynda. Qazaqstandyq elıta óz derbestigin joǵaltýdan qaýiptenedi. Sol sebepti Reseımen salystyrǵanda Qytaıǵa ekonomıkalyq jáne saıası salmaq bola alatyn Batyspen qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa tikeleı múddeli.
Qazaqstanmen jaqyn qarym-qatynasqa sengen Reseı basshylyǵy Qazaqstan elıtasynyń «Qytaı qaýpi» aldyndaǵy qorqynyshyn esepke almady, sol sebepti de Máskeý úlken úmit artqan dúnıeler júzege aspady.
– Sizdińshe, Reseı odaqtas elderdiń elıtalaryna degen kózqarasty qanshalyqty ózgerte alady? Aıtalyq, AQSH "Kosovany moıynda" dese, onymen odaqtas elder aıtqanyn eki etpes edi. Biz nege mundaıǵa júginbeımiz? Reseı úshin postkeńestik "patshalardyń" kóp vektorlyǵymen kúresýdiń joldary bar ma?
— Batystaǵydaı múmkindikterge ıe bolý úshin – kemi óz ishimizde solarmen teń deńgeıde qarjylyq resýrstar men ekonomıkalyq tartymdylyqqa ıe bolý kerekpiz. Reseıde ol joq.
Basqa elderdiń elıtalaryn ózindik ıdeologıalyq jobalardyń (Saýd Arabıasy sıaqty) nemese jańa jahandyq ekonomıkalyq júıeni qurý josparynyń (Qytaı sıaqty) bolýy qyzyqtyrady.
Mundaı joba-josparlar KSRO-da boldy, eskeretini ekonomıkalyq jaǵynan Batyspen salystyrǵanda kedeı edik. Biraq geosaıası áseri Batyspen birdeı edi.
Qazirgi Reseıde mundaı eshteńe joq. Kreml jahandyq jobalary men josparlarynyń joqtyǵyn Batysqa qarsy rıtorıkanyń kómegimen óteı almaıdy.
— Keıbir sarapshylardyń pikirinshe Nazarbaevtyń Qyrymdy moıyndamaýy "budan keıin Reseı Qazaqstan aýmaǵyna tumsyq tyǵady" degen qaýippen baılanysty emes. Avtorıtarly bılik qurǵandyqtan da keıbir strategıalyq máselelerde, sonyń ishinde jeke basyna qatysty túıtkilderde Batystyń qabaǵyna qaraýǵa májbúr. Sonyń ishinde Ulybrıtanıanyń qyryn qaraýynan qorqady. Siz osy pikirmen kelisesiz be?
– Nazarbaev klanynyń ofshordaǵy esep-shotqa baılanǵany sonshalyq, ol úshin Reseımen qarym-qatynastaǵy basty argýment – Londonnyń ustanymy.
– Qyrymdy moıyndaý – Reseıge adaldyqtyń belgisi me, odaqtastan muny talap ete alamyz ba?
— Biz eshteńe talap ete almaımyz. Reseı odaqtastardy ózinen bas tartýǵa bolmaıtyn jaǵdaıǵa qoıa alady, biraq reseılik búrokratıa jalǵyz qalýdan qoryqqandyqtan odaqtastardyń asty-ústine tústi. Olardyń kóńilin tabýǵa tyrysty. Imperıalyq aıbynyn kórsetýden qaımyqty. Osynyń kesirinen qazirgi reseı elıtasynan Qazaqstan, Grýzıa, Moldova, Lıtva syndy ergejeıli elderdiń basshylyǵy qoryqpaıdy.
– Nazarbaev saıası patrıarh retinde óziniń birqatar málimdemesimen bolashaq qazaq elıtasyna ósıet qaldyryp jatqan syńaıly. Munda Kremlmen ıntegrasıany tereńdetýge tikeleı tyıym bar ma?
– Ol qazaqstandyq elıtaǵa ósıet qaldyratyndaı Mao da, Den Sáo Pın de emes. Zań jaǵyn esepke almaǵanda, shyndyǵynda ol han, avtorıtarly bıleýshi.
Iá, Nazarbaevtyń ultqa sińirgen eńbegi az emes, ol qýatty memleket qurdy, biraq onyń moraldyq beınesi kemel deýge kelmeıdi. Bul óz kezeginde qazaqtardyń keıingi urpaǵynyń oǵan degen qarym-qatynasyna áser etýi múmkin.
Sonymen qatar, álemde máńgilik eshteńe joq. Búgingi Qazaqstanǵa bir bólek, al erteńgi beınesi múlde basqa bolýy ǵajap emes. Sondyqtan qazaqstandyq elıtanyń pozısıasy Nazarbaevtan keıin kez kelgen baǵytta ózgerýi múmkin.
– Sizdińshe, «Lentanyń» jarıalanymy Reseıdiń Qazaqstanǵa qatysty ustanymynyń ózgergenin bildirýi múmkin be?
— Reseıdiń tutastyǵy joq. «Edınaıa Rossıa» ǵana ákimshilik óli denesimen birtutas. Bul partıanyń esh nársege qatysty saıası ustanymy joq jáne bolýy múmkin emes. Prezıdent ákimshiligi qaıda qarasa, partıa sonda qaraıdy.
Óz kezeginde, Reseı Federasıasyndaǵy batys lıberaldary Qazaqstannan bir ǵana nárseni kútedi. Ol – Qazaqstannyń EAEO-dan shyǵyp, Pýtındi qarǵap, orysofobıalyq pozısıa ustanýy…
Reseılik “sen tımeseń, men tıme” sheneýnikterge keler bolsaq, olardyń Qazaqstannyń Reseıden alshaqtaýy múlde tolǵandyrmaıdy. Nur-Sultan tarapy uıymdastyrǵan kez-kelgen rýsofobıalyq aksıany, Qazaqstandaǵy kırılısanyń joıylýyn elemegenindeı júre beredi.
Olardyń osyndaǵy orystildi aýdıtorıaǵa jany ashymaıdy. Qazaqstannyń elıtasy jáne Nazarbaevtyń jeke basy jaqyn jyldary Reseı tarapynan kóńil qaldyrarlyq áreket kútpese de bolady.
– Nazarbaev Reseıde 80-shi jyldardan beri jaqsy ımıjge ıe boldy. Inersıa boıynsha, bul 90-shy jyldarǵa deıin de jalǵasty ma?
— Bári salystyrmaly. Nazarbaev Gorbachevpen, sodan keıin Elsınmen jáne postkeńestik elderdiń basqa kóshbasshylarymen salystyrǵanda paıdaly kórindi. Búginde ol tipti Pýtınge qaraǵanda jaqsy kórinedi, biraq erte me, kesh pe, qaı halyqtyń bolsyn sanasy ózgeredi, ósedi.
Eger Qazaqstan bolashaqta óz egemendiginen aıyrylyp jatsa, Qazaqstanda bári Nazarbaevtyń kezindegi «qýatty» jyldaryn eske alyp, Elbasynyń «danalyǵyn» dáripteıtin, ókinishti ánder jazatyn bolady.
Eger Qazaqstan demokratıalyq damý jolyna tússe, kópshilik Nazarbaevty jaǵymsyz jaǵynan eske alady. Alaıda, ekinshisiniń bolýy ekitalaı…
Ázirlegen, Aıaýlym SHAIMARDAN
