اتى اڭىزعا اينالعان باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ومىردەن وتكەنىنە 40 جىلداي ۋاقىت ءوتتى. ۋاقىت وتكەن سايىن ونىڭ ءومىرى مەن اسكەري ىستەرى تۋرالى ايتاتىن كوزكورگەندەر دە ازايا بەرەدى. سول سەبەپتەن دە باتىردىڭ ءوزى تۋرالى جازعان كىتاپتارىنىڭ ماڭىزدىلىعى جىل وتكەن سايىن سالماقتانا تۇسەدى. ال شىندىعىندا، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ جان-دۇنيەسىن، ءبىلىمىن، تاجىريبەسىن شىعارماشىلىعىنا سىيعىزعانى، حالىققا جەتكىزە بىلگەن ادەبي دۇنيەلەرى – ەكىنشى ەرلىگى.
كوماندير شىعارماشىل ادام بولۋى كەرەك
«ءبىر كۇنى قولىما قالام الىپ، كورگەن-بىلگەنىمدى جازۋعا وتىردىم. سول كەزدەسكەن تاماشا ادامداردىڭ تاجىريبەسىن جاس ۇرپاققا قالدىرۋدى ازاماتتىق پارىزىم دەپ سانادىم. وسىلايشا جازۋشى بولامىن دەپ شەشتىم. ...مەن كاسىبي جازۋشى ەمەسپىن. مەن تەك سوعىس تۋرالى ەستەلىكتەردى جازامىن. قازاقتا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ادەبيەت ءتۇرى بولماعان. سوندىقتان مەنى جازۋشى دەپ اتايدى»، – دەپ جازادى باۋىرجان مومىش ۇلى.
اسكەري تاجىريبە وتە قيىن: قان، ازاپ، جاقىنىڭدى جوعالتۋ، كوبىنەسە اقتالمايتىن ەسىل ەڭبەك. ءبىزدىڭ پارىزىمىز – وسى تاجىريبەنى زەرتتەپ، ءتۇسىنۋ. «سوعىس كەزىندە ءوزىمىز نە باستان كەشكەنىمىز تۋرالى جازامىز. ەرتەڭ باس شتاب ءۇشىن بۇل ەستەلىكتەر التىن تۇيىردەي بولادى. ولاردى بالقىتىپ، ۇلكەن التىن قۇيماعا اينالدىرۋعا بولادى»، – دەگەن مومىش ۇلى اسكەري ادەبيەتتىڭ ماقساتىن، كەڭەستىك قولباسشىلار مەن اسكەر باسشىلارىنىڭ ەستەلىكتەرىن قاعازعا ءتۇسىردى.
اسكەري تاجىريبە، بۇل دەگەنىمىز – اسكەري مۇرا. وتكەن سوعىستاردىڭ تاجىريبەسىن ەسكىرگەن جانە قازىرگى سوعىستار مەن بولاشاق سوعىستار ءۇشىن جارامسىز دەپ سانايتىن كەز كەلگەن ادام قاتەلەسەدى. مۇلدە ولاي ەمەس.
قارۋ-جاراق، بايلانىس جانە اسكەرلەردى باسقارۋ جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋگە، قارسىلاستى باقىلاۋ مەن قاداعالاۋعا ارنالعان سپۋتنيكتىك جانە عارىشتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋعا بولادى، جەرگىلىكتى جەردەگى قاقتىعىستاردا ۇرىس الاڭىندا جەكە سپۋتنيكتىك جۇيەلەردى يگىلىككە جاراتۋعا بولادى، ءبىراق ەڭ باستىسى ءارقاشان وزگەرىسسىز قالاتىن – ادام، ونىڭ ادامگەرشىلىك ۇستانىمدارى، وتانسۇيگىشتىگى، جاۋىنگەرلىك رۋحى، ءتارتىبى، قابىلەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرى، دايىندىعى، سونداي-اق بارلىق سوعىستاردى جۇرگىزۋ زاڭدىلىقتارىنىڭ ءوزى – اۋىر تاس پەن قارابايىر سويىلدان باستاۋ الاتىن ستراتەگيا مەن تاكتيكا. سوندىقتان سارباز بولسىن، وفيسەر بولسىن، ءاربىر قازاق اسكەري قىزمەتكەرى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ اسكەري مۇراسىن زەردەلەۋگە مىندەتتى.
باتىردىڭ كىتاپتارى تەك سوعىس تاكتيكاسى مەن ستراتەگياسىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تۋرالى عىلىمدى دا ۇيرەتەدى. جاساق كومانديرى مەن ساربازدارى، سارباز بەن جاۋىنگەر، ءسىز جانە ءسىزدىڭ جاۋىڭىز. ونىڭ شىعارمالارى ادىلەتتىلىككە، ادەپتىلىككە، ءۇمىتسىز دەرلىك جاعدايلاردا ادام بولىپ قالا بىلۋگە، ناعىز جاۋىنگەرگە، مورالدىق رۋحتى ساقتايتىن جانە جاۋىنگەرلەردى جاۋعا شابۋىلعا اپاراتىن قولباسشىعا ۇيرەتەدى.
بۇل كىتاپتاردا تەك ەلەۋلى ولقىلىقتار تۋرالى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جەكە قۇرام اراسىندا ۇلكەن شىعىندارعا اكەلەتىن بولماشى قاتەلىكتەر جايىندا دا ايتىلادى. مۇنداي قاتەلىكتەردى سوعىستىڭ باستاپقى كەزەڭىندە جاس، تاجىريبەسىز وفيسەرلەر ءجيى جىبەرەدى. «ولىمگە اسىقپا، سوعىسۋدى ۇيرەن» دەگەن مومىش ۇلى گەنەرال يۆان پانفيلوۆتىڭ ءسوزىن قايتالاعاندى ۇناتاتىن. «كوماندير شىعارماشىل ادام بولۋى كەرەك. ويتكەنى، شەشىم قابىلداماس بۇرىن، جاقسىلاپ ويلانۋ كەرەك. مىڭ نۇسقا بار، ولاردىڭ بارلىعى وي ەلەگىنەن وتكىزۋدى قاجەت ەتەدى»، – دەپ جازدى باۋكەڭ «سوعىس پسيحولوگياسى» كىتابىندا.
مەنىڭ پولكىم مەنىڭ اكادەميام
باتىردىڭ ەڭبەگى جانە وتە ۇلكەن ەرلىگى – ول ءوز كىتاپتارىندا سوعىستا جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردى، ونىڭ ىشىندە جەكە قاتەلىكتەرىن اينالىپ وتپەي، ولاردى ەگجەي-تەگجەيلى سيپاتتاپ، تالداپ بەرەدى، مۇنى ەڭ الدىمەن ءبىز، ۇرپاقتار ءۇشىن جازدى. ويتكەنى، كەيىنگى بۋىن جەڭىلىس پەن ساتسىزدىكتىڭ اششىسىن سەزىنبەۋ كەرەك. ول: «مەن وفيسەردىڭ جازبالارىن جازىپ وتىرمىن. بۇل جازبالاردا مەن ءوز تاجىريبەممەن ءبولىسىپ قانا قويماي، ءوز قاتەلىكتەرىمدى دە ايتقىم كەلدى»، – دەيدى.
باۋىرجان مومىش ۇلى 200-دەن استام شايقاسقا قاتىسقان باسشى، باقىلاۋشى بولدى. «مەن ءوزىمنىڭ سوعىس جازبالارىمدى سىرتتان باقىلاۋشى رەتىندە ەمەس، شايقاستارعا قاتىسۋشى، بۇكىل سوعىستى باسىنان اياعىنا دەيىن باسىنان وتكەرگەن جاۋىنگەر رەتىندە جازامىن. مەن قيالدان ەشتەڭە جاسامايمىن»، – دەيدى باتىر.
ونىڭ كىتاپتارى كومانديردىڭ ءوز بولىمشەسىنە قالاي قامقورلىق جاسايتىنىن، قاجەتتىنىڭ بارلىعىن ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتۋدى ۇيرەتەدى، ءبىراق ەڭ باستىسى - قارۋدىڭ ابىرويى مەن وعان سەنىپ تاپسىرىلعان ادامداردى ساقتاۋ. سوعىستا باستى قۇندىلىق پۋلەمەت نەمەسە تەحنيكا ەمەس، ادام، ونىڭ ءومىرى – ارميا جاعدايىندا مۇنداي پسيحولوگيا اسكەريلەردىڭ جاۋىنگەرلىك تيىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىرادى جانە ءاربىر جەكە ساربازدىڭ بورىش سەزىمىن ارتتىرادى.
مومىش ۇلىنىڭ كىتاپتارىندا «ەرلىك ەلەۋسىز قالماۋى كەرەك. جاۋىنگەردىڭ وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن قانمەن دالەلدەگەن شايقاستا كورسەتكەن ەرلىگىن بايقاماۋ، ۇمىتپاۋ – كومانديردىڭ ار-وجدانىنا تۇسكەن قارا داق» دەگەن جولدار بار. ونىڭ تۋىندىلارى ساربازعا كومانديردەن نە قاجەت ەكەنىن ۇيرەتەدى.
ءبىراق ساربازعا كومانديردەن ادىلدىك، جاقسى كيىم كيۋ، جارامدى قارۋ، ناقتى بۇيرىق كەرەك. جاۋىنگەرگە دە ارتىق سوگىس پەن اقىل قاجەت ەمەس، سولداتتىڭ قۋانىشىن سەزىنىپ، ىس-ارەكەتىنىڭ ءادىل باعاسىن كۇتكەن كەزدەگى كومانديردىڭ شايقاستان كەيىنگى جىلى لەبىزى كەرەك.
باۋىرجان مومىش ۇلى بۇيرىقتى قالاي بەرۋ كەرەكتىگىن ايتادى. وفيسەر بۇيرىق بەرگەندە ساربازدىڭ كوزىنە تىك قاراپ، بۇل بۇيرىقتىڭ قالاي ورىندالاتىنىن بىردەن تۇسىنەدى. ول ۋاقىتتى دۇرىس ەسەپتەپ، لايىقتى تاڭداۋى جانە بۇيرىقتىڭ ۋاقىتىندا ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. «كومانديرلەرگە بەرىلگەن بۇيرىق تۋرالى ويلانۋعا ۋاقىت بەرۋ كەرەك. اعا كومانديرلەردىڭ قويان قۋعان تازىلار سياقتى كىشى كومانديرلەردى قۋعانىن ۇناتپايمىن. مەن بۇيرىق بەردىم – ماعان ويلانۋعا ۋاقىت بەرىڭىز. ورىندالۋىن تەكسەرىڭىز. بۇل مەنىڭ سەنىمىم»، – دەۋى سوندىقتان قاھارماننىڭ.
ونىڭ پايىمداۋىنشا، ساربازدار – اقىلدى، زەردەلى سويلەيتىن، تىڭداۋدى قاجەت ەتەتىن، كومانديرلەردەن ساباق الۋدى قاجەت ەتەتىن توپ. باۋىرجان مومىش ۇلى: «مەنىڭ پولكىم مەنىڭ اكادەميام بولدى»، – دەيدى.
باتىردىڭ كىتاپتارى كومانديردىڭ قانداي بولۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتەدى. ال كوماندير اسكەريلەرىنە ۇناۋى كەرەك، سارباز ونى جاقسى كورۋى، قورقۋى، قۇرمەتتەپ، قامقور بولۋى كەرەك. ادىلدىككە نەگىزدەلگەن قولباسشىنىڭ قاتالدىعى ونىڭ تانىمال بولۋىنىڭ نەگىزى. ادىلەتسىزدىك اشۋ تۋعىزادى، ال ساربازدىڭ جازاسى ونىڭ ادامدىق قادىر-قاسيەتىنە نۇقسان كەلتىرمەي، تەك ءىسى ءۇشىن بولۋى كەرەك. «ساربازعا تەك سەزىمتالدىق، زەيىن، ادامي كوزقاراس قاجەت. قاتەلىكتەرىن دورەكى تۇردە كورسەتسە، رەنجىمەيدى. ءبىراق وعان بۇل تۋرالى قادىر-قاسيەتىن تومەندەتپەي، ونى ءوزىڭىز سياقتى ادام رەتىندە قۇرمەتتەڭىز. بۇلار دا باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ پايىمى.
وسىنىڭ ءبارىن ايعاقتايتىن ەجەلگى جۇڭگو قولباسشىسىنىڭ ءسوزىن نازارعا الساق، ول «سوعىسۋشى ەكى تاراپتىڭ ىشىندە جاۋدان گورى ءوز قولباسشىسىنان قورقاتىن اسكەر جەڭىسكە جەتەدى» دەيدى. البەتتە، داۋىمىز جوق.
ءبىراق ساربازدار كومانديردەن قورقىپ قانا قويماي، ونى قۇرمەتتەپ، ادىلدىك ءۇشىن جۇگىنۋى ءتيىس. سونداي-اق ول قولباسشى ءوز ساربازدارىن وزىنە تولىق ريزا بولعاننان كەيىن عانا جازالاي الادى، ءبىراق وعان دەيىن ەمەس. سوندا عانا ونىڭ اسكەرى رۋحى كۇشتى جانە باسقارۋعا وڭاي بولادى. ءاربىر كوماندير وسىنداي بولۋى كەرەك.
ءبىزدىڭ باۋكەڭ – باۋىرجان مومىش ۇلى – باتىر، ال باتىرلار ءومىرىن ولىممەن اياقتامايدى، حالىقتىڭ جان دۇنيەسىندە ءومىر سۇرە بەرەدى.
اسحات قويشىعارا ۇلى
