وتكەن اپتادا قىتايدا تۇراتىن قانداسىمىز، ءانشى اراي ايدارحان الماتىعا كەلدى. بۇل قاي اراي دەسەڭىز، كۇنشىعىس ەلىنىڭ سhinese idol («جۇڭگو تىڭداپ تۇر») مۋزىكالىق بايقاۋىندا اقتىق سىنعا دەيىن جەتىپ، كۇللى قىتايداعى 6 ۇزدىك ورىنداۋشىنىڭ قاتارىنا كىرگەن ءانشى. تەك بۇل جوبادان وزگە بۇكىلقىتايلىق بىرنەشە بايقاۋعا قاتىسىپ، العاشقى بەستىكتىڭ ىشىنە دە ەنگەن. ونەرىمەن، تالانتىمەن ميلليارد تىڭدارماندى ءتانتى ەتكەن ءانشى «قالا مەن دالا» گازەتىنە ارنايى سۇحبات بەردى.
– اراي الدىمەن ءوزىڭ جايلى بىلگىمىز كەلەدى؟
– قىتايدىڭ التاي ايماعىندا ومىرگە كەلدىك. 1990 جىلعىمىن. ءاسىلى، سەكسەنىنشى جىلدىڭ اياعىندا تۋعام، ءبىراق تىزىمدەلىپ بولعانشا، 90-شى جىل دا تاقاپ قالعان عوي (كۇلىپ). اكەم ايدارحان قابدوللا قىتايداعى اتاقتى پالۋان. ۇيدە 4 بالامىز. كەنجەسىمىن. بالا كەزدە اكەمنىڭ ءىزىن قۋىپ، ءبىراز ۋاقىت كۇرەسپەن اينالىستىم. 2004 جىلى استاناداعى قاجىمۇقان اتىنداعى سپورت ينتەرناتىندا ماشىقتاندىق. ءبىراق، كولىك وقيعاسىنا ۇشىراعاننان كەيىن، كۇرەستى تاستاۋعا تۋرا كەلدى. سودان بەرى انگە دەگەن ىقىلاسىم اۋىپ، ءبىرجولاتا مۋزىكاعا كەتتىم. بۇل سالاعا كەشىگىڭكىرەپ كەلگەن اداممىن.
ءان ايتقاندى بالا كەزدەن ۇناتاتىنمىن. ءبىراق، مۇنى كاسىپ قىلام دەپ ويلاماعام. العاشقى ارمانىم، ارينە، پالۋان بولۋى ەدى. ويتكەنى، اكەمىزگە قاراپ وستىك قوي. ال اكەمىزدىڭ كەزىندە «ەسىك اشىلعان» جوق. جۇڭگو – جابىق مەملەكەت. اكەمىز ەلدىڭ ءوز ىشىندە تانىمال بولعانمەن، سىرتقى جارىستارعا شىعا المادى. مەنەن پالۋان شىعارۋ و كىسىنىڭ دە ارمانى بولاتىن.
الگى وقيعادان كەيىن كۇرەستەن قول ءۇزدىم. قايعىرىپ، ءبىرتۇرلى كوڭىلىم قۇلازىپ ءجۇردى. ارمانىمنان الىستاپ كەتتىم. سونداي كوڭىلسىز كۇندەردى مۋزىكا جازادى عوي. ءان – ەمشى. ءوستىپ جۇرگەندە، اياقاستىنان مۋزىكامەن اۋىرىپ قالدىم.
– قىتايداعى بىرنەشە مۋزىكالىق بايقاۋدا ۇزدىكتەردىڭ قاتارىنان كورىنىپسىڭ. سەنىڭ جەتىستىگىڭدى اتاجۇرتتاعى اعايىن ەستىپ-بىلىپ وتىر. دەگەنمەن، بۇل قانداي بايقاۋ، جالپى ىرىكتەۋ قالاي ءجۇردى، كونكۋرستاردا قازاق اندەرىن ورىندادىڭ با؟ وسى تۋرالى ايتا وتىرساڭ.
– العاشقىسى American Idol (امەريكا شولپانى) اتتى اقش-تاعى ءىرى جوبانىڭ قىتايداعى نۇسقاسى. سhinese idol دەپ اتالادى. وسى بايقاۋعا قاتىستىق. ناتيجەسىندە 6 ۇزدىك ءانشىنىڭ قاتارىنا كىردىم.
قىتايدا حالىق كوپ قوي. ىرىكتەۋ الدىمەن جەرگىلىكتى جەرلەردە ءجۇردى. ءىرى قالالاردا وتكەن ىرىكتەۋگە 10 مىڭنان (!) استام ادامنان قاتىستى. كونكۋرس ەڭ سوڭىندا شانحايدا ءوتتى. الدىمەن پەكيندەگى ىرىكتەۋدەن ءوتتىم (ءوزىم وسى قالادا وقيمىن). شانحايعا بارلىعى 125 ادامدى تاڭداپ الدى. كەيىن بۇلاردىڭ اراسىنان 70 ءانشىنى ءسۇزىپ الدى. بۇدان 40، ودان 20، ودان كەيىن 12 ءانشى قالدىق. وسى 12 ءانشىنىڭ ىشىندەگى التاۋىمىز اقتىق سىنعا شىقتىق. جارىس جارتى جىلعا سوزىلدى.
اقتىق سىندا «سوناۋ الىس جايلاۋدا» دەپ اتالاتىن قازاقتىڭ ءانىن ورىندادىم. بۇل ءاننىڭ قىتايشا نۇسقاسى بار. حالىق كادىمگىدەي جاقسى كورەدى. التايداعى ەل اقسايعا اۋا كوشكەندە، وسى كوشتى باستاپ شىققان باتىر سۇيگەن جارىنان كوز جازىپ، تابا الماي قالادى. اقسايدا، نەگىزىنەن، دۇنگەندەر قونىس تەپكەن. ءقازىر مۇندا قازاق اۋدانى بار. مىنە، سولار شىعارعان ءان.
بۇل ءان بۇكىل قىتايعا تانىمال. سودان سوڭ ءوزىمنىڭ «دوس» دەگەن ءانىمدى ورىندادىم. قازاقشا-قىتايشا ارالاس. قايىرماسى: «ۇمىتپاسپىن ايتقان ءسوزىڭدى، ۇمىتكە تولى سول ءبىر كوزىڭدى». وسى ەكى شۋماعى قازاقشا ايتىلادى. بۇل ءان حيتكە اينالدى. ءقازىر تىڭدارماندارىم، جۇڭگو بولسا دا، ءتىلى كەلمەسە دە وسى ەكى اۋىز قازاقشا ءسوزدى جاتقا بىلەدى. وسى ەكى شۋماق ارقىلى قازاعىمدى الەمگە تانىتتىم دەپ ويلايمىن. جىراقتا جۇرگەننەن كەيىن، ورايى كەلسە، قازاق ءانىن جۇڭگو تىڭدارمانىنىڭ ساناسىنا سىڭدىرۋگە تىرىسامىن.
– قىتايدىڭ نەگىزگى ارناسى «CCTV-3» ۇيىمداستىرعان تەلەشوۋدا دا توپ جارىپسىڭ...
– بۇل دا ءازىر ەۋروپادا تانىمال كونكۋرس. Rising star دەپ اتالادى. پەكيندە ءوتتى. وعان دا قاتىستىق.
ءوز باسىم «ازيا داۋىسىن» كوپ كورگەنمىن. اسىرەسە، 90-شى جىلدارى بايقاۋ قاتىسۋشىلارى ورىنداعان اندەر تاماشا بولاتىن. ونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ اتاقتى پالۋانى قاجىمۇقاننىڭ تۋعان نەمەرەسى، سازگەر باقىتجان قاجىمۇقانوۆتىڭ «تاڭعى جاس» دەپ اتالاتىن ءانىن تاڭداپ الدىم. مەلودياسى، ماقامى دا ەسكىرمەگەن تاماشا تۋىندى. ءبىراق، ءقازىر ۇمىت قالدى.
وسى ءاندى ورىندادىم. قىتايلار ءبىر اۋىز ءسوزىن تۇسىنگەن جوق. ءبىراق، ەرەكشە باعالادى. ال قازىلار القاسى بۇل ءاننىڭ 20 جىل بۇرىن جازىلعان ءان ەكەنىنە سەنگەن جوق. بايقاۋدان 5ء-شى ورىن الدىم.
قازاقتا سول كەزدىڭ وزىندە ەسترادا، بىلايشا ايتقاندا، پوپ-ميۋزيك بولعان. مەن مۇنىمەن ماقتانامىن. «ازيا داۋسىنىڭ» ءارحيۆىن قايتا اشۋ كەرەك.
– جۇڭگو تىڭدارمانىنىڭ تالابى، تالعامى قانداي ءوزى؟
–تىڭدارماننىڭ ءاندى قابىلداۋىنىڭ ءوزى بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ تابيعاتىنا، حالقىنىڭ بولمىس-بىتىمىنە، تۇرمىسىنا تىكەلەي بايلانىستى. قىتايدا سوڭعى جىلدارى شوۋ-بيزنەس قاتتى دامىدى. سوسىن وسى شوۋ-بيزنەسكە باعا بەرەتىن، ءتۇرلى بايقاۋلاردا ءادىلقازى بولاتىن ادامداردىڭ دا دەڭگەيى ءوستى. ولار سەنىڭ كوزىڭە، كوڭىلىنە قارامايدى. ءارقاشان ءادىل باعاسىن بەرەدى.
– الداعى جوبا-جوسپارلارىڭ جايىندا بىلگىمىز كەلەدى؟
– ماقساتىم – البوم شىعارۋ. ءبىراز ءاننىڭ باسى قۇرالعان سياقتى. جاقسى ءان جازسام، بىردەن قازاق تىڭدارمانىمەن بولىسەمىن. ويتكەنى، الدىڭعى كەزەكتە سولار ءۇشىن جازامىن. ءيا، قىتايداعى ءبىراز بايقاۋعا قاتىستىم. ءبىراق، قازاقستاننان شاقىرتۋ تۇسسە، بۇگىن-اق كەلۋگە ءازىرمىن. شەتەلدە ءجۇرىپ قازاقتىڭ اتىن تانىتۋدى وزىمە مىندەت سانايمىن.
– تىڭدارمان رەتىندە قاي قازاق ءانشىسىنىڭ شىعارماشىلىعى ۇنايدى؟
– باتىرحان شۇكەنوۆتىڭ اندەرىن ەرەكشە جاقسى كورەمىن. روزا رىمبايەۆانىڭ 30 جىل بۇرىن جازىلعان اندەرى ءالى كۇنگە دەيىن جۇرەگىمدى تەربەيدى. ىلگەرىدە «ازيا داۋىسىن» ءجيى تاماشالادىم دەدىم عوي. سول كەزگى قازاق مۋزىكاسى دۇنيەجۇزىمەن دەڭگەيلەس ەدى. مىسالعا، «روكسوناكي» دەگەن توپ بولدى. قازاقشا روك ايتتى. «سويلەپ قال، سويلە ءتىلىم، ارىس كەلدى» دەپ اندەتەتىن. وسى توپتىڭ «ءتىل» دەپ اتالاتىن پلاستينكاسى بار. تاپساڭىز، تىڭداۋعا تۇرارلىق دۇنيە. ءقىدىرالى بولمانوۆ ورىنداعان «سۇگىردىڭ ءانى» دە ساقتاۋلى. سول كەزگى انگە دەگەن تالاپ، تالعام جوعارى ەدى. يدەيا، وي بار بولاتىن. ءبىراق، اسپاپ، تەحنيكا ناشار بولدى.
جۇڭگو انشىلەرى، شوۋ-بيزنەس جۇلدىزدارى تابىسىن كونسەرت ارقىلى تابادى. تويدان تابىس تابۋ دەگەن تۇسىنىك جوق دەمەيمىن، ءبىراق جوعارعى دارەجەدەگى، تانىمال انشىلەر تويعا بارمايدى. ماڭايلامايدى دا. بىلسەم، بىزدە كەرىسىنشە. كىمنىڭ اتى تانىمال، اندەرى ەلدىڭ اۋزىندا جۇرسە، ەندەشە، ونىڭ باعاسى دا تويمەن ولشەنەدى. ەڭ قىمبات دەگەنىم عوي. ونىڭ ۇستىنە قىتايدا جان سانى كوپ. بىزبەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. قازاق ءانشىسى الماتىداعى الاڭدى تولىق تولتىرۋ ءۇشىن قازاق ەستراداسىنىڭ ءوزى ءبىر ءتىلدى بولۋى كەرەك. تۇنىق قازاقتار تازا قازاقشا تىڭدايدى
– ال ءقازىر شە؟
– بىزدە شوۋ-بيزنەسى ءالى قالىپتاسقان جوق. توي بيزنەس بار. تويدا ادامنىڭ كوڭىلىن كوتەرەتىن، ارقاسىن تەرلەتىپ بيلەتەتىن اندەر شىرقالادى. نەگىزىنەن، ادامداردى شارشاتپايتىن اندەر. تويدا، مەيلى، ول جىلاۋىق ءان بولسىن، ءوزىڭنىڭ جۇرەگىڭنەن شىققان، ورىستار ايتاتىنداي «يدەالنىي» ءاندى ورىنداي المايسىڭ. بۇل دۇرىس نەمەسە بۇرىس دەپ ايتا المايمىن. اسىلىندە، توي-بيزنەس شوۋ-بيزنەستىڭ ءبىر سالاسى عانا. سولاي بولۋى كەرەك ەدى.
قىتايدا حالىق كوپ قوي. ىرىكتەۋ الدىمەن جەرگىلىكتى جەرلەردە ءجۇردى. ءىرى قالالاردا وتكەن ىرىكتەۋگە 10 مىڭنان (!) استام ادامنان قاتىستى. كونكۋرس ەڭ سوڭىندا شانحايدا ءوتتى. الدىمەن پەكيندەگى ىرىكتەۋدەن ءوتتىم (ءوزىم وسى قالادا وقيمىن). شانحايعا بارلىعى 125 ادامدى تاڭداپ الدى. كەيىن بۇلاردىڭ اراسىنان 70 ءانشىنى ءسۇزىپ الدى. بۇدان 40، ودان 20، ودان كەيىن 12 ءانشى قالدىق. وسى 12 ءانشىنىڭ ىشىندەگى التاۋىمىز اقتىق سىنعا شىقتىق. جارىس جارتى جىلعا سوزىلدى.
– جۇڭگو انشىلەرى دە تويدان تاپقان تابىسپەن كۇن كورە مە؟
– جۇڭگو انشىلەرى، شوۋ-بيزنەس جۇلدىزدارى تابىسىن كونسەرت ارقىلى تابادى. تويدان تابىس تابۋ دەگەن تۇسىنىك جوق دەمەيمىن، ءبىراق جوعارعى دارەجەدەگى، تانىمال انشىلەر تويعا بارمايدى. ماڭايلامايدى دا. بىلسەم، بىزدە كەرىسىنشە. كىمنىڭ اتى تانىمال، اندەرى ەلدىڭ اۋزىندا جۇرسە، ەندەشە، ونىڭ باعاسى دا تويمەن ولشەنەدى. ەڭ قىمبات دەگەنىم عوي. ونىڭ ۇستىنە قىتايدا جان سانى كوپ. بىزبەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. قازاق ءانشىسى الماتىداعى الاڭدى تولىق تولتىرۋ ءۇشىن قازاق ەستراداسىنىڭ ءوزى ءبىر ءتىلدى بولۋى كەرەك. تۇنىق قازاقتار تازا قازاقشا تىڭدايدى. ءبىراق، ءبىز ءبىر ءتىلدى مەملەكەت ەمەسپىز عوي.
– ءبىز وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن بىلەمىز...
– وزگە ءتىلدى ءبىلۋ ونەر، نەگىزى. ءبىراق، ءوز ءتىلىڭدى، ءدىلىڭدى، قانىڭدى ۇمىتۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءبىز بوتەن ەلدە وستىك، ەرجەتتىك. ءتىلدى ۇمىتقان جوقپىز.
قازاقستانعا العاش 2004 جىلى كەلدىم. وتىرىكشى بولمايىن، ءبىراق، ول كەزگى استانا 90 پايىزعا ورىسشا سويلەيتىن. ول كەزدە بالامىز. 14-15 جاستامىن. قازاقشا سويلەسەم، ەل ءبىرتۇرلى قارايدى. كەيبىرەۋلەر، ءتىپتى، رەنجيدى. ۋاقىت وتە كەلە قازاقشا سويلەۋگە ۇيالاتىن جاعدايعا جەتتىم. دۇكەنگە بارعاندا قاراداي قىسىلامىن. الاتىن زاتىمدى ايتا الماي، ەڭ اياعى نۇسقاپ كورسەتىپ، «اناۋ ءبىر، مىناۋ ءبىر زات» دەپ اۋرەگە تۇسەتىنمىن. ورىسشا بىلمەيمىن، ويتكەنى. مۇلدەم بىلمەيمىن. شىنىمدى ايتايىن، سول كەزدە ىشتەي قاتتى قاپالاندىم. ءوز جەرىمدە ءجۇرىپ مىلقاۋعا اينالعانىم قالاي؟ تاۋەلسىز ەل دەگەندەگى ءتۇرى وسى ما؟ ول كەزدە التايدا قازاق اشقان دۇكەنگە بارىپ، قازاقشا سويلەپ تاۋار الامىز. كەيبىر قىتايدىڭ ءوزى قازاقشا سويلەيدى. سويلەيدى دەگەنىم ءوز الدىنا، قازاقشاعا سۋداي، ماقال-ماتەلدەپ كەتەدى.
سودان 10 جىل وتكەسىن استاناعا قايتا ورالدىم. قۋانىپ قالدىم. قازاقشا سويلەيتىندەر كوبەيىپتى. ءبىر اسحانادا وتىردىق. كوبى قازاقشا سويلەپ وتىر. ارقام كەڭىپ قالدى. وزگەرىس بار ەكەن. بۇرىنعىدان كوپ جاقسى. سوسىن ورىستار دا باسىلعان سياقتى. قازاقشا سويلەيتىندەردى كەزدەستىردىم. بۇل دا بولسا جاقسىلىق. ءتىپتى، جاقسى بولسا ەكەن... قىتايدا سولاي. قىتايشا سويلەمەسەڭ، قىتايشا ۇقپاساڭ، جۇمىسقا الىنبايسىڭ، ءومىر سۇرە المايسىڭ. بىزدە سونداي كۇنگە جەتسەك دەپ ارماندايمىن.
– راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن، دۋمان بىقاي
https://youtu.be/-_Jl_7fjCps
